Otizm Spektrum Bozukluğu ve Zihinsel Yetersizliği Olan Bireylerin Ebeveynlerinin Yaşam Doyumu ve Aile Yılmazlık Düzeylerinin İncelenmesi

Giriş: Bu araştırmada otizm spektrum bozukluğu (OSB), zihinsel yetersizliği (ZY) olan çocukların ebeveynlerinin yaşam doyumu ve aile yılmazlık düzeyleri incelenmiştir. Yöntem: Araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın katılımcılarını İzmir ve Bursa illerinden 309 ebeveyn oluşturmaktadır. Veriler Aile Yılmazlık Ölçeği ve Yaşam Doyumu Ölçeği kullanılarak elde edilmiştir. Verilerin analizinde t-testi, ANOVA, Tukey HSD Testi ve Pearson korelasyon analizi kullanılmıştır. Bulgular: Ebeveynlerin yaşam doyumları ile ilgili değişkenlerle ilgili bulgular, annelerin, genç ebeveynlerin, geliri yüksek olanların, eğitim düzeyi yüksek olanların, çocukları ZY olan ebeveynlerin yaşam doyum düzeyleri karşılaştırıldıkları gruplara göre daha yüksek olduğunu göstermiştir. Aile yılmazlık düzeyleri, cinsiyette genel ölçek puanında, mücadelecilik, yaşama bağlılık ve kendini kontrol alt boyutlarında annelerin, öz-yetkinlik alt boyutunda genç ebeveynlerin, öz-yetkinlik alt boyutunda gelir düzeyi yüksek olanların, mücadelecilik alt boyutunda eğitim düzeyi yüksek olanların, çocuklarının yetersizlik türü değişkeninde genel ölçek puanında, mücadelecilik, öz-yetkinlik ve yaşama bağlılık alt boyutlarında ZY olan çocukların ebeveynlerinin lehine anlamlı farklılıklar gözlenmiştir. Yaşam doyumu ile aile yılmazlığı ve tüm alt boyutları arasında pozitif ilişki bulunmaktadır.Tartışma: Çalışmanın bulguları alanyazın çerçevesinde tartışılmıştır. Araştırma sonucuna göre yaşam doyumu yüksek olan bireylerin aile yılmazlık düzeylerinin de yüksek olduğu gözlenmiştir. Yaşam doyum düzeyi yüksek olan bireyler hayata daha olumlu yönleriyle bakmakta, daha az stres yaşamakta ve karşılaştıkları sorunları daha kolay aşabilmektedirler.

Anahtar Kelimeler:

Aile, yaşam doyumu, aile yılmazlığı, otizm spektrum bozukluğu, zihinsel yetersizlik

An Analysis on the Life Satisfaction and Resilience Levels of Parents of Individuals with Autism Spectrum Disorder and Intellectual Disabilities

Introduction: In this study, life satisfaction and family resilience levels of parents of children with autism spectrum disorder (ASD) and intellectual disabilities (ID) were examined. Method: Relational screening model was used in the study. The participants of the study consisted of 309 parents from Izmir and Bursa. The data were obtained using the Family Resilience Assessment Scale and Life Satisfaction Scale. T-test, ANOVA, Tukey HSD Test and Pearson correlation analysis were used in the analysis of the data. Findings: The findings on the variables regarding parents’ life ability showed that mothers, young parents, those with high income levels, those with high educational levels, and parents who had children with ID had higher life satisfaction levels than the groups they were compared with. Significant differences were observed in family resilience levels with respect to the overall scale scores regarding gender, bellicosity, mothers in the commitment to life and self-control subdimensions, young parents in the self-efficacy subdimension, high income parents in the self-efficacy subdimension, high level of education in the bellicosity subdimension, overall scale score in the disability type of their children, children with ID in the bellicosity, self-efficacy and commitment to life subdimensions. There was a positive relationship between life satisfaction and family resilience, and all subdimensions.Discussion: The findings of this study were discussed in line with the literature. According to the results of the research, it was observed that individuals with high life satisfaction also have high family resilience levels. Individuals with a high level of satisfaction with life look at life more positively, experience less stress and overcome the problems they encounter more easily.

