‘Ali el-Kârî ve Tasrîfu'z-zencânî İsimli Eser İçin Kaleme Aldığı Şerhi

Bu çalışmada, XI. yüzyılın önemli dilcilerinden biri olan ‘Alî el-Kârî’nin (ö. 1014/1605) sarf ilmi ile ilgili yazdığı Şerhu tasrîfi’l-‘izzî isimli eseri incelenmiştir. Söz konusu eser, içerik, konu sıralaması, üslup, tanımlar, ta‘lîller, örnekler ve istişhâdlar açısından ele alınmıştır. el-Kârî’nin kaleme aldığı eseri değerli kılan önemli etkenlerden biri hiç şüphesiz eserinde kullanmış olduğu üsluptur. Hemen hemen her bölümün sonunda tasavvufî bir yaklaşım sergileyerek konuyla bağlantılı bir takım hikmetli sözlere yer vermektedir. Böylelikle sürekli dil konularıyla ilgilenen talebelere manevî bir zevk tattırmaktadır. Eseri değerli kılan bir başka etken ise ez-Zencânî’ye (ö. 654/1256) ait olan ‘İzzî isimli risâlenin şerhi olmasıdır. Nitekim ez-Zencânî’nin söz konusu eseri, yazıldığı günden bu yana yüzyıllardır İslâm âleminde bulunan medreselerde talebelere okutulmakta ve ezberletilmektedir.

Ali El-Kari and His Commentary on the Work Titled Tasrifu’z-Zencani

In this research, the work titled Şerhu tasrîfi’l-‘izzî that ‘Alî el-Kari, who was one of the prominentlinguists in the eleventh century, wrote on the Arabic grammar was reviewed. The aforementioned work is analysedin terms of content, sequence of the subjects, rhetoric, definitions, deductions, samples andquotations from Arabic poetry . One of the important factors which make el-Kari’s work preciousis definitely the wording that he used it in his work. He included a set of erudite words related tothe relevant subject nearly at the end of each section as a mark of sufistic approach. The other aspectwhich makes the work valuable is that it is the commentaryof epistle called ‘İzzi belonging to ezZencani (d. 654/1256). As a matter of fact, ez-Zencani’s aforementioned work has been taught and memorized to the students in the madrasahs of Islamic world for the centuries sinceit was written.

