Tang Çin’inde Göktürk Baskısı: Jıedushi (Bölge Valisi) Uygulamasının Ortaya Çıkışı

Bu çalışmada, Göktürklerin 682 yılından sonra yeniden yükselmelerinin ardından Tang Çin’i üzerinde askerî baskı kurmaları ve bu baskı sonucunda Tang Hanedanı’nın askerî ve idari yapıda yeni düzenlemeler yapmak zorunda kalması ele alınmıştır. Jiedushi (Bölge Valisi) uygulaması, zorunlu olarak ortaya çıkan bu yeniliklerden biridir ve Hükümdar Xuanzong tarafından 712 yılında Tang topraklarındaki on ayrı bölgede görevlendirmeler yapılarak başlatılmıştır. Çalışmada, Tang yönetiminin ülke topraklarının idaresi için uzun bir süredir uyguladığı siyasi kontrol yönetimi Jimi (Gevşek Dizgin) politikasından, askerî kontrol yönetimi Jiedushi (Bölge Valisi) uygulamasına geçişini gerektiren durumlar ve bu geçişin doğrudan sebebi araştırılmıştır. Xuanzong döneminde (712-756) ortaya çıkan Jiedushi (Bölge Valisi) uygulaması, bu dönemle sınırlı kalmamış, giderek güçlenen Jiedushilar Tang Hanedanı yıkılana dek varlıklarını sürdürmeye devam etmişlerdir. Jiedushi uygulaması, Tang dönemi için bir kırılma noktası olan An Lushan kalkışmasının yaşanmasındaki önemli etkenlerden biri olması ve Göktürklerin Tang üzerindeki baskısının sonuçlarını göstermesi açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tang Hanedanı, Tang Xuanzong, Kapgan Kağan, Jiedushi, Jimi

Gokturks Pressure in Tang China: Occurrence of Military Governor System

This study investigates the new military and administrative arrangements that were made by Tang Dynasty following the rise of Turkic Khanate after 682 which put pressure on the Tang borderlands. The Military Governor System, Jiedushi System in Chinese, which was one of these new arrangenments occurred as a necessity and the system was instituted by the Emperor Xuanzong in 712 by making assignments in ten different regions on Tang border areas. It also examines, the conditions requiring Tang administration’s transformation from loose reign policy Jimi, which was applied for administration of country’s border areas for a while, to the military control management Jiedushi and the direct reason of this transformation. The Military Governor System, which occurred during Xuanzong period (712-756), was not limited to this period and military governors who became strong in time continued to exist until Tang Dynasty collapsed. Military Governor System is important in terms of being one of the significant factors of the An Lushan uprising, which was a breaking point for the Tang period and showing the results of Gokturk pressure on Tang China.

Keywords:

Tang Dynasty, Tang Xuanzong, Qapaghan Qaghan, Military Governor, Jimi,

PDF

___

Baykuzu, T. D. (2013). An Lu-shan İsyanı ve Büyük Yen Devleti. Konya: Kömen Yayınları.

Benn, C. (2001). Daily Life in Traditional China-The Tang Dynasty. London: Greenwood.

Clauson, S. G. (1972). An Etimological Dictionary of Prethirteenth Century Turkish. London: Oxford UP.

Cui, X.崔铣.洹詞(Huangci). Şubat 18 2020 tarihinde https://ctext.org/library.pl?if=en&file=75302&page=16 adresinden alındı.

Chen, Q. ve Xu, G. 忱起炜 ve徐光烈 (2010). 中国历代职官辞典 (Çin Hanedanları Memurlar Sözlüğü). Shanghai: Shanghai Cishu Chubanshe.

Dang, M. 党明放 (2013). 聆听唐朝 (Tang Hanedanı’nı Dinlemek), Zhongguo Shuji Chubanshe.

Eberhard, W. (1996). Çin Tarihi. (N. Uluğtuğ, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Eberhard, W. (1996). Çin'in Şimal Komşuları. (N. Uluğtuğ, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Erkoç, H. İ. (2018). Çin ve Tibet Kaynaklarına Göre Göktürk Mitleri. Belleten (293), 51-90.

Gao, F. 高风林 (1984). "略谈唐朝的节度使制度 (Tang Hanedanı Jiedushi Sistemi Üzerine Bir Tartışma)," Shandong Eğitim Üniversitesi Dergisi, s. 29-35.

Graff, D. A. (2017). "The Reach of the Military: Tang." Journal of Chinese History, 1, 243-268.

Guisso, R. W. (2008). The Reigns of The Empress Wu, Chung-tsung and Jui-tsung (684-712). D. Twitchett, & J. Fairbank içinde, Cambridge History of Imperial China- Tang Dynasty (s. 290-331). New York: Cambridge UP.

Gumilev, L. N. (2011). Eski Türkler. (A. Batur, Çev.) İstanbul: Selenge Yayınları.

