Mâ-ı )ما )İstifhâmiyyenin Lafız ve Mana Bakımından Kullanımı

Arap gramerinde pek çok edat daha çok yüzeysel olarak lafız ve cümle içindekikullanım boyutu ile ele alınmıştır. Manalar çoğunlukla göz ardı edilmiş veya okuyucununedebi bilgisine bırakılmıştır. Nitekim pek çok nahiv kitabı bu üslup üzere yazılmıştır. Arapgramerinde önemli edatlardan biri olan ما‘nın cümle içinde lafız olarak olmasa dabirbirinden farklı pek çok kullanımları vardır. Bu kullanımlar özellikle Kur’an ayetlerindemaksat ve muradın anlaşılmasında oldukça fazla önem arz etmektedir. Bununla ilgiligeçmişten günümüze yazılan tefsir kitaplarında açıklamalara yer verilmiştir. Buçalışmamızda istifham ما‘sının cümle içinde kullanımı ve taşıdığı anlamlar için daha çokKur’an ayetlerinden örnekler tercih edilerek incelenecektir.

Usage of (ما (The Interrogatıve in Terms of Pronunciation and Meaning

In Arabic grammar, many prepositions are discussed in a superficial manner, simply with regard to the pronunciation and the usage in the sentence. The semantic aspect is mostly ignored or left to the reader's literary knowledge. Thus, numerous works of Arabic syntax have been written in that style. One of the most important prepositions in Arabic grammar, ما has a variety of usages in the sentence. These usages are of great importance especially in understanding the import and the purpose in Qur'anic verses. Relevant explanations may be found in the Qur'anic commentaries (tafsirs) composed from the past to the present. In this study, the usage of the interrogative particle, (ما (and its meaning in the sentence will be examined quoting the verses from the Qur'an.

