1914

Mehmed Ali Paşa İsyanı Sırasında Mısır'ın Siyasi Durumuyla İlgili Sultan Abdülmecid'e Sunulan Bir Layiha

Osmanlı Devleti güçten düşmeye başlayınca yaşanan hemen her olay kısa sürede devletin kendi iç meselesi olmaktan çıkmış ve uluslararası bir meseleye dönüşmüştür. Milletler arası meselelerde de, her zaman güçlü devletler kendi çıkarları doğrultusunda kararlar almıştır. Başlangıçta bazı devletler Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü korumaktan yana tavır takınmışlarsa da, bir müddet sonra onlar da "Hasta Adam"ın mirasını paylaşmak için bu fikirlerinden vaz geçmişlerdir. 1831-1841 yılları arasında yaşanan Mehmed Ali Paşa isyanı da bu hadiselerden biridir. Başlangıçta Osmanlı Devleti'nin kendi valisi ile yaşadığı bir anlaşmazlık ve bir iç isyan olarak başlayan Mısır Meselesi, daha sonra Avrupalı Devletlerin de işe karıştığı bir "Doğu Sorunu" halini almıştır. Sonunda bu mesele Londra'da devletlerarası bir konferansta Mısır'ın muhtarlığı şeklinde düzenlenmiş, daha sonra ise Osmanlı İmparatorluğu burayı kaybetmiştir. Mehmed Ali Paşa isyanının son safhasında Ramiz Paşazâde İzzet Bey tarafından kaleme alınan incelediğimiz layihada Osmanlı Devleti ile Mısır arasındaki münasebetlerin yanında, yabancı devletlerin işe müdahale etmeleri ve yaşanan olaylar ele alınmıştır. Layiha Fransa'nın neden Mısır'a yardım ettiğini, Mehmed Ali Paşa'nın kendisine destek bulabilmek için ortaya koyduğu faaliyetlerini ve o karışık günlerde yaşanan olayların gerek avam gerekse havas üzerindeki etkilerini birinci elden ortaya koyması açısından önem arz etmektedir.

A Report Given to Sultan Abdülmecid on the Political State of Egypt during Mehmed Ali Pasha Uprising

When Ottoman Empire started to lose its power, it was subjected to interventions of many states of internal and external powers which considered this situation as an opportunity. Every incident started to become one of the internal affairs of the state and transformed into an international matter. Naturally in international issues, powerful states have made decisions in relation to their own interests and Ottoman Empire started to dissolve gradually. During the first periods of the afore-mentioned era, although some states, again in relation to their own interests, gave their decision regarding the protection of the territorial integrity of the Ottoman Empire, soon after they changed their minds in order to obtain the rich territories of the Empire and share the heritage of the 'Sick Man'. The successive defeats of the Empire and the contracts with heavy sanctions they signed did not let the Ottomans to build up and the state has lost its power gradually. Mehmed Ali Pasha uprising which occurred between 1831 and 1841 is one of those issues. The issue of Egypt which firstly started as an internal uprising as a result of a dispute between the Ottoman Empire and the governor of Egypt Mehmed Ali Pasha, turned out to be an extensive inter-state issue in which European States' imperialistic desires were involved later. In the end, this issue has been reorganized as Egypt's autonomous condition in an inter-state conference in London and later Ottoman Empire lost its another Mediterranean state. In the report discussed in this study which was written in the last phase of Mehmed Ali Pasha uprising and written by Ramiz Paşazâde İzzet, the relations between Ottoman Empire and Egypt as well as the interventions of the foreign states and the incidents have been discussed. The report is significant in terms of touching upon the issues such as why France helped Egypt, the activities of Mehmed Ali Pasha in order to have support and the influence of the incidents occurred during those chaotic days upon both the common people and the well-educated class.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Esas Evrak (Y..EE..), nr. 91-1.
Altundağ, Ş. (1988). Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır Meselesi 1831-1841, I. Kısım. Ankara: TTK Basımevi.
Armaoğlu, F. (1999). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
Balcı, R. (2011). Kuşatılmış Vatan, Sultan II. Abdülhamit ve Mısır. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı. (2012). Osmanlı Belgelerinde Mısır.
İstanbul: Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı Yayınları. Bostan, İ. (2006). "Navarin". DİA, 32, 441-443.
Doğaner, S. (2004). "Mısır (Fiziki ve Beşeri Coğrafya)". DİA, 29, 553-555.
Eren, E. (2008). Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Mısır Meselesi.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ergün, M. (2015). "Mehmet Ali Paşa Zamanında Mısır'da Eğitimin Batılılaşması". Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 16 (3), 277- 294.
Fahmy, K. (2010). Paşanın Adamları Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Ordu ve Modern Mısır. (Çev. Deniz Zarakolu). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Gencer, F. (2015). "Hünkâr İskelesi Antlaşması'nın Osmanlı İngiliz İlişkilerine Yansımaları". Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), 34 (58), 629-650.
Hofman, Y. (2001) "Mısır Yönetimi Altında Suriye ve Filistin'in İdaresi (1831- 1840)".(Çev. M. Hanefi Kutluoğlu). İlmi Araştırmalar, 12, 183-204.
İnan, A. (1992). Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti. Ankara: TTK Yayınları.
Karal, E.Z. (1995). Osmanlı Tarihi. V. Ankara: TTK Yayınları.
Kızıltoprak, S. (2001). Mısır'ın İngiltere Tarafından İşgali ve Osmanlı Devleti'nin Diplomasi Mücadelesi: 1882-1887. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Enstitüsü.
Kramers, J.H. (1979). "Mısır (Osmanlılar Devri)". İ.A, VIII, 243-250.
Kutluoğlu, M.H. (2002). "Kavalalı Mehmed Ali Paşa". DİA, 25, 62-65.
Mustafa Nuri Paşa. (1980). Netayic'ül-Vukuat. (Sadeleştiren Neşet Çağatay). III-IV. Ankara: TTK Yayınları.
Özger, Y. (2010). "Mısır'ın İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısına Dair II. Abdülhamit'e Sunulan bir Layiha". History Studies (Ortadoğu Özel Sayısı).
Özkan, A. (2005). Mısır Vakıfları: Osmanlı Devri ve Öncesi. İstanbul: İSAR (İslam Tarih Kültürünü Araştırma Vakfı) Yayınları.
Raif, R. ve Ahmed, R. (2011). Mısır Meselesi. (Yay. Haz. M. Öztürk, S. Özkaya Özer).
Elazığ: Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi.
Rıza, Y. (1330). Mısır ve Ordusu. İstanbul: Matbaa-i Askeriye.