BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİV BELGELERİNDE KÖKBOYA VE CEHRİ İLE İLGİLİ BAZI KAYITLAR

Renk ve boyainsanlığınestetik arayışları ileilişkilendirilebilir. Boyama 1856 yılında kimyasal boyaların elde edilmesinekadar çeşitli bitki, böcekve deniz kabukluları ileyapılmaktaydı. Doğal boyalarve boyarmaddeler ülkemizdeuzun yıllar önemli ihraç ürünleri arasında yer almıştır. Bu boyarmaddelerin satışı ile ilgili kayıtlar arşivlerimizde mevcuttur. Arşivler milletlerin geçmiş kültürelve sanatsal birikimlerinintespit edilmesi, onların değerlendirilmesi ve geleceğe taşınması noktasında önemli bir yere sahiptir.Özelliklegeleneksel sanatlarda bu birikimin değerlendirilmesi ayrıca önem taşır. Modern güçlü bir gelenek sayesinde oluşturulabilir. Başbakanlık İstanbul Osmanlı arşivlerinde 2008-2012yılları arasında yaptığımız çalışmalardadokuma, doğal boyarmaddeler veboyahanelerleilgilibirçok belgeyerastladık.Bu belgelerde genellikleverilen siparişler, satışı yapılanboyarmaddekaynakları ve birçoğu bazı renklerde uzmanlaşmış olan boyahanelerdi. Bu kayıtlardan yola çıkılarak kökboya, cehri vemazı boyarmaddesinin üretim yerleri,ihraç edildiği ülkeler ve miktarları gibi konular hakkındabilgisahibi olabiliyoruz. Kimyasal boyalarınsentezlenmesine kadar yaygın olarak kullanımınadekhalı,kilimvekumaşların boyanması doğalboyarmaddelerle yapıldığından bunlarınne kadarönemli olduğunu anlayabiliyoruz.

IN PRIME OTTOMAN ARCHIVAL DOCUMENTS SOME RECORDS RELATING KOKBOYA AND CEHRI

Color and dye can be associated with humanity's quest for aesthetics. Coloring in 1856 to obtain chemical dyes of various plants, insects and snails were done with. Natural dyes and dyestuffs in our country for many years has been among the major export products. Thesedyes are available for sale in our archive records . Archives of artistic and cultural wealth of the nations history, detection, evaluation and their future transport has an important place in the points. In particular, the evaluation of this knowledge in traditional arts are alsoimportant. With a strong tradition of modern can be created. When we studied Archives of Prime Ministry of Ottoman in Istanbul between 2008-2012, found to related documents of weaving, natural dyes and dyestuffs. These documents are usually issued orders, sales resources, and many of the dyes that are specialized in certain colors were dyeing house. These records starting from the madder , dyer, dyestuff production of buckthorn and places, the country exported and the amount of knowledge about issues such as can be. The availability to the widespread use of chemical dyes incarpets, rugs and fabrics are made with natural dyes for coloring how well they are able to understand what is important

