Yandaklıdere Petroglifleri

Kaya resimleri, bilim insanları tarafından uzun yıllardan bu yana çeşitli araştırma kuruluşları bünyesinde irdelenmektedir. Bu araştırmalar son yıllarda Türkiye içerisinde de önem kazanmakta ve bu konuda yayınlar ortaya konulmaktadır. Çalışmanın ana temasını oluşturan Ankara ili Güdül ilçesi Çağa köyü sınırlarında bulunan Yandaklıdere petroglifleri de bu yayınlar içerisinde kendine yer bulmuştur. Ancak Yandaklıdere hakkındaki eserlerde, petroglifler içerisindeki tasvirlerin ölçekli çizimlerinin ve münferit açıklamalarının olmamasının yanında tasvirlerin karşılaştırmalı değerlendirmeleri de sınırlıdır. Bu nedenle çalışmada,Yandaklıdere petrogliflerini oluşturan pano ve tasvirlerin ölçekli çizimleri yapılarak her bir figüre envanter numarası tanımlanmıştır. Bunun yanı sıra figürlerin mahiyetine yönelik gerekli açıklamalara metin içerisinde yer verilmiştir. Tasvirlerden benzer biçim ve gövde şekli birlikteliği gösterenler Şaman, Süvari, At, Keçi, Geyik, Bitki/Ağaç, Ağ/Kafes/Tuzak/Tor, Damga, Yazıt başlıkları altında irdelenmiştir. Söz konusu gruplara girmeyenlerse tanımlanamayan tasvirler başlığı altında ele alınmıştır. Kayıt altına alınan tasvirlerin benzer örnekleri, başta Türkistan coğrafyası olmak üzere Türk boylarının göçlerle yayıldığı coğrafyalarda ve sonrasında ülkemiz sınırları içerisinde taranmıştır. Türkistan coğrafyasındaki Proto-Türk, Saka, Hun, Taştık, Göktürk, Akhun, vb. dönem isimlerine sahip petroglifler gibi Yandaklıdere petroglifleri de, Anadolu içerisine Türklerin çok erken dönemde geldiklerine işaret eden verileriyle birlikte incelenerek, betimlemelerin hangi teknikler kullanılarak hakedildiği ve ne zaman yapıldığına yönelik tarihlendirme önerisi makale kapsamında sunulmuştur. Petrogliflerin Türk toplulukları açısından ne ifade ettiği her tasvir için ayrıca tartışılarak, Türklerin kaya resmi yapma geleneklerini Şamanizm ve Gök Tanrı inancı çerçevesinde devam ettirdiklerini gösteren önemli bulgular yine çalışma içerisinde değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sonucunda kısaca petrogliflerin nokta vuruş ve kazıma teknikleri kullanılarak, ihtimaller dâhilinde Bronz veya Demir Çağı’na sahip örnekleri barındırdığı; devamında tasvirlerin ağırlıklı olarak Orta Çağ’da olmak üzere değişik dönemlerde yapıldıkları görüşü tarafımızdan önerilmiştir. Benzer örneklerden hareketle verilen bu tarihlendirme önerileri, yazılı kaynaklardaki açıklamalar ve tasvirlerin resmedilmiş örnekleriyle de çalışma içerisinde açıklanmıştır.

The Petroglyphs of Yandaklıdere

Rock Art have been studied by scientists in various research institutions for many years, and studies on this subject, as well as the publishing of papers, have occurred in Türkiye in recent years. The Yandaklıdere petroglyphs that can be found within the borders of Çağa village in the Güdül district of Ankara, constitute the main theme of the study. While the Yandaklıdere petroglyphs have been mentioned in other publications, no scale drawings and individual explanations of the depictions in the petroglyphs are available, and current comparative evaluations of the inscriptions are also limited. This study serves to address that lack with scale drawings of the panels and depictions of the Yandaklıdere petroglyphs. Necessary explanations for identifying the figures are provided by assigning a unique number to each figure. Relevant explanations of the character of the figures are also included in the text. Depictions of similar forms and body shapes are examined under the following categories: Shamans, Riders, Horses, Goats, Deers, Plants/Trees, Nets/Cages/Traps, Tamgas and Inscriptions. Depictions which are not in these groups are included in the category of Unidentified Depictions. Other examples similar to the Yandaklıdere petroglyphs were first looked for in Central Asia, then in regions where Turkish tribes migrated, and finally in Türkiye. Yandaklıdere petroglyphs, such as the petroglyphs with period names such as Proto-Turk, Saka, Hun, Taştik, Göktürk, Akhun, etc. in the geography of Central Asia, were also examined, and yielded data that indicated that the Turks were very early arrivals in Anatolia. Techniques used in the drawings are presented, as well as their estimated production dates, and the study also examines findings that show that the Turks continued their rock drawing traditions under Shamanism and Tengrism by discussing the meaning of petroglyphs for Turkish tribes separately for each depiction. As a result of these examinations, which contain examples from possibly the Bronze or Iron Age, it can be seen that the petroglyphs were made by using pecking and engraving techniques. It is suggested that the petroglyphs were made in different periods, but mainly in the Middle Ages. These dating suggestions, based on similar examples, are also explained in the study within the chronicles and the illustrated examples included in the depictions.

