BURSA KUMYAKA BAŞMELEKLER (ARCHANGELOI) KİLİSESİ DUVAR RESİMLERİ

Çalışmanın konusu Bursa’nın 36,6 km kuzeybatısında, Mudanya ilçesinin 6,5 km batısında, Tirilye’nin 5 km doğusunda, Kumyaka Beldesi sınırları içerisinde yer alan Kumyaka (Sige), Başmelekler (Archangeloi) Kilisesi’nin duvar resimleridir. Kumyaka Beldesi’nin batısında kayalık bir alan üzerinde, denizden yaklaşık 50 m yükseklikte bulunan yapıdan günümüze naos, narteks, A Mekanı (Eksonarteks), B Mekanı (Anargyri / İyileştirme Hücresi), C Mekanı (Aziz Haralambos Şapeli), D Mekanı (Kuzeydoğu Mekan), E ve F Mekanları (Kayaya Oyulmuş Mekanlar), G Mekanı (Aziz Nikolaos Şapeli) ve H Mekanı (Giriş Mekanı) olmak üzere on bölüm gelebilmiştir. Kiborion plan tipini yansıtan Başmelekler (Archangeloi) Kilisesi ana yapısı 8. yüzyılda inşa edilmiş, çeşitli onarım ve eklemelerle birlikte 1923/1924 yıllarına kadar kullanılmıştır. Çalışmanın amacı yapıdaki duvar resimlerinin günümüzdeki hallerini belgeleyip tasvirlerini yapmak, duvar resimlerini Bithynia örnekleri arasında değerlendirmek ve incelemektir. Bu bağlamda yapıdaki duvar resimleriyle ilgili daha önce yapılan yayınlar incelenmiş, duvar resimlerinin zaman içindeki değişimi belirlenmiş, fotoğraflanması, çizimleri ve tasvirleri yapılmış, analojik açıdan karşılaştırılarak tarihlendirme önerileri sunulmuştur. İkonografik ve üslup özellikleri incelenen duvar resimlerinin malzeme analizleri sonucunda resimlerde kullanılan malzeme ve boyalar belirlenmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda apsis, bema, merkezi kubbe kasnağı, pandantifler ile kemer yüzeyleri, narteks kubbe kasnağı, pandantifler ve kuzey duvarda günümüze ulaşan tasvirler incelendiğinde, yapıdaki duvar resimlerinde 8. yüzyılın ilk yarısı ile 9. yüzyılın başları, 14. yüzyılın ilk çeyreği 1448-1818 yılları arası ve 1818 ile 1923/1924 yılları arası olmak üzere dört farklı evre tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Bursa, Kumyaka, Kiborion, Duvar Resimleri, Başmelekler Kilisesi

BURSA KUMYAKA ARCHANGELS CHURCH WALL PAINTINGS

The subject of the study is the wall paintings of the Kumkaya (Sige) Archangels (Archangeloi) Church, which is located in the 36,6 km northwest of Bursa, 6,5 km west of Mudanya, 5 km east of Tirilye, and within the town of Kumyaka. The building is constructed on a rocky area in the west of the Kumyaka town, 50 metres above the sea level. Ten chamber of the building including the naos, narthex, Chamber A (Exonarthex), Chamber B (Anargyri/ Healing Cell), Chamber C (Saint Haralambos Chapel), Chamber D (Northeast Chamber), Chamber E and F (Chambers Carved on Stone), Chamber G (Saint Nicholas Chapel), Chamber H (Entrance) survived to this day. The main building of Archangels (Archangeloi) Church, which has ciborium type plan, was constructed in the 8th century and was in use until 1923/1924 thanks to restorations and additional constructions. The aim of the study is to document and describe the current state of the wall paintings, to evaluate and analyze these paintings among Bithynia examples. The previous publications about the wall paintings of the church have been studied, changes in these paintings over time have been identified, these paintings have been photographed, sketched and described, dating suggestions through analogical comparisons have been offered. The material and the paint used for these paintings, whose iconographic and artistic styles have been studied, have been identified through material analysis. Once the apsis, bema, central dome structure, pendants, arch surfaces, narthex dome structure and the surviving paintings on the northern wall have been studied it is understood that the paintings on the walls of the church have four phases; the first phase is between the first half of the 8th century and the beginning of the 9th century; the second phase is the first quarter of the 14th century, third phase is between 1448-1818 and the fourth phase is between 1818 and 1923/1924.