Keywords:

Family, life satisfaction, family resilience, autism spectrum disorder, intellectual disability,

PDF

___

Ahern, N. R., Kiehl, E. M., Sole, M. L., & Byers, J. (2006). A review of instruments measuring resilience. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 29(2), 103-125. https://doi.org/10.1080/01460860600677643
Akandere, M., Acar, M., & Baştuğ, G. (2009). Zihinsel ve fiziksel engelli çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi [Investigating the hopelessness and life satisfaction levels of the parents with mental disabled child]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, 23-32. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/268/251
Akbar, M., Akram, M., Ahmed, M., Hussain, M. S., Lal, V., & Ijaz, S. (2014). Relationship between resilience and life satisfaction among Nomadic. International Journal of Innovation and Applied Studies, 6(3), 515- 529. https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.675.1430&rep=rep1&type=pdf
Akkök, F. (2003). Farklı özelliğe sahip çocuk aileleri ve ailelerle yapılan çalışmalar. A. Ataman (Ed.), Özel eğitime giriş [Introduction to special education] içinde (ss. 121-142). Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Altındağ-Kumaş, Ö., & Sümer, H. M. (2019). Özel gereksinimli küçük çocuğu olan annelerin öz yetkinlikleri, yılmazlık düzeyleri ve stres düzeyleri arasındaki ilişkilerin belirlenmesi [Identifying the relationships between self-efficacies, resilience levels, and stress levels of mothers of children with special needs]. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(1), 163-173. https://doi.org/10.24106/kefdergi.2445
Aslan, Ç. Ç. (2010). Zihinsel engelli çocuğu olan anne ve babaların psikolojik belirtileri, sosyal destek algıları ve stresle başa çıkma tarzlarının karşılaştırılması [The comparison of the psychological symptoms, perceived social support and ways of coping with stress of the mothers and the fathers who has mentally handicapped children] (Tez Numarası: 254013) [Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Avşaroğlu, S., & Okutan, H. (2018). Zihin engelli çocuğu olan ailelerin yaşam doyumları, iyimserlik ve psikolojik belirti düzeylerinin incelenmesi. [Investigatıon of life satisfaction optimism and psychological symptom levels of parents with disabled children]. ANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 59-76. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/578148
Aydın, A., & Egin, C. T. A. (2018). Zihin engelli, serebral palsili ve otizmli çocuk ebeveynlerinin psikolojik dayanıklılıkları ile ebeveynlik algılarının karşılaştırılması [Comparison of psychological resilience and parental perceptions of parents having children with mentally handicapped, CP and Autism]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(1), 171-188. https://dergipark.org.tr/tr/download/articlefile/478477
Aykara, A. (2015). Zihinsel engelli kardeşe sahip bireylerin yaşadıkları güçlüklerin sosyal rol kuramı açısından değerlendirilmesi [Assessment of the difficulties of individuals who have mentally disabled siblings according to social role theory]. Toplum ve Sosyal Hizmet, 26(2), 87-104. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/153095
Aysever, H., & Demirok, S. M. (2019). Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlerin sosyal destek algılarının ve yılmazlık düzeylerinin incelenmesi [Investigating social support perceptions and resilience levels of parents with children with special needs]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(3), 561-595. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.467417
Bayat, M. (2007). Evidence of resilience in families of children with autism. Journal of Intellectual Disability Research, 51(9), 702-714. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2007.00960.x
Bayraklı, H. (2010). Zihinsel engelli ve engelli olmayan çocuğa sahip annelerde yılmazlığa etki eden değişkenlerin incelenmesi [Investigating the factors affecting resiliency in mothers of mentally retarded and non disabled children] (Tez Numarası: 309512) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Bhana, A., & Bachoo, S. (2011). The determinants of family resilience among families in low-and middle-income contexts: A systematic literature review. South African Journal of Psychology, 41, 131-139. https://doi.org/10.1177/008124631104100202
Bingham, V. (2004). Resiliency and life satisfaction among survivors of early childhood maltreatment [Master's thesis, California State University]. https://search.proquest.com/docview/305036993?pqorigsite=gscholar&fromopenview=true
Boztaş, Z., & Tutkun, Ö. F. (2017). Özel gereksinimli çocuğu olan anne-babaların yaşam doyumu düzeyi [Life satisfaction level of parents with special needs child]. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(50), 390- 399. https://asosjournal.com/DergiTamDetay.aspx?ID=12452
Bristol, M. M. (1984). Family resources and successful adaptation in families of autistic children. In E. Schopler & G. Mesibov (Eds.), The effects of autism on the family (pp. 289-310). Plenum.
Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı [Manual of data analysis for social sciences]. Pegem Akademi.
Campbell-Sills, L., Forde, D. R., & Stein, M. B. (2009). Demographic and childhood environmental predictors of resilience in a community sample. Journal of Psychiatric Research, 43(12), 1007-1012. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2009.01.013
Cavkaytar, A., & Özen, A. (2010). Aile katılımı ve eğitimi. G. Akçamete (Ed.), Özel eğitim [Special education] içinde (ss. 169-202). Kök Yayıncılık.
Cho, S., & Kahng, S. K. (2015). Predictors of life satisfaction among caregivers of children with developmental disabilities in South Korea. Asian Social Science, 11(2), 154-166. http://dx.doi.org/10.5539/ass.v11n2p154
Coşkun, A. (2018). Zihinsel ve fiziksel engelli bireylere bakım hizmeti veren aile üyelerinin yaşam doyumu ve bakım yüklerinin karşılaştırılması [Comparison of the life satisfaction and care loads of family members who care service for mentally and physical disabled individuals] (Tez Numarası: 520826) [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Cummings, S. T., Bayley, H. C., & Rie, H. E. (1996). Effect of the child’s deficiency on the mother: A study of mothers of mentally retarded, chronically III and neurotic chidren. American Journal of Orthopsychiatry, 36(4), 595-608. https://doi.org/10.1111/j.1939-0025.1966.tb02311.x
Çattık, M., & Aksoy, V. (2018). Gelişimsel yetersizliği olan çocukların ebeveynlerinin sosyal destek, öz yeterlik ve yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [An examination of the relations among social support, self-efficacy, and life satisfaction in parents of children with developmental disabilities]. Eğitim ve Bilim, 43(195), 65-77. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2018.7246
Çengelci, B. (2009). Otizm ve Down Sendromlu çocuğa sahip annelerin kaygı, umutsuzluk ve tükenmişlik duygularının karşılaştırılması [A comparisen of level of anxiety, hopelessness and burnout syndrome of mothers who have children with diagnosis of autism or Down syndrome]. Ege Eğitim Dergisi, 10(2), 1- 23. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/57030
Dabrowska, A., & Pisula, E. (2010). Parenting stress and coping styles in mothers and fathers of pre-school clinical with autism and Down syndrome. Journal of Intellectual Disability Research, 54, 266-280. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2010.01258.x
Darling, C. A., Senatore, N., & Strachan, J. (2012). Fathers of children with disabilities: Stress and life satisfaction. Stress and Health, 28, 269-278. https://doi.org/10.1002/smi.1427
Demiray, G. (2019). Özel gereksinimli çocuğu olan ailelerde yaşam kalitesi, umutsuzluk ve yılmazlık arasındaki ilişkilerin incelenmesi [Analysis of the relationship between the quality of life, hopelessness and resilience in families of children with disabilities] (Tez Numarası: 597819) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Deniz, M. E., Dilmaç, B., & Arıcak, O. T. (2009). Engelli çocuğa sahip olan ebeveynlerin durumluk sürekli kaygı ve yaşam doyumlarının incelenmesi [An analysis of life satisfaction and state-trait anxiety of the parents with handicapped children]. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 953-968. https://www.jhumansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/727/389
Diener, E., & Seligman, M. E. P. (2002). Very happy people. Psychological Science, 13(1), 81-84. https://doi.org/10.1111/1467-9280.00415
Diener, E. (2009). Subjective well-being. In E. Dinner (Ed.), The science of well-being; The collected works of Ed Diener, Social indicators research series (1st ed., pp. 11-58). Springer.
Diener, E., Diener, M., & Diener, C. (1995). Factors prediciting the subjective well-being of nations. Journal of Personality and Social Psychology, 69(5), 851-864. https://doi.org/10.1111/1467-9280.00415
Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), 71-75. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa4901_13
Girli, A., Yurdakul, A., Sarısoy, M., & Özekes, M. (1998, Aralık 1-4). Zihinsel engelli ve otistik çocukların anne babalarına yönelik grup danışmanlığının depresyon, benlik saygısı ve tutumları üzerine etkisi [The effect of group counseling on parents of mentally disabled and autistic children on depression, self-esteem and attitudes] [Sözlü bildiri]. 10. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ankara, Türkiye.