PDF

___

Ahmetbeyoğlu, A. (2007). Kubrat Han ve Büyük Bulgar Devleti’nin kuruluşu. Karadeniz Araştırmaları, 13, 35-42.
Ahmetbeyoğlu, A. (2009). Tarihçi Theophanes Confessor ve eserinin Türk Tarihi açısından ehemmiyeti. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, 19, 285-296.
Ahmetbeyoğlu, A. (2021). Avrupa Hunları. O. Karatay ve S. Acar (Ed.). Doğu Avrupa Türk Tarihi içinde (s. 107-180). İstanbul: Kronik Kitap.
Akçokraklı, O. (1983). Kırım’da Tatar tamgaları. İstanbul.
Akopyan A. ve Mosanef F. (2012). Fars Salgurlu Atabegi Tuğrul B. Sungur’un sikkesi. (Çev. E. Merçil). Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVII/1, 237-242.
Aksoy, M. (2017). Bulgar damgası mı, Kayı damgası mı?. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Mayıs, 29-33.
Alışık, C. E. (2008). Dîvanî Lugâti’t Türk’te Oğuz damgaları Türk kültüründe damga ve kökeni. S. B. Özönder (Ed.). Kaşgarlı Mahmud Kitabı içinde (s. 65-78). Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Alimov, R. (2013). Kırgızistan yazıtları. F. Yıldırım, E. Aydın ve R Alimov (Yay. Haz.). Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig içinde (s. 281-337). Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
Alimov, R. (2014). Tanrı dağı yazıtları eski Türk runik yazıtları üzerine bir inceleme, Konya: Kömen Yayınları.
Aliyev, V. (2005). Gemiqaya. Bakı.
Alok, E. (2008). Anadolu’da kayaüstü resimleri. Bilim ve Ütopya, 163, 23-25.
Alyılmaz, C. (2016). Gobu”stan’ın gizemi (“Kıpçaklara giden yol”). Ankara: Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları.
Amanbaeva, B., Suleymanovai, A. ve Zholdoshov, C. (2011). Rock art in Kyrgyzstan. J. Clottes (Ed.). ICOMOS Rock Art in Central Asia a Thematic Study içinde (s. 43-72). Paris: International Council on Monuments and Sites.
Angelova, S. (2007). Die Ausgrabungen in der Kirche Nr. 2 des Erzbischofsitzes von Drăstăr (1993-1999). J. Henning (Ed.). Post-Roman towns, trade and settlement in Europe and Byzantium - Byzantium, Pliska, and the Balkans (Vol. 2) içinde (s. 625-642). Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG.
Arseven, C. E. (1965). Haç. Sanat Ansiklopedisi (Cilt 2) içinde (s. 669-670). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Aydın, E. (2013). Yenisey yazıtları. F. Yıldırım, E. Aydın ve R. Alimov (Yay. Haz.). Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig içinde (s. 17-277). Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
Ayönü, Y. (2009). Bizans ordusunda ücretli Türk askerler (XI XII. yüzyıllar). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 25, 53-69.
Babayar, G. ve Habibullayev, A. (2019). Batı Köktürk Kağanlı ğının hâkimiyet simgeleri: damga ve mühür. Türk Dünyası Araştırmaları, 122(240), 25-54.
Başgelen, N. (2003). Ordu Mesudiye Esatlı Köyü kaya resim ve yazıtları. Arkeoloji ve Sanat, 115-117, 33-36.
Baştürk, Y. (2021). Doğan Arslan Mescidi duvar yüzeyindeki tasvirler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Bayat, F. (2011). Türk mitolojik sistemi (ontolojik ve epistomolojik bağlamda Türk mitolojisi 1) (Cilt 1). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Bayat, F. (2012). Türk mitolojik sistemi (kutsal dişi- mitolojik ana, umay paradigmasında ilkel mitolojik kategoriler-iyeler ve demonoloji) (Cilt 2). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Bayat, F. (2015). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Belli, O. (1975). Doğu Anadolu’da yeni arkeolojik keşifler Van Yedisalkım (Put) Köyü boyalı mağara resimler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 28-29, 1-40.
