Ergani Bakır Maden-i Hümayûnu (1900-1918)

Ergani Bakır Maden-i Hümayûnu Osmanlı Devleti’nin en önemli bakır madeniydi.Bu madenin mülkiyeti devletin olmakla beraber işletmesi özel şahıslara (mültezimlere)verilmekteydi. Mültezim, madeni kazıp çeşitli rafine işlemlerinden sonra elde ettiği hambakırı hükümet tarafından belirlenen bir fiyattan devlete satmaktaydı. Mültezimden alınan bubakırlar silah ve gemi yapım fabrikaları gibi devlet işletmelerinin ihtiyaçları karşılandıktansonra geriye kalan ham bakır yurtdışına satılmaktaydı. Yurtdışına satılarak önemli bir gelirelde edilmekle beraber bakır üretiminde belli başlı sorunlarla mücadele edilmesi gerekti.Bunlardan birisi bakırların İskenderun ve Samsun limanlarına nakli meselesiydi. Bir diğeribakırın saflaştırılmasında gerekli olan odun kömürünün teminiydi. Bir başkası ise üretimidaha düşük maliyete gerçekleştirecek olan modern teknolojinin üretimde etkin kılınmasıydı.Bu sorunlardan ilk ikisinin çözümü için bölgeye demiryolu yapımı şarttı. Ancak demiryoluyapımı gibi büyük sermaye gerektiren işlerin yabancı sermayesiz yapılması mümkün değildi.

Ergani Royal Copper Mine (1900-1918)

Ergani Copper Mine Imperial is the most important copper mine of Ottoman Empire. The ownership of this mine belonged to the state and the operation was given to private individuals (taxman). Taxman used to sell raw copper he obtained after mining and various refining processes to the government with a price determined by the government. Those coppers bought from the taxman were used to supply needs of government enterprises such as arm and ship factories, and the rest was sold abroad. As well as providing income by selling copper abroad, copper production called for struggling with specific problems. One of them was the shipment of copper to Iskenderun and Samsun harbours. Another one was the supply of wood coal necessary for refining the copper. Another problem was activating the modern technology which would enable production at a lower cost. It was necessary to build railway in the region for solving the first two of the problems. Yet, it was not possible to carry out things, which required great capital, such as building railway without foreign capital.