PDF

___

BAYKARA, T., (1967). Cehri Üzerine Notlar, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, (16).
BAYKARA, T., (1998). Kök Boya, Arış, Atatürk Kültür Merkezi, Başbakanlık Atatürk Dil ve Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Yayınları, Ankara.
BAYTOP,T., (1984). Türkiyede Bitkilerle Tedavi, İstanbul Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Yayınları. İstanbul.
BRUGGMAN, W-BOHMER, H., (1982). Teppiche der Bauem und Nomaden in Anatolien Verlag Kunst-Antiguistiben GmbH, München, Germany.
ENEZ, N., (1987). Doğal Boyamacılık Anadoluda Yün Boyamacılığında Kullanılmış Olan Bitkiler ve Doğal Boyalarla Yün Boyamacılığı, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, İstanbul.
ENEZ, N., (2008-2009). Halıları Kırmızıya Boyayanlar, P Dünya Sanatı Dergisi, S.50, Kış
EŞBERK,T-HARMANCIOĞLU,M., (1952). Ceviz(Juglans regia L.), Ankara Üniversitesi Ziraat fakültesi Yıllığı, Ankara, Yıl:2, Fasikül:1.
ETİKAN, S., (2011). Geleneksel Dokumaların Rengi Bitkisel Boyalar, http://www.ekolojimagazin.com/?s=magazin&id=501
ETİKAN, S., (2011). Doğal Boya geleneğinin Türk Halı Sanatında Yeri ve Önemi üzerine Bir Değerlendirme, Türk Sanatları Araştırmaları Dergisi, S:1, Cilt:1
EYÜBOĞLU, Ü-OKAYGÜN, I-YARAŞ, F., (1983). Doğal Boyalarla Yün Boyama, Uygulamalı ve Geleneksel Yöntemler, Uygulamalı Eğitim Vakfı, İstanbul.
DEMİR, M-ÇELİK, S-NOYAN, Ö,F., (2006). Türkiyede Yetişen Bazı Önemli Boya Bitkilerinin Üretim Teknikleri ve Elde Edilen Renklerin Haslık dereceleri, III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, Tokat, Cilt III, s.11871196
DÖLEN, E., (1992).Tekstil Tarihi, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1992,No: 92.
GEGENFURTNER., Karl R., (2005). Beyin ve Algılama, Çev:Barış Konukman, İnkılap Yayıncılık, İstanbul.
GENÇ, M. ve GÖÇMEN, M., (2007). 19. ve 20.Yüzyıllara Ait Hamid Sancağı Kadı Sicillerinde Yer Alan Dokuma Ve Boyar Maddelerle İlgili Kayıtlar, İCANAS 38 (Uluslararası Kuzey Afrika ve Asya Araştırmaları Kongresi), 1015 Eylül, ANKARA.
HARMANCIOĞLU, M., (1995). Türkiye de Bulunan Önemli Bitki Boyalarından Elde Olunan Renklerin Çeşitli Müessirlere Karşı Yün Üzerinde Haslık Dereceleri, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 77. Çalışmalar: 41. Ankara.
KARADAĞ, R., (2007). Doğal Boyamacılık, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Döner Sermaye İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Geleneksel El Sanatları ve Mağazalar işletme Müdürlüğü Yayınları no:3, Ankara.
KAYABAŞI, N., (1995). Cehri (Rhamnus petiolaris L.)den Elde Edilen Renkler ve Bunların Yün Halı İplikleri Üzerindeki Haslık Dereceleri Üzerinde Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Fen Bil. Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
KAYABAŞI, N. ve ARLI, M., (2001). Cehri (Rhamnus petiolaris)'den Elde Edilen Renkler, Tarım Bilimleri Dergisi, Ankara, S:3
KAYABAŞI, N. vd., (2002). Hatmi (Alcea striata DC.) Çiçeğinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Bazı Haslık Değerleri Üzerine Bir Araştırma, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi.
KIZIL, Ş., (2000). Bazı Çivit Otu (Isatis tinctoria L., Isatis constricta Davis) Türlerinde Uygun Ekim Sıklığı ve Boyama Özelliklerinin Saptanması Üzerine Araştırmalar, Doktora tezi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Ankara.
KORUR, R.N., (1937). Türkiyede Nebati Boyalar, Yüksek Ziraat Enstitüsü, Ankara, Sayı: 41.
KÖŞKER, Ö., (1945). Cehri- Rhammus Saxatilis, Matematik ve Tabiat Dergisi, Ankara, Cilt:1, S:5.
ÖNAL, A., (1989). Mustafa KEPEZ; CEHRİ(Rhamnus Tinctoria)dan Boyarmadde Ekstraksiyonu ve Yün Liflerinin Boyanması , Doğa Türk Kimya Dergisi.
ÖZTÜRK, İ., (1997). Doğal Bitkisel Boyalarla Yün Boyama, Temel Kaynaklar Dizisi, Ürün Yayınları, Ankara.
ÖZTIĞ, F., (1959). Faydalı Bitkiler, İstanbul Üniversitesi Yayınlarından Sayı: 823, Fen Fakültesi. No: 26, Şirketi Mürettibiye Basımevi, Istanbul.
SOMUNCU,M.,(2004). Cehri Üretimi ve Ticaretinin 19. Yüzyılda Kayseri Ekonomisindeki Yeri, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 22.
TEZ, Z., (1987). Eski Doğu Halılarındaki Boyarmaddeler, Tekstil ve Makine, Kasım, S.1 (6). Belge Transkripsiyonları Sakarya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi öğretim elemanı Öğr. Gör. Orhan ALTUĞ ve Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr A.Sacit AÇIKGÖZOĞLU tarafından yapılmıştır.