Greeff, A. P., & Walt, K. J. (2010). Resilience in families with an autistic child. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 45(3), 347-35. https://www.jstor.org/stable/23880109?seq=1
Gülaldı, D. (2010). Erken çocuklukta Serebral Palsili ve otistik çocuk annelerinin ebeveyn stres düzeylerinin yasam doyumları ile ilişkisinin incelenmesi [Examining the relationship between parental stress levels and life satisfaction of mothers with cerebral palsy and autistic children in early childhood]. (Tez Numarası: 278757) [Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Ha, J. H., Hong, J., Seltzer, M. M., & Greenberg, J. S. (2008). Age and gender differences in the well-being of midlife and aging parents with children with mental health or developmental problems: Report of a national study. Journal of Health and Social Behavior, 49, 301-316. https://doi.org/10.1177/002214650804900305
Hartley, S. L., Papp, L. M., Blumenstock, S. M., Floyd, F., & Goetz, G. L. (2016). The effect of daily challenges in children with autism on parents’ couple problem-solving interactions. Journal of Family Psychology, 30(6), 732-742. https://doi.org/10.1037/fam0000219
Hastings, R. P., Allen, R., McDermott, K., & Still, D. (2002). Factors related to positive perceptions in mothers of children with intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 15(3), 269- 275. https://doi.org/10.1046/j.1468-3148.2002.00104.x
Hayes, S. A., & Watson, S. L. (2013). The impact of parenting stres: A meta-analysis of studies comparing the experience of parenting stress in parents of children with and without autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(3), 629-642. https://doi.org/10.1007/s10803-012-1604-y
Heiman, T. (2002). Parents of children with disabilities: Resilience, coping, and future expectattions. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 14(2), 159-171. https://doi.org/10.1023/A:1015219514621
Henderson, N., & Milstein, M. M. (1996). Resiliency in schools: Making it happen for students and educators. Corwin Press.
Hisoğlu, A. (2018). Otizm spektrum bozukluğu tanılı çocukların ebeveynlerinde algılanan sosyal destek ve problem çözme becerilerinin yaşam doyumuna etkisi [Perceived social support in parents of children with autism spectrum disorder and the effect of problem solving skills on life satisfaction] (Tez Numarası: 486073) [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Huang, Y. P., Chang, M. Y., Chi, Y. L., & Lai, F. C. (2014). Health-related quality of life in fathers of children with or without developmental disability: The mediating effect of parental stress. Quality of Life Research, 23, 175-183. https://doi.org/10.1007/s11136-013-0469-7
İnce, Z. E., & Tüfekci, F. G. (2015). Engelli çocuğu olan ebeveynlerde evlilik uyumu ve yaşam doyumunun değerlendirilmesi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi [Evaluation of marital adjustment and life satisfaction in parents with children with disabilities and determination of the affecting factors]. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 102-112. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/220169
Kadı, S. (2016). Zihinsel engellilerin eğitimi bilim dalı çoklu yetersizliğe sahip çocuğu olan ebeveynlerin yılmazlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından belirlenmesi [Determining the resilience levels of parents with children with multiple disabilities in the branch of science education of the mentally handicapped in terms of various variables] (Tez Numarası: 418151) [Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan ana-babaların algıladıkları stres, sosyal destek ve yaşam doyumlarının incelenmesi (Rapor Numarası: 2001-0901-007). Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/68118/2668.pdf?sequence=1&isAllo wed=y
Kaner, S. (2009). Zihin engelli çocukların duygusal ve davranışsal problemlerinin değerlendirilmesinde anne baba ve öğretmen tutarlılığı [Consistency of parents’ and teachers’ assessment of emotional and behavioral problems in children with mentally retarded]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42(2), 239-263. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/1223/13981.pdf
Kaner, S., & Bayraklı, H. (2010). Aile Yılmazlık Ölçeği: Geliştirilmesi, geçerliği ve güvenirliği [Family Resilience Scale: Development, reliability and validity]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 11(2), 47-62. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000151
Kaner, S., Bayraklı, H., & Güzeller, C. O. (2011). Anne-babaların yılmazlık algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi [Investigating perception of parental resilience in terms of some variables]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 12(2), 63-78. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000161
Kantar, Ö. (2014). Engelli çocuğu olan ebeveynlerde bilişsel değerlendirmenin, gelişme-büyümenin yaşam doyumu ile ilişkisi [The relationship between cognitive appraisal, flourishing and the satisfaction with life in parents of disabled children] (Tez Numarası: 385505) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Bilim Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Karande, S., & Kulkarni, S. (2009). Quality of life of parents of children with newly diagnosed specific learning disability. Journal of Postgraduate Medicine, 55(2), 97-103. https://doi.org/10.1093/tropej/fmn099
Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi [Scientific research methods] (23. baskı). Nobel Yayın Dağıtım.
