UZGUR HÖYÜK’TEN (SAMSUN, TÜRKİYE) ÜNIK APLİKELİ DAR AĞIZLI BİR KAP

Samsun’da (Türkiye) Karadeniz’e hâkim bir tepe üzerinde yer alan Uzgur Tümülü’ünde Samsun Arkeoloji Müzesi tarafından kurtarma kazısı yapılmış, bitişiğindeki höyüğün Tümülüs altında devam ettiği anlaşılmıştır. Dar bir alanda tek tabakadan oluşan kültür seviyesinde küçük bir mekân ve mekânın ortasında bir tandır açığa çıkarılmıştır. Tandırın etrafına dizilmiş kaplar vardır ve bunlardan birisinin içinde kabartma bezemeli bir çömlek bulunmuştur. Kap, dar ağızlı ve bikonik gövdelidir. Kap gövdesinin her bir geniş yüzüne kabartma şeklinde kulak/ayça (veya yılan) benzeri bir bezeme ve her bir dar yüzüne bir “Çubuk Adam” şeklinde stilize insan kabartması yapılmıştır. Çubuk Adam’ın kolları arasında ayrıca ikişer memecik kabartması da vardır. Kabartma unsurlarından kulak/ayça (veya yılan) biçimli olanı Karanovo II benzerleriyle ve İç Batı Kappadokya’nın Köşk Höyük, Can Hasan ve Güvercinkayası yerleşimlerinin Kalkolitik buluntularıyla karşılaştırılabilir. Çubuk Adam bezemesi ise Akeramik Neolitik buluntularına dek erkene gitmektedir ve özellikle neolitik ve kalkolitik çağlarda Yakındoğu’dan Orta Avrupa’ya dek oldukça yaygındı. Kolların yukarı yönlendirilmesi ve iki memecik kabartmasıyla birlikte tasviri ise sadece Doğu Anadolu’daki Tülintepe’nin kalkolitik tabakasında ve Balkanlar’daki Tîrpeşti’nin Pre-Cucuteni III evresine görülmüştür. Bu tarih aralığı, Uzgur Kabı’nın Kabın Erken/Orta Kalkolitik Çağ’a tarihlenmesi için bir referanstır. Kap, dar ağızlı ve bikonik gövdesiyle karakterize olur. Benzer form ve mal özelliği İkiztepe’nin Geç Kalkolitik Çağ’a tarihlenen B Alanı III. tabakası 4. Evresindeki bir Sunak içinde bulunmuştur ve bu gruptaki kaplar aynı tabakanın 7. Evresine dek devam etmiştir. Uzgur kabı üzerindeki bezeme benzerleri, Kuzey-Orta Anadolu’nun Kıyı Kesiminin Kafkas-Levant hattından Balkanlar’a dek yayılmıştır ve söz konusu yerlerde kabul gören beğeni anlayışından farksızdır. Yerel unsurların hâlâ ağır bastığı ve henüz kültürlerin yoğun ilişki kurmadığı bir dönemde, bezeme anlayışları benzeşmiştir ve bunun sebebi inanç anlayışındaki ortaklık olarak kabul edilebilir.