Huang, Y. 黄永年 (2015). 唐史十二讲 (Tang Tarihi Üzerine On İki Ders). Pekin: Zhonghua Shuju.

Hucker, C. O. (1984). A Dictionary of Official Titles in Imperial China. Taipei: Southern Materials Center.

Kapusuzoğlu, G. (2019). "Göktürklerin 'Güney Kağanı' Yan Zhiwei." Gazi Türkiyat (24), 185-197.

Kapusuzoğlu, G. (2020). Tang Hanedanı Döneminde Jiedushilık ve Türk Komutanlar (710-756). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Kâşgarlı, M. (2006). Divanü Lûgat-it-Türk I-IV. (B. Atalay, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Keay, J. (2011). Çin Tarihi. (N. Tayanç ve D. Tayanç, Çev.) İstanbul: İnkılap Yayınları.

Kırilen, G. (2012). Çin Klasik Metinlerinde Yabancılar: Yi, Di, Rong ve Hu Terimleri. (Yayımlanmış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Lewis, M. E. (2009). China’s Cosmopolitan Empire: Tang Dynasty. Harvard University Press.

Li, H. 李华 (2014). "论唐代朔方、陇右、河西之异性担任节度大使 (Tang Dönemi'nde Shuofang, Longyou, Hexi'deki Yabancı Soyadlı Jiedu Dashilar)." 乾陵文化研究 (Qianling Kültür Araştırmaları) (8). Li, F. 李昉 (1780). 太平廣記 (Taiping Guang Ji). Si Ku Quanshu (四庫全書) içerisinde tıpkıbasım.

Liu, M. T. (2011). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. (E. Kayaoğlu & D. Banoğlu, Çev.) İstanbul: Selenge Yayınları.

Liu, S. 刘思怡 (2017). "李隆基唐隆元年宫延政变发微 (Li Longji'nin Tanglong İlk Yılındaki Saray Darbesinin Aydınlatılması)." (DOI.10.16721/j.cnki.cn61-1487/c.2017.05.006), 25-28.

Liu, X. 劉詢 (1988). 舊唐書 Jiu Tang Shu (Eski Tang Kayıtları). Pekin: Zhonghua Shuju.

Ouyang, X. 歐陽修(1988). 新唐書 Xin Tang Shu (Yeni Tang Kayıtları). Pekin: Zhonghua Shuju.

Pan, Y. 潘镛 (1993). "论唐玄宗李隆基 (Tang Xuanzong Li Longji Üzerine Düşünceler)." Yunnan Sosyal Bilimler Dergisi (2), 75-81.

Pletcher, K. (2010). The History of China. New York: Britannica EP.

Rossabi, M. (2014). A History of China. Wiley Blackwell.

Sima, G. 司馬光 (1988). 資治通鑑 Zizhi Tongjian. Pekin: Zhonghua Shuju.

Sun, J. 孙继民(2018). 唐代行军制度研究 (Tang Dönemi Ordu Sistemleri Araştırmaları) . Pekin: Zhong Guo Shehui Kexue Chubanshe.

Skaff, J. K. (2000). Barbarians at the Gates? The Tang Frontier Military and the An Lushan Rebellion. War and Society, 18 (2), 23-35.

Taşağıl, A. (2018). Türk Model Devleti Gök Türkler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.

Twitchett, D. (2008). Hsüan Tsung (Reign 712-756). D. Twitchett, & J. Fairbank içinde, Cambridge History of Imperial China-Tang Dynasty (s. 333-453). New York: Cambridge UP.

Xie, B. (2013). Brief History of the Official System in China. (C. Mirong, Çev.) Paths International.

Xue, Z. 薛宗正 (1992). 突厥史 (Göktürk Tarihi). Zhongguo Shehui Kexue Chubanshe.

Wang, Z. 王兆刚 (1997). "藩镇与节度使制度 (Askerî Vesayet Altındaki Topraklar ve Jiedushi Sistemi)." Tarih Eğitimi Dergisi, 36-38.

Wang, M. 王敏 (2006). 唐代开元天宝时期十道节度使与中央的关系研究 (Tang Dönemi Kaiyuan ve Tianbao Yönetim Dönemlerinde On Jiedushi ve Merkezî Yönetimle İlişkilerinin Araştırılması). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Xiamen: Xiamen Üniversitesi.

Wei, Z.魏征 (1988). 随書 (Sui Hanedanı Kayıtları). Pekin: Zhonghua Shuju.

Yuan, W. 原文静 (2007). "唐代羁密州管理体制的原因探析 (Tang Dönemindeki Jimi Zhou Yönetim Sisteminin Değişiminin Sebeplerinin Analizi)." Ludong Üniversitesi Dergisi, 49-52.

Zhang, S. ve Duan, G. 张双棣&段国光 (2019). 古代汉语词典 (Eski Çince Sözlük). Pekin: Shangwu Yinshu Guan.