Kaya, Ö. (2015). Otizm spektrum bozukluğu olan bireyler ve aileleri. A. Cavkaytar (Ed.), Otizm spektrum bozukluğu [Autism spectrum disorder] içinde (ss. 291-309). Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
Kocakaya, R. (2017). Engelli üyeye sahip ailelerdeki bireylerin psikolojik dayanıklılığı ile algılanan aile işlevselliği arasındaki ilişki [Relationship between psychological resilience and perceieved family functioning of individuals in families with disabled members] (Tez Numarası: 468775) [Yüksek lisans tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Kumbasar, A. (2016). İşitme engelli ve engelli olmayan çocuklara sahip ailelerde sosyal destek algısı, yılmazlık ve tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi [The examination of social support perceptions and burnout and resiliency levels of families with and without hearing impaired children] (Tez Numarası: 445331) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Küçüker, S. (1993). Özürlü çocuk ailelerine yönelik psikolojik danışma hizmetleri [Psychological counseling services for families of disabled children]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 1(3), 23-29. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/39/41/354.pdf
Lee, G. K., Lopata, C., Volker, M. A., Thomeer, M. L., Nida, R. E., Toomey, J. A., Chow, S. Y., & Smerbeck, A. M. (2009). Health-related quality of life of parents of children with high-functioning autism spectrum disorders. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 24(4), 227-239. https://doi.org/10.1177/1088357609347371
Lloyd, T., & Hastings, R. (2009). Hope as a psychological resilience factor in mothers and fathers of children with intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 53(12), 957-968. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2009.01206.x
Lu, M., Wang, G., Lei, H., Shi, M., Zhu, R., & Jiang, F. (2018). Social support as mediator and moderator of the relationship between parenting stress and life satisfaction among the Chinese parents of children with ASD. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(1), 1181-1188. https://doi.org/10.1007/s10803-017-3448-y
Marcus, L. M., Kunce, L. J., & Schopler, E. (2005). Working with families. In F. R. Volkmar, R. Paul, A. Klin & D. Kohens (Eds.), Handbook of autism and pervasive developmental disabilities, Volume 2 (ss. 1055- 1087). John Wiley & Sons.
McConnell, D., Savage, A., & Breitkreuz, R. (2014). Resilience in families raising children with disabilities and behavior problems. Research in Developmental Disabilities, 35(4), 833-848. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2014.01.015
Moh, T. A., & Magiati, I. (2012). Factors associated with parental stress and satisfaction during the process of diagnosis of children with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 6, 293- 303. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2011.05.011
Nergiz, H. (2013). Görme engelli çocuk ebeveynlerinin yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi ve tükenmişlik ile yaşam doyumuna yönelik yordayıcı değişkenler [Assesting experienced difficulties of parents who have a visually impaired children and predictors of life satisfaction and burnout] (Tez Numarası: 339050) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Ohaeri, J. U. (2003). The burden of caregiving in families with a mental illness: A review of 2002. Current Opinion in Psychiatry, 16(4), 457-465. https://doi.org/10.1097/00001504-200307000-00013
Olsson, C. A., Bond, L., Burns, J. M., Vella-Brodrick, D. A., & Sawyer, S. M. (2003). Adolescent resilience: A concept analysis. Journal of Adolescence, 26(1), 1-11. https://doi.org/10.1016/S0140-1971(02)00118-5
Openshaw, K. P. (2011). The relationship between family functioning, family resilience, and quality of life among vocational rehabilitation clients [Doctoral dissertation, Utah State University Logan]. https://digitalcommons.usu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2084&context=etd
Palancı, M. (2018). Engelli çocuğa sahip anne babaların aile yılmazlığı, öznel iyi oluş ve evlilik uyumlarının psikososyal yeterlikler ile yordanması [A prediction of the resilience, subjective well-being and marital adjustment of the parents having children with disabilities based on psycho-social competence]. Eğitim ve Bilim, 43(1939), 217-236. http://dx.doi.org/10.15390/EB.2017.4384