PDF

___

Baysal, M. M. (1935). Ergani Bakır Yatağı. İstanbul: Devlet Basımevi.
Belli, O. ve Kayaoğlu, İ. G. (1993). Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi;
Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeleri, İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları.
Can, B. B. (2001). “Suya Düşen Bir ‘Tatlı Hayal’: Şarki Anadolu Demiryolları (Chester) Projesi (1922-23)”, Kebikeç, 11, s.165-204.
Çadırcı, M. (1992). “II. Abdülhamit’e Sunulan Bir Layiha”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarih Araştırmaları ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S.3, s.413-485.
Demir, Ö. (2010). Ergani Bakır İşletmesi Tarihi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Develioğlu, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Eldem, V. (1994-a). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Ankara: TTK.
Eldem, V. (1994-b), Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara: TTK.
Ergene, L. (1995). Geçmişten Günümüze Bakır Maden, Maden/Elazığ: Kuşak Ofset.
Genç, M. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Güzel, Ş. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Hareketleri ve Grevler”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: İletişim Yayınları, s.803-830.
Karabekir, K. (1990). Erzincan ve Erzurum’un Kurtuluşu Sarıkamış, Kars ve Ötesi, Erzurum: Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
Keskin, Ö. (2011). “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarih Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 29/ 29, s.125-148.
Kuneralp, S. (2003). Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839-1922), İstanbul: İsis Yayınları.
Malhut, M. (2011). Meclis-i Mebusan’da İmtiyazlar Sorunu ve Tartışmaları 1908-1914, Antalya: İlkim Ozan Yayınları.
Ökçün G. (1969). “1902-1911 Yılları Arasında Osmanlı Maden Üretiminin Dağılımı ve Bu Üretimde Türk, Azınlık ve Yabancı Payları”, Prof. Dr. Yavuz Abadan’a Armağan. (1969). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara: Sevinç Matbaası, s.817-895.
Özbek, N. (1999). “II. Meşrutiyet İstanbul’unda Dilenciler ve Serseriler”, Toplumsal Tarih, 11/64, s.34-43.
Tızlak, F. (1997). Osmanlı Dönemi’nde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775- 1850), Ankara: TTK.
Toprak, Z. (2003). İttihad-Terakki ve Cihan Harbi; Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik 1914-1918, İstanbul: Homer Kitapevi.
Varlık, M. B. (1985). “Osmanlı Devleti’nde Madenlerde Çalışma Koşulları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: İletişim Yayınları, s.917-922.
Yıldırım, K. (2013). Osmanlı’da İşçiler 1870-1922 Çalışma Hayatı Örgütler Grevler, İstanbul: İletişim Yayınları.
Zengin, E. (2015). Tophane-i Amire’den İmalat-ı Harbiye’ye Osmanlı Devleti’nde Harp Sanayii (1861-1923), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
http://www.yerelnet.org.tr/ilceler/ilce_nufus.php?ilceid=198505 ( E.T. 1.9.2017).
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10565.pdf (E.T. 2.9.2017).
https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Manhès-David_converters.(E.T. 10.09.2017).
https://www.elazig.bel.tr/icerik.php?id=223 (E. T. 1.9.2017).
https://collection.maas.museum/object/4091. (E.T. 3.9.2017).
Bab-ı Ali Evrak Odası, (BEO).
BEO, 1475/110563). 5 Nisan 1900.
BEO, 1886/141388, 15 Temmuz 1902.
BEO, 2004/150281, 14 Şubat 1903.
BEO, 2386/178889, 1 Ağustos 1904.
BEO, 2999/224893, 23 Şubat 1907.
BEO, 3045/228316/2, 29 Nisan 1907.
BEO, 3056/229190/2, 13 Mayıs 1907.
BEO, 3058/229332, 13 Mayıs 1907.
BEO, 3236/242698/4, 29 Aralık 1907.
BEO, 3298/247308, 22 Nisan 1908.
BEO, 3255/244118/4, 8 Şubat 1908.
BEO, 3367/252451, 21 Temmuz 1908.
BEO, 3402/255088/2, 19 Eylül 1908.
BEO, 3417/256269/003, 30 Temmuz 1908.
BEO, 3490/261736, 6 Şubat 1909.
BEO, 35/227587, 17 Nisan 1907.
BEO, 3583/268684, 22 Haziran 1909.
BEO, 3968/297540, 23 Kasım 1911.
BEO, 4416/331200, 28 Mayıs 1916.
BEO, 4435/332607, 15 Ekim 1916.
BEO, 4481/336020/9/2, 17 Mart 1917.
Dahiliye Hukuk (DH.H.), 53/10/3, 20 Mayıs 1911.
Dahiliye İdare (DH.İD). 105/2-47, 12 Ocak 1914.
DH.İD, 55/87/3, 8 Şubat 1913.
Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye, (DH.İ.UM), 80/1/3/35/2, Nisan 1917.
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi, (DH.MKT), 1637/107, 13 Temmuz 1889.
DH.MKT, 2372/72, 26 Mayıs 1900.
Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ.), 20/3/6/1, 24 Kasım 1909. Haritalar (HRT. h), 534, 18 Eylül 1887.
İrade Meclis-i Mahsus (I.MMS) 99/4168, 6 Mayıs 1888.
Meclis-i Vükela (MV), 117/132, 22 Ocak 1908.
MV, 203/81, 18 Ekim 1916.
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı, (Y.MTV), 301/148, 7 Eylül 1907.
Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı, (Y.PRK.BŞK), 81/68, 11Ocak 1910.
BCA, 30-10-0-0 /176-212-3, “1917-1932 yılları arasında Ergani Bakır İşletmelerinin iktisadi durumunu gösteren rapor.”
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), Devre: 1, Cilt:4 İçtima senesi:1, İnikad: 91, 12 Haziran 1909.
MMZC Devre:1, İçtima: 3, Cilt:6 İnikad: 87, 29 Nisan 1911.
MMZC, Devre: 1 Cilt: 7, İctima:3 İnikad: 108, 27 Mayıs 1911.
MMZC Devre:1 Cilt:7 İctima:3 İnikad: 105, 23 Mayıs 1911.
Düstur, I. Tertip Cilt I, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1289 (1873).
Salname-i Vilayet. (1905). Diyarbekir: Vilayet Matbaası.
1323 (1907) Senesi Maden İstatistiki. (1909). İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
1326 /1910 Yılı Orman, Maâdin ve Ziraat Nezareti Bütçesi.( 1328/1912). İstanbul: Matbaa-yı Amire.