A Holemouth Jar with Unique Appliqués from Uzgur Höyük (Samsun, Turkey)

A salvage excavation was carried out at Uzgur Tumulus, located on a hill overlooking the Black Sea inSamsun (Turkey), by Samsun Archaeology Museum and it was understood that the mound adjacent toit continued beneath the tumulus. A small space was unearthed at the cultural level that consisted of asingle layer in a narrow area and a tandoor was unearthed in the middle of the space. There are vesselswhich were lined up around the tandoor and a jar with a relief decoration was discovered in one of them.The jar has a hole mouth and a biconical body. An ear-/crescent-like (or snake-like) relief decorationwas made on each wide face of the jar’s body and a stylized human relief in the form of a “Stick Man”was made on each narrow face of it. Moreover, two knobbed decorations are also available between thearms of the Stick Man each. Of the relief elements, the ear-/crescent-shaped (or snake-shaped) one can becompared with its analogues at Karanovo II as well as with the Chalcolithic finds from the settlements ofKöşk Höyük, Can Hasan, and Güvercinkayası in Inner Western Cappadocia. The Stick Man decorationdates back as early as the Aceramic Neolithic finds and was quite common from the Near East to CentralEurope particularly in the Neolithic and Chalcolithic periods. On the other hand, the upward orientationof the arms and their depiction with two knobbed decorations were only seen at the Chalcolithic layer ofTülintepe in Eastern Anatolia as well as in Pre-Cucuteni Phase III of Tîrpeşti in the Balkans. This daterange is a reference for the dating of the Jar from Uzgur to the Early/Middle Chalcolithic Age. The jar ischaracterized by its hole mouth and biconical body. Analogous shape and ware qualities were found inan Altar in Phase 4 of Layer III at Site B of İkiztepe, which is dated to the Late Chalcolithic Age, and thevessels in this group continued until Phase 7 of the same layer. The analogues of the decoration on the jarfrom Uzgur spread from the Caucasian-Levantine line of the Coastal Section of North-Central Anatoliato the Balkans and are not different from the sense of good taste accepted in the places concerned. Thedecoration understandings resembled in a period when the local elements still predominated and whenthe cultures had not formed intensive relationships yet and the reason for this can be accepted as the commonality of the faith understanding.

PDF

___

Alkim 1983: H. Alkım, “İkiztepe Kazılarında Arkeometrik ve Arkeolojik Yöntemlerin Uygulanması ile Beliren Kronoloji Sorunları” Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirileri, Ankara, 163-199.
Alkim 1974: U. B. Alkım, “Samsun Bölgesi 1973 Çalışmaları” Belleten XXXVII/151, 553-556.
Alkim et al. 1988: U. B. Alkım, H. Alkım, Ö. Bilgi, İkiztepe I. Birinci ve İkinci Dönem Kazıları / The First and Second Seasons’ Excavations (1974-1975), Ankara.
Alkim 2003: U. B. Alkım, H. Alkım, Ö. Bilgi, İkiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci Dönem Kazıları (1976-1980), Ankara.
Bader 1993: N. Bader, “Early Agricultural Settlement of Tell Sotto” In: N. Yoffee and J. Clark (Eds.) Early Stages in the Evolution of Mesopotamian Civilizations: Soviet Excavations in Northern Iraq, Tuscon, 41-54.
Bartl 2008: K. Bartl, “Relifverzierte Keramik des Neolithikums aus Shir” In: D. Bonatz, R. M. Czichon, and F. J. Kreppner (Eds.) Westsyrien, Fundestellen. Gesammelte Schriften zur Archäologie und Geschichte Altvorderasiens ad honorem Hartmut Kühne, Wiesbaden, 9-16.
Bilgi 2010: Ö. Bilgi, “Orta Tunç Çağı Öncesinde Anadolu Resim Sanatında İnsan Betimlemeleri” XVI. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, I. Cilt, Ankara, 85-113.
Bilgi 2012: Ö. Bilgi, Klasik Çağ Öncesi Anadolu’da İnsan Görünümleri, İstanbul.
Brandt 1978: R. W. Brandt, “The Chalcolithic pottery”, In: M. N. van Loon (Ed.) Korucutepe. Final Report on the Excavations of the Universities of Chicago, California (Los Angeles) and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia 1968-1970, Vol. 2, Amsterdam, 57-60.
Çaylı 2017: P. Çaylı, “Gelenekte Devamlılık: Orta Kalkolitik Güvercinkayası ve Köşk Höyük” In: S. Özkan, H. Hüryılmaz, and A. Türker (Eds.) Samsat’tan Acemhöyük’e Eski Uygarlıkların İzinde Aliye Öztan’a Armağan / From Samosata to Acemhöyük Trailing the Ancient Civilizations Studies Presented to Honour of Aliye Öztan, İzmir, 23-39.