Patterson, J. (2002). Integrating family resilience and family stress theory. Journal of Marriage and Family, 64(2), 349-360. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2002.00349.x
Pavot, W., Diener, E, Colvin, R., & Sandvik, E. (1991). Further validation of the satisfaction with life scale: Evidence for the cross method convergence of well-being measures. Journal of Personality Assessment 57(1), 149-161. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa5701_17
Plumb, J. C. (2011). The impact of social support and family resilience on parental stress in families with a child diagnosed with an autism spectrum disorder [Doctoral dissertation, University of Pennsylvania]. https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1015&context=edissertations_sp2
Pottie, C. G., & Ingram, K. M. (2008). Daily stress, coping, and well-being in parents of children with autism: A multi level modeling approach. Journal of Family Psychology, 22(6), 855-864. https://doi.org/10.1037/a0013604
Pozo, P., Sarriá, E., & Brioso, A. (2014). Family quality of life and psychological well-being in parents of children with autism spectrum disorders: A double ABCX model. Journal of Intellectual Disability Research, 58(5), 442-458. https://doi.org/10.1111/jir.12042
Roach, M. A., Orsmond, G. I., & Barratt, M. S. (1999). Mothers and fathers of children with Down syndrome: Parental stress and involvement in child care. American Journal on Mental Retardation, 104(5), 422-436. https://meridian.allenpress.com/ajidd/article-abstract/104/5/422/665/Mothers-and-Fathers-of-ChildrenWith-Down-Syndrome?redirectedFrom=fulltext
Ryan, L., & Caltabiano, M. L. (2009). Development of a New Resilience Scale: The Resilience in Midlife Scale (RIM Scale). Asian Social Science, 5(11), 39. http://dx.doi.org/10.5539/ass.v5n11p39
Sarıkaya, S. (2011) Zihinsel engelli çocuğu olan ebeveynlerin stresle başa çıkma düzeylerinin ve yaşam doyumlarının incelenmesi [The investigation of coping strategies and life satisfaction levels of parents with mentally retarded children] (Tez Numarası: 286525) [Yüksek lisans tezi, Adnan Menderesi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Sari, T. (2014). Öznelik kapasitesi bağlamında biyolojik annelik: Üremeye yardımcı teknolojileri kullanan kadınların deneyimleri [Biological motherhood in terms of the capacity for subjectivity: Experiences of women who use assisted reproductive technology] (Tez Numarası: 366603) [Yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Satılmış, S. (2020). Otizm spektrum bozukluğu tanısı almış çocukların annelerinde psikolojik dayanıklılık, yaşam doyumu ve depresyon arasındaki ilişkinin incelenmesi [Investigation of relationship between psychological resilience, life satisfaction and depresion in authism spectrum disorder's mother] (Tez Numarası: 386525) [Yüksek lisans tezi, Yakın Doğu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Saunders, B. S., Tilford, J. M., Fussell, J. J., Schulz, E. G., Casey, P. H., & Kuo, D. Z. (2015). Financial and employment impact of intellectual disability on families of children with autism. Families, Systems, & Health, 33(1), 36-45. https://doi.org/10.1037/fsh0000102
Schaaf, R. C., Toth-Cohen, S., Johnson, S. L., Outten, G., & Benevides, T. W. (2011). The everyday routines of families of children with autism: Examining the impact of sensory processing difficulties on the family. Autism, 15(2), 1-17. https://doi.org/10.1177/1362361310386505
Seltzer, M. M., Greenberg, J. S., Floyd, F. J., Pettee, Y., & Hong, J. (2001). Life course impacts of parenting a child with a disability. American Journal on Mental Retardation, 106(3), 265-286. https://doi.org/10.1352/0895-8017(2001)106<0265:LCIOPA>2.0.CO;2
Seltzer, M. M., Krauss, M. W., & Tsunematsu, N. (1993). Adults with Down syndrome and their aging mothers: Diagnostic group differences. American Journal on Mental Retardation, 97(5), 496-508. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8461121/