PDF

___

Abay, Muhammet. “Mushaf İmlasında Ali el-Kârî Tarzı Meselesi”. Usul İslam Araştırmaları, 23 (2015): 8-9.
Apaydın, H. Yunus. “Ta‘lîl”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, XXXIX, 511–514.
Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer el-Bağdâdî. Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-‘Arab. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn, İkinci Baskı, Kâhire: el-Hey’etu’lMısriyyetu’l-‘Amme li’l-kitâb, 1979.
Bağdâdî, İsmâîl Paşa. Hediyyetu’l-‘arifîn esmâu’l-muellifîn ve asâru’l-musannifîn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1951.
Carl, Brockelmann. Târîhu’l-edebi’l-‘arabî, (Nşr. Abdulhalîm en-Neccâr-Ramazân Abdu’t-Tevâb). Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1977.
Çağmar, M. Edip. Halefu’l-Ahmer ve Mukaddime fî’n-Nahv Adlı Eseri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2006.
Durmuş, İsmâîl. “İstişhâd”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı, 2001, XX, 396.
Erdoğan, Mustafa. "Edebiyatımızda Şerh Geleneğine Genel Bir Bakış". Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1997): 286–293.
Ergin, Mehmet Cevat. “el-‘Ukberî ve el-Lubâb fî ‘ileli’l-binâ’i ve’l-i‘râb’ı”. Doktora Tezi, Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Selçuk 2002.
Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Komisyon. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 2005.
İbn Hazm. et-Takrîb li haddi’l-mantık ve’l-medhalu ileyhi, thk. İhsân ‘Abbâs. Beyrût: by., tsz.
İbn Madâ, Ebû'l-ʻAbbâs Ahmed b. Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbu’r-redd ‘ale’nnuhât, thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ. Kâhire: Dâru’l-İʻtisâm, 1989.
İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab, thk. Amr Ahmed Haydar. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 2013.
Karadaş, Cagfer. ‘Alî el-Kârî’nin Hayatı Selef Akidesine Dönüş Çabası ve Eserleri, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 5/5 (1993): 288–289.
Kârî, ‘Alî. Şerhu tasrîfi’l-‘izzî. thk. Mâhir Edîb Habbûş. İstanbul: Mektebetu Dâri’lLubbâb, tsz. Kehhâle, Ömer Rıdâ. Muʿcemu’l-muellifîn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1957.
Leknevî, Muhammed Abdulhay. el-Fevâʾidu’l-behiyye. Beyrût: Daru'l-Me‘ârif, ts. Keskin Mustafa. “Doğu Medreseleri Ekseninde Eğitim-Öğretim Faaliyetleri: Gaziantep Örneği” Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1 (2017): 66.
Memduhoğlu, Adnan. “Molla Ali el- Kârî ve “el-İhtidâ fî'l-iktidâ Adlı Risâlesi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/17 (2015): 232–233.
Milh, Hamîs Hasan Saîd. Nazariyyetu’t-ta‘lil fî’n-nahvi’l-‘Arabî beyne’l-kudemâ ve’lmuhdesîn, ‘Ammân: Dâru’ş-Şurûk, 2000.
Muhibbî, Muhammed Emîn. Hulâsatu’l-eser, Beyrût: Daru Sadr, ts. Öncü, Mustafa. “Molla Halil Es-Siirdî’nin Basîretu’l-kulûb fî kelâmi ‘allâmi’l-ğuyûb Adlı Eserinin Arap Dili Açısından İncelenmesi”. Doktora Tezi, Dicle Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2013.
Özel, Ahmet. “Ali el-Kârî”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı, 1989, II, 403-405.
Özyılmaz, Ömer. Osmanlı Medreselerinde Eğitim Programları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
Suyûtî, Ebû’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’lluğaviyyîn ve’n-nuhât, Lübnân: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
_______, el-İktirâh. thk. M. Hasan eş-Şâfi‘î. Beyrût: y.y., 1998.
Şensoy, Sedat. "Şerh". Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (DİA), Türkiye İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, XXXVIII, 556.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Bedru’t-tâliʿ bi-mehâsini men baʿde’l-karni’s-sâbiʿ, Beyrût: Dâru'l-Ma‘rife, ts.
Tarı, Nihat, “Teftâzânî ve Sa‘dînî Adlı Şerhi”. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2015.
Teftazânî, Sa‘duddîn Me‘sûd b. ‘Abdillâh. Şerhu’s-sa‘d et-teftâzânî ‘alâ’t-tasrîfî’z-zencânî (Sa‘dînî), Lübnân: Daru Nuri’s-Sabâh, 2015.
Tekin, Ahmet. İbnu’ş-Şecerî’nin “el-Emâlî” Adlı Eserinin Sarf Açısından İncelenmesi, Ankara: İlahiyat Yayın, 2019.
_______, Kur’ân’ın Dilbilimsel Yönü Vâhidî’nin el-Basît Adlı Tefsiri Bağlamında, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2018.
Tekin, Mahmut. “Molla Halîl'in “el-Kâmûsu's-sânî fî'n-nahv ve's-sarf ve'l-me'ânî” Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahlîli”. Doktora Tezi”, Dicle Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2020.
Yıldırım, Haydar. “ʻAli el-Kârî’nin Kelamî Görüşleri”. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2002.
Zebîdî, Ebû’l-Fayd Muhammed Murtadâ. Tâcu'l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, Beyrût: Dâru’l-Hidâye, 1980.
Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım ‘Abdurrahmân b. İshâk. el-Îdâh fî ‘ilelil’n-nahv, thk. Mâzin Mubârek. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 1979.
Zencânî, İzzuddîn. et-Tasrîfu’l-ʻizzî. thk. Enver ed-Dâğistânî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2007.
Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-ʻArab ve’l-mustʻarebîn ve’l-musteşrikîn. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 2002.