Dönmez 2006: Ş. Dönmez, “Recent Observations on the Cultural Development of the Central Black Sea Region before the Early Bronze Age II” In: B. Erciyas, and E. Koparal (Eds.) Yerleşim Arkeolojisi Serisi / Settlement Archaeology Series 1: Black Sea Studies Symposium Proceedings / Karadeniz Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 89-98.
Duru 1994: R. Duru, Kuruçay Höyük I. 1978-1988 Kazılarının Sonuçları Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşimleri / Results of the Excavations 1978- 1988 The Neolithic and Early Chalcolithic Periods, Ankara.
Düring 2016: B. S. Düring, Küçük Asya’nın Tarih Öncesi Karmaşık Avcı-Toplayıcılardan Erken Kentsel Toplumlara, İstanbul.
Düring and Gratuze 2013: B. S. Düring, B. Gratuze, “Obsidian Exchange Networks in Prehistoric Anatolia: New Data from the Black Sea Region” Paléorient 39/2, 173-182.
Esin 1993: U. Esin, “The Relief Decoration on the Prehistoric Pottery of Tülintepe” In: M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae, and M. Mellink (Eds.) Between the Rivers and Over the Mountains, Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata, Rom, 105-119.
Frangipane 2015: M. Frangipane, “Different types of multiethnic societies and different patterns of development and change in the prehistoric Near East” PNAS 112(30), 9182-9189.
French 2005: D. French, Canhasan Sites 2, Canhasan I: The Pottery, Oxford.
Garfinkel 2003: Y. Garfinkel, Dancing at the Dawn of Agriculture, Austin.
Garfinkel 2010: Y. Garfinkel, “Dance in Prehistoric Europe” Documenta Praehistorica XXXVII, 205-214.
Gülçur and Marro 2012: S. Gülçur, C. Marro, “The view from the north: comparative analysis of the Chalcolithic pottery assemblages from Norşuntepe and Ovçular Tepesi”, In: C. Marro (Ed.) Varia Anatolica XXVII: After The Ubaid: Interpreting Change from the Caucasus to Mesopotamia at the dawn of Urban Civilization (4500-3500 BC). The Post-Ubaid Horizon in the Fertile Crescent and Beyond, Paris, 305-352.
Hansen 2007: S. Hansen, Bilder vom Menschen der Steinzeit. Untersuchungen zur anthropomorphen Plastik der Jungsteinzeit und Kupferzeit in Südosteuropa, Mainz am Rhein.
Hansen et al. 2013: S. Hansen, G. Mirtskhulava, K. Bastert-Lamprichs, “Neolithic settlements of the 6th millennium cal. BCE in the Southern Caucasus” In: O. Nieuwenhuyse, R. Bernbeck, and P. Akkermans (Eds.) Interpreting the Late Neolithic of Upper Mesopotamia, Leiden, 387-396.
Hauptmann 1976: H. Hauptmann, “Norşun Tepe Kazıları”, 1972, Keban Projesi 1972 Çalışmaları / Keban Project 1972 Activities, Ankara, 41-59.
Hauptmann 1993: H. Hauptmann, “Ein Kultgebaude in Nevali Çori”, In: H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae, and M. Mellink (Eds.) Between the Rivers and Over the Mountains, Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata, Rom, 37-69.
Ivanova 2013: M. Ivanova, The Black Sea and the Early Civilizations of Europe, the Near East and Asia, Cambridge.
Kaplan 1969: J. Kaplan, “‘Ein el Jarba: Chalcolithic Remains in the Plain of Esdraelon” BASOR 194, 2-39.
Koşay 1951: H. Z. Koşay, Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı 1937-1939’daki Çalışmalara Ait İlk Rapor / Les fouilles d’Alaca Höyük Entreprises par laSociete d’Histoire Turque: Rapport Preliminaire sur lesTravaux en 1937-1939, Ankara. Kökten et al. 1945: İ. K. Kökten, T. Özgüç, N. Özgüç, “1940 ve 1941 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazıları Hakkında İlk Kısa Rapor” Belleten IX/35, 361-400.