PDF

___

Aktaş, S. (2006) Kur’an’da İstifhâm Üslubu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Elâzığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ateş, A. E. (2016). “İstifhâm Üslûbunun Mecâzi Kullanımları ve Meallere Yansıması”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 8/1, s. 123 – 141.
Atîk, A. (2009). İlmu’l-Meʿâni. Beyrut: Dâru’n-Nahda,.
Bâkûlî, Ebu’l-Hasan Ali b. el-Huseyn el-İsbehânî. (2009). el-İbâne fî tafṣîli ʾmââti’lKur’ân ve taḫrîcihâ ʿala’l-vucûh elletî ẕekerehâ erbâbu’ṣ-ṣınâʿa. thk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî. Kuveyt: el-Mesâhir.
Bulut, A. (2015). Belağat (Meânî Beyân Bedî). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Cerrâvî, Hâlid b. Abdullah b. Ebî Bekr b. Muhammed. (2000). Şerḥu’t-taṣrîh ʿala’ttavżîḥ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Çavdar, E. (2015). Arap Dili’nde ‘lâm’, ‘lâ’, ‘mâ’ Edatları ve Kur’ân-ı Kerîm’deki Kullanımları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dervîş, Muhyuddîn b. Ahmed Mustafa. (1415). İʿrâbu’l-Kurʾân ve beyânuh. Humus: Dâru’l-İrşâd.
Ebû Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa. (ts.). Zehretu’t-tefâsir. Beyrut: Daru’lfikr.
Ebu’z-Zemîn, Ebû Abdullah b. İsâ b. Muhammed. (2002). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîz. thk. Ebu Abdullah Husyn b. Akâşe-Muhammed b. Mustafa el-Kenz. Kahire: el-Fâruku’lHadîse.
Erdim-M, E - A. (2017). “Meanı İlmi Baglamında Arap Dilinde İstifham ve Cevap Üslubu”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 22/2, s. 15-40.
Ergin, M. C. (1998). Arap Dilinde İstifham Edatları. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
Ferâhidî, Ebu Abdurrahman Halil. b. Ahmed. (ts.). Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî Mahzûmîİbrahim es-Sâmiâî. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hilâl.
Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali. (ts.). el-Miṣbâḥu’l-munîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’lkebîr. Beyrut: Mektebetu’l-İlmiyye .
Fîrûzâbâdî, Mecdu’d-Din Muhammed b. Ya’kub. (2005). el-Ḳāmûsu’l-muḥîṭ. Beyrut: Mektebetu’t-Tahkîk ve’t-Turâs fî Muesseseti’r-Risale.
Hamad, R. A. (2017). el-Cumletül İstifhamiyyetu fi Kur’an’il Kerim Dıraseten Nahviyyeten Dilaliyyeten. (Yüksek Lisans Tezi), Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Hırerrî, Muhammed el-Emîn b. Abdullah. (2001). Tefsîru ḥadâiḳi’r-rûḥ ve’r-reyḥân fî ravâbi ʿulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. (1984). et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus:Dâru’t-Tunusiyye.
İbn Hayyân, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Ali. (1420). el-Baḥru’l-muḥîṭ. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
İbn Hişâm, Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdullah. (1985). Muġni’l-lebîb an kutubi’laʿârîb. thk. Mâzin el-Mubârek-Muhammed Ali Hamdullah. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
İbn Şecerî, Diyâuddîn Ebu’s-Saâdât Hibetullah b. Ali b. Hamza. (1991). Emâlî İbnu’şŞecerî, thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Kahire: Mektebetu’l-Hancî.
İmâdî, Ebu’s-Suûd Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. (ts.). İrşâdu’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mizâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs.
Kâsımî, Muhammed Cemaluddîn b. Saîd b. Kâsım. Meḥâsinu’t-teʾvîl. thk. Muhammed Bâsil Uyûn’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutub, 1418.
Kayî, Muhammed Abdulmunim. (1996). el-ʾAṣlânî fî ʿulûmi’l-Ḳurân. y. y, b. y.
Kınnevcî, Ebu’t-Tayyib Muhammed Sadîk Hân b. Hasan b. Ali. (1992). Fetḥu’l-Beyân fî maḳâṣidi’l-Kurʾân, thk. Abdullah b. İbrahim el-Ensârî. Beyrut: el-Mektebetu’lAsriyye.
Kocabıyık, H. İ. (2017). “İstifhâm Edatları”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 649-663.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. (ts.). en-Nuket ve’l-ʿuyûn (tefsîru’lMâverdî). thk. İbnû Abdi’l-Maksûd b. Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye.
Mâverdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. (2005). Tevʾîlâtu ehli’s-Sunne (Tefsîru’l-Mâverdî). thk. Mecdî Bâslûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Nâsırî, Muhammed el-Mekkî, (1985). et-Teysîr fî eḥdâsi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Garb,
Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. (1998). Medâriku’t-Tenzîl ve ḥaḳâiḳu’t-teʾvil. thk. Yusuf Ali Bedevî. Beyrut: Dâru’l-Kilemi’t-Tayyib.
Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Umer b. el-Hasan. (1420). Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî,
Râzî, Zeynuddin Ebû Abdullah b. Muhammed. (1999). Muḫtâru’ṣ-ṣıḥâḥ. thk. Yusuf eşŞeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetu’l- Asriyye.
Rızâ, A. Mucemu metni’l-luğa. Beyrut: Dâru Mektebet’l-Hayât, 1957-1960.
Sâbûnî, M. A. (1997). Ṣafvetu’t-tefâsir. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî.
Sâfî, Mahmud b. Abdurrahim. (1418). el-Cedvel fî İrabi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’r-Reşîd.
Salebî, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Mahlûf. (1418). el-Cevâhiru’l-ḥasân fî tefsîri’lKuʾrân. thk. Muhammed Ali Muavvıd- Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’lİhyâ.
Sâmirâî, Fâdıl Sâlih. (2000). Meʿâni’n-naḥv. Ürdün: Dâru’l-Fikr.
Semânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Abdulcabbâr. (1997). Tefsîru’l-Kur’ân (Tefsîru’lSemânî), thk. Yâsir b. İbrahim-Ğanîm b. Abbâs b. Ğanîm. Riyad: D’aru’l-Vatan.
Semînu’l-Halebî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Yûsuf. (ts.). ed-Durru’l-maṣûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
Şeyh Zâde, Muhammed b. Mustafa el-Kûcevî. (1995). Şerḥu Kavâʿidi’l-iʿrab. thk. İsmâîl İsmâîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
Tayyibî, Şerefuddîn el-Husyn b. Abdullah. (2013). Futûḥu’l-ġayb fî keşfi ʿan ḳınâʿi’rreyb. thk. İyâd Muhammed el-Gûc-Cemîl Benî Atâ. Dubai: y.y.
Udeyme, M. A. (ts.). Dirâsâti’l-uslûbi’l-Kurâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali. (1415). el-Vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Beyrut: Dâru’l-Kalem.
Zamahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud b. Amr, (1998). Esâsu’l-belâġa. Beyrut: nşr. Dâru’lKitâbi’l-İlmiyye.
Zamahşerî, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Amr. (1407). el-Keşşâf an ḥaḳâiḳi ġavâmiḍi’ttenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî. (ts.). Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-ḳāmûs. Dâru’l-Hidâye
Zeccâc, İbrâhim b. es-Sırrî b. Sehl Ebû İshâk. (1988). Meʿâni’l-Kur’ân ve iʿrâbih. thk. Abdulcelîl Abduh Şilbî. Beyrut: Âlemu’l-Kutub.
Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddîn Muhammed b.Abdullah. (1957). el-Burhânu fî ʿulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru İhyai’l-Kutub.
Zuheylî, Vehbe b. Mustafa. (1418). et-Tefsîru’l-munîr fi’l-ʿaḳîde ve’ş-şerîʿa ve’lmenhec. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.