Keywords:

Bursa, Kumyaka, Ciborion, Wall Paintings, Archangels Church,

PDF

___

Aksöyek, Serdar (2009). Zeytinbağı (Tirilye); Kemerli (Panagia Pantobasilissa) Kilise, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.Belke, Klaus (1996). Paphlagonien und Honorias. Tabula Imperii Byzantini Band 9, Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.Bostan, İ. (2001). “İzmit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 23, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 536- 541.Bryer, Anthony ve Winfield, David (1985). The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos (Dumbarton Oaks Studies 20), Washington D C.: Dumbarton Oaks Papers.Buchwald, H. (1967). “Preliminary Note on the Church of the Archangels at Sige”, JÖBG, Vol.: 16, Köln-Wiemar-Wien: Verlag Hermann Böhlaus Nachfolger, Graz-Cologne. 305-309. Buchwald, H. (1969). The Church of the Archangels in Sige near Mudania, Wien-Köln- Graz: Verlag Hermann Böhlaus Nachf.Eski Ahit (1972). Kitabı Mukaddes, İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları.Eyice, Semavi (1954). “Remarques sur deux Anciennes Eglises Byzantines d’Istanbul: Koca Mustafa Paşa Camii et l’Eglise du Yuşa Tepesi”, Actes du Ixème Congrès International des Atudes Byzantines, Thessalonique 1953, Cilt I, Atina, 190-195. Eyice, Semavi (1960). “Side’nin Bizans Devrine Ait Binalarının Sanat Tarihi Bakımından Değeri”, V. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri, Ankara: TTK Yayınları, 53-60.Foss, Clive. (1967). “Historical Note on the Church of Sige”, JÖBG, Vol.: 16, Köln-Wiemar-Wien: Verlag Hermann Böhlaus Nachfolger, Graz-Cologne. 309-317.Foss, Clive. (1969). “Historical Note on the Church of Sige”, The Church of the Archangels in Sige near Mudania, Wien-Köln- Graz: Verlag Hermann Böhlaus Nachf, 64-71.French, David H. (2016). Roman Roads & Milestones of Asia Minor, Vol. 4 The Roads Fasc. 4.1 Notes on The Itineraria, Ankara: British Institute.Gkioles, Nikolaos ve Pallis, Giorgos (2014). Atlas of the Christian Monuments of the Aegean From the Early Christian Years to the Fall of Constantinople (Edit.: Nikolaos Gkioles ve Giorgos Pallis), Athens: General Secretariat of the Aegean & Island Policy.Güneş, A. (2001). “İznik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 23, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 545- 547.Gür, Durmuş (2019). Kuzeybatı Karadeniz’de Bizans Dönemi Dini Eserler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.Haldon, John (2007). Bizans Tarih Atlası (Çev. Ali Özdamar), İstanbul: Kitap Yayınevi.Hasluck, F. W. (1906/7). “Bithynica.” The Annual of the British School at Athens, Vol- 13, (Session 1906-1907), pp. 285-308.Hoepfner, Wolfram (1966). “Herakleia Pontike-Ereğli Eine Baugeschichtliche Untersuchung”, Forschungen an der Nordküste Kleinasiens Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris, Band II, Teil I, Wien: Graz. Hermann Böhlaus Nachf.Hoepfner, Wolfram (1972). “Kilisecik-Eine Unbekannte Hafenanlage Bei Herakleia Pontike”, Forschungen an der Nordküste Kleinasiens, Band I, Wien: Kommissionsverlag Der Österreichischen Akademie Der Wissenschaften, 50-61, Planabb 6-7, Mit 9, Tafeln, 6 Plänen und 3 Abbildungen.