Krauss 2008: R. Krauß, “Karanovo und das südosteuropäische Chronologiesystem aus heutiger Sicht” EurAnt 14, 117-149.
Lichter 2008: C. Lichter, “Varna und İkiztepe – Untersuchungen zu zwei Fundplätzen am Schwarzen Meer” In: V. Slavchev (Ed.) Acta Musei Varnaensis VI: Studia in Memoriam Ivani Ivanov: The Varna Eneolithic necropolis and problems of prehistory in Southeast Europe,177-194.
Lyonnet et al. 2012: B. Lyonnet, F. Guliyev, B. Helwing, T. Aliyev, S. Hansen, G. Mirtskhulava, “Ancient Kura 2010–2011: The first two seasons of joint field work in the Southern Caucasus” AMIT 44, 1-190. Mari̇nescu-Bîlcu 1974: S. Marinescu-Bîlcu, Cultura Precucuteni pe Teritoroul României, Bucharest. Mikov 1959: V. Mikov, “The Prehistoric Mound of Karanovo” Archaeology 12(2), 88-97.
Mi̇li̇jč 1981: V. Milijčić, Paradimi, Mainz am Rhein. Nikolov (1997): V. Nikolov, “Periodisierung und Chronologie” In: S. Hiller, and V. Nikolov (Eds.) Karanovo. Die Ausgrabungen im Südsektor 1984- 1992, Band I.1, Text, Salzburg-Sofia: 49-53.
Orthmann 1963: W. Orthmann, Die Keramik der Frühen Bronzezeit aus Inneranatolien, Berlin.
Özdoğan 1993: M. Özdoğan, “Vinça and Anatolia: A new look at a very old problem (or redefinning Vinça Culture from the perspective of Near Eastern tradition)” In: B. Flemming, D. J. W. Meiler, C. Nijland, M. Özdoğan, J. J. Roodenberg, and J. De Roos (Eds.) Anatolica XIX: Anatolia and The Balkans. Symposium on Pre-Bronze Age Relations held in Istanbul, 18-22 November 1991, Leiden, 173-193.
Özdoğan 1994: M. Özdoğan, “Marmara BölgesiBalkanlar-Orta Anadolu Arasındaki Kronoloji Sorununa Yeni Bir Yaklaşım” XI. Türk Tarih Kongresi, Cilt, Ankara, 69-79.
Özdoğan 1996: M. Özdoğan, “Pre-Bronze Age Sequence of Central Anatolia: An Alternative Approach” In: U. Magen, and M. Rashad (Eds.), Vom Halys zum Euphrat. Thomas Beran zu Ehren, Münster, 185-202.
Özdoğan 2007: M. Özdoğan, “Coastal Changes of the Black Sea and Sea of Marmara in Archaeological Perspective” In: V. Yanko-Hombach, A. S. Gilbert, N. Panin, and P. M. Dolukhanov (Eds.) The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate, and Human Settlement, Dordrecht, 651-669.
Özgüç 1948: T. Özgüç, “Samsun Hafriyatının 1941 ve 1942 Yılı Neticeleri” III. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 393-419.
Öztan 2012: A. Öztan, “Köşk Höyük: A Neolithic Settlement in Niğde-Bor Plateau” In: M. Özdoğan, N. Başgelen, and P. Kuniholm (Eds.) The Neolithicin Turkey. New Excavations & New Researches: Central Turkey, İstanbul, 31-70.
Palumbi 2008: G. Palumbi, The Red and Black. Social and Cultural Interaction between the Upper Euphrates and Southern Caucasus Communities in the Fourth and Third Millennium BC, Roma.
Parzinger 1993: H. Parzinger, Studien zur Chronologie und Kulturgeschichter der Jungsten, Kupfer und Frühbronzezeit zwischen Karparten und Mittlerem Taurus, Mainz am Rhein.
Peschlow-Bi̇ndoka 2006: A. Peschlow-Bindokat, Tarihöncesi İnsan Resimleri, Latmos Dağları’ndaki Prehistorik Kaya Resimleri, İstanbul.
