AHMEDÎ’NİN “CEMŞÎD u HURŞÎD” MESNEVÎSİNİN SOSYAL ZEMİNİ

Öz XIV. yüzyıl Anadolu’da önemli değişimlerin ve başlangıçların yaşandığı dönemdir. Selçuklu devletinin çöküş devresine girmesi ve Moğol istilası nedenleriyle Anadolu’da siyasi boşluk oluşmuştur. Moğol baskısının azalmasını fırsat bilen Türkmen beyleri büyüklü küçüklü birçok devlet kurmuşlardır. Tarih sahnesindeki bu gelişmelerin yanı sıra XIV. yüzyıl, Türkçenin Anadolu’daki gelişimi için de önemli bir dönem olmuştur. Farsça üzerinden gelişen Sel- çuklu edebiyatına karşın, Anadolu beyleri Türkçeye aşinaydılar. Anadolu beylerinin Türkçeden başka bir dil bilmemeleri, Türkçe telif ve tercüme eserlerin verilmesine olanak sağlamıştır. Türkçe olarak kaleme alınan telif ve tercüme eserler, Anadolu’da Türkçenin gelişmesi ve edebi bir dil olması açısından büyük katkıda bulunmuşlardır. XIV. yüzyılda verilen edebi eserlerin en önemlileri, konularını daha ziyade Arap ve Fars edebiyatlarından alan mesnevîlerdir. Mesnevîler, bir hikâye kurgusunun içinde, eserin yazıldığı döneme ait sosyal ve kültürel hayatı, siyasi düzeni, tarihi dokuyu, inanç sistemleri ve gündelik hayatı da içeren edebi metinlerdir. Türk edebiyatında, Ahmedî tarafından yazılan ilk Cemşîd u Hurşîd mesnevîsi de, ait olduğu XIV. yüzyılın siyasi yapılanmasına, sosyal hayatına, inançlarına ve kültürel motiflerine dair bilgilere kaynaklık etmektedir. Bu çalışmamızda beylikler dönemine ve Osmanlı devletinin kuruluş yıllarına tanıklık etmiş Ahmedî’nin Cemşîd u Hurşîd mesnevîsinde yer alan siyasi, sosyal ve kültürel zemini görmeyi amaçladık.

Anahtar Kelimeler:

Ahmedî, Cemşîd u Hurşîd, Sosyal Hayat, Mesnevî

AHMEDÎ’NİN “CEMŞÎD u HURŞÎD” MESNEVÎSİNİN SOSYAL ZEMİNİ / Social Ground in Ahmedi’s “Cemşid u Hurşid”

PDF

___

ABALI, Nefise. Türk Halk Hikâyelerinde ‚İlk Görüşte Aşk‛ Motifi, Ensest Yasağı ve Egzogami, Milli Folklor Dergisi 2009, S. 83.

AKALIN, Mehmet. Ahmedî Cemşîd u Hurşîd, Ankara: Sevinç Matbaası, 2005.

AYAN, Hüseyin. Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Ferahşâd), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1979.

BATİSLAM, Dilek. ‚Mesnevilerde Mektup Tarzı Anlatım‛, İlmî Araştırmalar, Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, İstanbul 2002, S.13.

DEMİRCİOĞLU, Tülay. ‚Âli Şîr Nevâyî’nin Divanlarında Mektuplaşma: Âşıktan Sevgiliye, Sevgili- den Âşığa‛, Turkish Studies, Volume 5/3 Summer, 2010.

DİLÇİN, Cem. ‚Türk Kültür Kaynağı Olarak Divan Şiiri‛, Türk Dili, 1999, S. 571.

DOĞAN, Muhammed Nur. ‚Klasik Türk Edebiyatında Osmanlı Hayatının İzleri‛, Eski Şiirin Bah- çesinde, İstanbul 2002.

KARAMAN, Mehmet. Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Umut Matbaacılık, 1996.

KARTAL, Ahmet. ‚Türk Edebiyatında Mesnevî‛, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Eski Türk Edebiyatı II, C. 5, 2007, S. 10.

KAYHAN, Hüseyin. ‚Selçuklular Devrinde Türk Saraylarında Fars Şâirleri‛, Turkish Studies, Vo- lume 6/1 Winter 2011

KAZAN, Şevkiye. ‚Klasik Tük Şiirinde Nazar: Göz Değmesi‛, Milli Folklor 2005, S. 68.

KURNAZ, Cemal ve Halil Çeltik. Dîvân Şiiri Şekil Bilgisi, Ankara: H Yayınları, 201o.

KÜÇÜK, Sabahattin. ‚Bâkî’nin Şiirlerinde Sosyal Hayatın İzleri‛, Türk Dünyası Araştırmaları, 1999, S. 123.

ONAY, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: H Yayınları, 2009.

ÖZKAN, Ömer. Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul: Kitapevi, 2007.

ÖZTEKİN, Özge. XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler, Ankara: Ürün Yayınları, 2006.

ÖZTOPRAK, Nihat. ‚Divan Şiirinde Osmanlı Geleneğinin İzleri‛, Türk Kültürü ve İncelemeleri Dergisi, 2000, s. III.

PALA, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 14. Basım, İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.

SERDAROĞLU, Vildan. Sosyal Hayat Işığında Zâtî Divanı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2006.

ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ ve Ahmet Kartal. Eski Türk Edebiyatı Tarihi, 3. Basım, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.

ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ. XIV. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevîlerinde Edebî Tasvîrler, İstan- bul: Kitabevi, 2002.

TÜRKDOĞAN, Melike. ‚Ahmedînin Cemşid u Hurşid ve Şeyhoğlu Mustafa’nın Hurşidnâme Adlı Eserlerinin Perspektifinden XIV. Yüzyılda Sosyal Hayat‛, Turkish Studies, Volume 6/2 Spring 2011

_________, ‚Yusuf u Züleyha Mesnevilerinde Sosyal Hayatın Yansımaları‛ Erzurum: Atatürk Üni- versitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:38 / Yıl:15, 2008, s.51.

UĞURLU, Mustafa. Roman Tekniği Açısından Cemşîd u Hurşîd Mesnevisi (Ahmedî), Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya 2009.

UZUN, Gülsine. ‚Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Falcılık, Kehanet ve Rüya Motifi‛, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 1/3 Spring, 2008.

ÜNVER, İsmail. ‚Ahmedî'nin Cemşîd ü Hurşîd Mesnevisi Üzerine‛, Türkoloji Dergisi, VII-1, 1977.

YALÇINKAYA, Şerife. ‚Yol Metaforu ve Klasik Türk Edebiyatında Arayış Yolculukları‛, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, EÜ. Edebiyat Fakültesi Yayını, S. 13, Ocak 2007.