İnalcık, Halil (1992). “Bursa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 445- 449.Janin, Raymond (1975). Les Églises et Les Monastères des Grands Centres Byzantins (Bithynie, Hellespont, Ladros, Galesios, Trebizonde, Athenes, Thessalonique), Paris.Kandis, V. (Κανδῆ, Βασιλείου) (1883). Ἡ Προύσα, ἤτοι ἀρχαιολογική, ἱστορική, γεωγραφικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ περιγραφὴ αὐτῆς μετ' ἐπισυνημμένων ἀρχαίων ἐπιγραφῶν, τοπογραφικοῦ χάρτου καὶ εἰκόνων διαφόρων οἰκοδομημάτων", ἐν Ἀθήναις.Kaplanoğlu, R. (2001). Bursa Ansiklopedisi I (Yer Adları), İstanbul: Avrasya Etnoğrafya Yayınları.Kleonymos, M. ve Papadopoulos, K. (1867). Bithnika, Constantinople.Konukçu, Enver (1988). “Komnenoslardan Osmanlılara Karadeniz Ereğlisi”, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri 13-17 Ekim 1986, (Yayına Hazırlayanlar: Mehmet Sağlam, Bayram Kodaman, Ahmet Nişancı, Celal Tarakçı), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 211-222.Köroğlu, Gülgün (1994). Bizans Sanatı’nda İkonoklazma Dönemi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.Lottero, I. G. (1732). De Tabula Putengeriana, Segmentvm IX. Weber IX., Segmentvm VI, (https://www.tabula-peutingeriana.de/index.html 26.04.2018-13:30) MacFarlane, C. (1850). Turkey and Its Destiny: The Result of Journeys made in 1847 and 1848 to Examine into the State of that Country, Vol 2. London: John Murray, Albemarle Str. 86-92. Mango, Cyril ve Ševčenko, I. (1973). “Some Churches and Monasteries on the Southern Shore of the Sea Marmara”, Dumbarton Oaks Papers, Vol.: 15, 235- 277.Marek, Christian (2003). Pontos et Bithynia: Die römischen Provinzen im Norden Kleinasiens, Mainz: Verlag Philip von Zbern.Ostrogorsky, Georg (1981). Bizans Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları.Ousterhout, Robert G. (1987). The Architecture of the Kariye Camii in Istanbul, Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.Önen-Alev F. Ayten (2014). Kappadokia Göreme Vadisinde Meryem Siklusu, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.Özyurt-Özcan, H. (2002). Bizans Dini Mimarisinde Kiborion Tipinin İstanbul ve Anadolu’daki Örnekleri Işığında Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. Pekak, Sacit (2009). Trilye (Zeytinbağı) Fatih Camisi, Bizans Kapalı Yunan Haçı Planı, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.Peker, Nilüfer (2005). “Kappadokia Bölgesinde 13. yüzyıl Duvar Resimleri”, VIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (26-28 Nisan 2004), Cilt: 7, Sayı: 1, Sakarya. 343-349. Ramsay, W. M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (Çev. Mihri Pektaş), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.Restle, M. (1979). Studien Zur Frühbyzantinischen Architektur Kappadokiens, Vol.: I-II, Wien: VÖAW.Rott, Hans (1908). Kleinasiatische Denkmäler aus Pisidien, Pamphylien, Kappodokien und Lykien, Leipzig: DVTW.Soykan, A. Nazlı (2018). Bursa, Kumyaka (Sige), Başmelekler (Archangeloi) Kilisesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.Spon, J. ve Wheler, G. (1678). Voyage d’Italie, de Dalmatie, et du Levant. Vol. I, Lyon: Avec Privilege Dv Roy.Strabon (2009). Antik Anadolu Coğrafyası (Çev. A. Pekman), Kitap XII, 6. Baskı, İstanbul.Tsitouridou, Anna (1985). The Church of the Panagia Chalkeon, Thessaloniki: Institute For Balkan Studies.