Sirgy, J. M., Michalos, A. C., Ferris, A., Easterlin, R., Patrick, D., & Pavot, W. (2006). The quality-of-life (QoL) research movement: Past, present, and future. Social Indicators Research, 76, 343-466. https://doi.org/10.1007/s11205-005-2877-8
Sloper, P., & Turner, S. (1993). Risk and resistance factors in the adaptation of parents of children with severe physical disability. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 34(2), 167-188. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1993.tb00978.x
Sloper, P., Knussen, C, Turner, S., & Cunningham, C. (1991). Factors related to stress and satisfaction with life in families of children with Down Syndrome. Journal of Child Psychology Psychiatry, 32(4), 655-676. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.1991.tb00342.x
Smith, T. B., Matthew, N. I., Oliver, M. A., & Innocenti, M. S. (2001). Parenting stress in families of children with disabilities. American Journal of Orthopsychiatry, 71(2), 257-261. https://doi.org/10.1177/1053451217712956
Steger, M. F., Frazier, P., Oishi, S., & Kaler, M. (2006). The meaning in life questionnaire: Assessing the presence of and search for the meaning in life. Journal of Counseling Psychology, 53, 80-93. https://doi.org/10.1037/0022-0167.53.1.80
Şafak, P. (2012). Ağır ve çoklu yetersizliği olan çocukların eğitimi [Education of children with severe and multiple disabilities]. Vize yayıncılık.
Şanlı, D., & Öztürk, C. (2015). Anne babaların çocuk yetiştirme tutumları ve tutumlar üzerine kültürün etkisi [Contraceptive methods, pregnancy and breastfeeding after organ transplantation]. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(4), 240-246. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/753171
Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Allyn and Bacon.
Taşdemir, F. (2013). Görme engelli öğrenci annelerinin yılmazlık özelliklerinin incelenmesi (İstanbul ili örneği) [The examination of the indomitableness characteristics of the sight disabled students mothers-Istanbul Sample] (Tez Numarası: 350942) [Yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Telman, N., & Ünsal, P. (2004). Çalışan memnuniyeti [Employee satisfaction]. Epsilon Yayınevi.
Tuğrul, Y. G. (2019). Toplumsal cinsiyet bağlamında kadınların annelik deneyimleri üzerine bir saha çalışması [A gender-based field study on the motherhood experiences of women in the context of gender]. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 3, 71-90. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/837784
Turan, N. (2017). Otistik çocuğa sahip ailelerin yılmazlık düzeylerinin incelenmesi [Investigation of resilience levels of families with autistic children] (Tez Numarası: 486218) [Yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Turnbull, A., Turnbull, R., Erwin, E., & Soodak, L. (2006). Families, professionals, and exceptionality: Positive outcomes through partnerships and trust. Pearson.
Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B., & Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi [Assessment of anxiety, depression and stres levels of mothers of handicapped children]. Klinik Psikiyatri, 7(1), 42-47. https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_7_1_42_47.pdf
Upadhyaya, G., & Havalappanavar, N. (2008). Stress in parents of the mentally challenged. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 34(Special Issue), 53-59. http://medind.nic.in/jak/t08/s1/jakt08s1p53.pdf
Vara, Ş. (1999). Yoğun bakım hemşirelerinde iş doyumu ve genel yaşam doyumu arasındaki ilişkilerin incelenmesi [A Study on the factors affecting the job satisfaction and the life satisfaction of the nurses working at intensive care services] (Tez Numarası: 86633) [Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Walsh F. (2003). Family Resilience: A framework for clinical practice. Family Process, 42(1), 1-18. https://doi.org/10.1111/j.1545-5300.2003.00001.x
Walsh, F. (2006). Strengthening family resilience. Guilford Publications.
Yavuz, S. (2016). Normal gelişim gösteren çocuğa sahip ebeveynler ile zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin evlilik uyumu ve yaşam doyumu düzeylerinin incelenmesi [Marital adjustments and examination of life satisfaction levels of parents with mentally deficient and healthy children] (Tez Numarası: 435241) [Yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.