Sağlamtimur 2012: H. Sağlamtimur, “The Neolithic Settlement of Ege Gübre” In: M. Özdoğan, N. Başgelen, and P. Kuniholm (Eds.) The Neolithic in Turkey. New Excavations & New Researches: Western Turkey, İstanbul, 197-225.
Schmidt 2011: K. Schmidt, “Göbekli Tepe” In: M. Özdoğan, N. Başgelen, and P. Kuniholm (Eds.) The Neolithic in Turkey. New Excavations & New Researches: The Euphrates Basin, İstanbul, 41-83.
Schoop 2005: U. D. Schoop, Das Anatolische Chalkolithikum. Eine chronologische Untersuchung zur vorbronzezeitlichen Kultursequenz im nördlichen Zentralanatolien und den angrenzenden Gebieten, Ramshalden.
Schoop 2011: U. D. Schoop, “The Chalcolithic on the Plateau” In: S. R. Steadman, and G. McMahon (Eds.) The Oxford Handbook of Ancient Anatolia 10,000-323 B.C.E, Oxford, 150-173.
Silistreli 1989: U. Silistreli, “Köşk Höyük’te Bulunan Kabartma İnsan ve Hayvan Figürleriyle Bezeli Vazolar” Belleten LIII/206, 361-374.
Steadman 1995: S. R. Steadman, “Prehistoric Interregional Interaction in Anatolia and the Balkans: An Overview” The Archaeology of Empire in Ancient Anatolia (BASOR 299/300), 13-32.
Steadman et al. 2018: S. R. Steadman, B. S. Arbuckle, G. McMahon, “Pivoting East: Çadır Höyük, Transcaucasia, and complex connectivity in the Late Chalcolithic” Documenta Prehistorica XLV, 64-84.
Thissen 1993: L. Thissen, “New Insights in BalkanAnatolian Connections in the Late-Chalcolithic: Old Evidence from the Turkish Black Sea Littoral” AnSt XLIII, 207-237.
Türker 2015: A. Türker, “Devret Höyük 2013 Yılı Kazısı ve İlk Sonuçlar” 36. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt Ankara, 363-382.
Türker 2016: A. Türker, “Samsun Bölgesi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2015 Yılı Çalışmaları Sonuç Raporu: Atakum Lokalitesi ve Kültürel Mirasını Koruma Önerileri” In: B. Şişman (Ed.) Atakum’a Akademik Bir Bakış: Yeni Atakum, Samsun, 27-44.
Türker 2017a: A. Türker, “Samsun Bölgesi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2015 Yılı Çalışmaları: İlkadım ve Canik Lokaliteleri”, AST 34.1 , Edirne, 391-416.
Türker 2017b: A. Türker, “Samsun Bölgesi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2016 Yılı Prehistorik ve Protohistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması Sonuç Raporu” AST 35,1 t, Bursa, 117-146.
Türker (in press): A. Türker, “Tekkeköy’den Kabartma Bezemeli Bir Kap Parçası” In: P. Çaylı, I. Demirtaş, and B. Eser (Eds.) Arkeolojiyle Geçen Yarım Asır: Sevil Gülçur’a 75. Yaş Armağanı, Ankara.
Von Der Osten 1929: H. H. von der Osten, Researches in Anatolia-I: Explorations in Central Anatolia Seasons of 1926, Chicago.
Welton 2010: L. Welton, Mobility and Social Organization on the Ancient Anatolian Black Sea Coast: An Archaeological, Spatial and Isotopic Investigation of the Cemetery at İkiztepe, Turkey, (Unpublished Ph.D. Thesis), Toronto.
Welton 2017: L. Welton, “Reforging Connections: The Black Sea Coast of Anatolia in the 4th-3rd Millennia BC” Anatolica XLIII, 117-156.
Zimmermann 2007: T. Zimmermann, “Anatolia and the Balkans, once again - Ring-Shaped idols from Western Asia and a critical reassessment of some ‘Early Bronze Age’ items from İkiztepe, Turkey” OxfJA 26(1), 25-33.