Belli, O. (2005a). Kağızman Çallı’da tarih öncesi döneme ait kayaüstü resimleri. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 119, 1-10.
Belli, O. (2005b). Kars-Kağızman bölgesinin tarihi zenginliği: Kağızman-Çallı’da onbin yıllık kayaüstü resimleri keşfedildi. Serhat Kültür Tarih-Kültür-Haber Dergisi, Aralık, 24-29.
Beyazıt. M. (2018). Aizanoi Zeus tapınağı’ndaki Türk izleri Aizanoi-III. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Beyazıt, M. ve İnce, K. (2018). Aizanoi Zeus tapınağı duvar yüzeylerindeki ok-yay damgaları. Y. Çoruhlu ve H. Katipoğlu (Der.), 2. Uluslararası Avrasya Türk sanatları kongresi, 2-5 Aralık 2015 içinde (s. 269-290). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Beyazıt, M. ve Göktürk, B. D. (2022). Kale-i Tavas Mezarlığı’nda Orta Asya geleneğiyle bağlantılı mezar taşları – I. S. Nurdan ve M. Özler (Yay. Haz.). XVIII. Türk Tarih Kongresi 1-5 Eylül 2018 (Cilt 1) içinde (s. 829-872). Ankara.
Bilici, Z. K. (2008). Kalenin gemileri: Alanya Kalesi’ndeki gemi graffitileri. İstanbul: Ege Yayınları.
Bingöl, A. (2016). Yüzey araştırmaları ışığında borluk vadisi kayaüstü resimleri. A. Ceylan (Yay. Haz.). 3. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Erzurum 2016 içinde (s. 67-76.) İstanbul: Güneş Vakfı Yayınları.
Bobomulloev, B. S. (2011). Rock art in Tajikistan. J. Clottes (Ed.). ICOMOS Rock Art in Central Asia a thematic study içinde (s. 73-92). Paris: International Council on Monuments and Sites.
Borodovskiy, A. (2018). Central Asian prototypes of the Khazar decorated horn reliquaries. J. Ö. Oktay Çerezci ve H. Katipoğlu (Ed.). 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kong resi, 2-5 Aralık 2015 içinde (s. 211-214). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Budak, M. E. (2014). Doğu Anadolu’nun kayaüstü resimleri (Kars-Kağızman). KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi (Özel Sayı II), 16, 68-71.
Caferoğlu, A. (1972). Türklerde av kültü ve müessesesi. VII. Türk tarih Kongresi (Cilt 1) içinde (s. 169-175). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ceylan, A. (2008a). Doğu Anadolu’da kaya resimlerinin Türk tarihi açısından önemi. Bilim Ütopya, 163, 26-35.
Ceylan, A. (2008b). Kağızman’da tarihi ve arkeolojik araştırmalar/historical and archaeological researches in Kagizman. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 73- 92.
Ceylan, A. (2010). Doğu Anadolu’da ilk Türk izleri. XV. Türk Tarih Kongresi (Cilt 1) içinde (s. 425-429).
Ceylan, A. (2015). Çıldır Başköy kaya resimleri. BELGÜ Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2, 7-28.
Ceylan, A. (2018). Türk dünyasından yeni kaya resimleri. XVII. Türk Tarih Kongresi, 15-17 Eylül 2014, (Cilt 1) içinde (s. 155-206). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ceylan, A. ve Aydın, T. (2021). Elmalı kaya resimleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(1), 535-556.
Cheremisin, D. V. Ve Rogozhinskyi, A. E. (2020). Rock art of the ancient Türks of the Russian Altai. E. Jacobson-Tepfer ve V. A. Novozhenov (Ed.). Rock art chronicles of golden steppe from Karatau to Altai Vol. 2 içinde (s. 300-337). Almaty: UNESCO center for the rapprochement of cultures.
Csiky, G. (2018). Avar dönemi savaşçı tasvirleri. J. Ö. Oktay Çerezci ve H. Katipoğlu (Ed.). 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi, 2-5 Aralık 2015 içinde (s. 345-358). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Cәferzadә, I. M. (1999). Gobustan qaya üstü rәsmlәr. Baku: Yeni Nәşrlәr Evi.
Çankaya, A. (2015). Kültür etkileşiminin kayaüstü resimlerde yansıması. Ayrıntı Dergisi-Göller Bölgesi (Burdur, Antalya, Isparta, Afyon) Ekonomi ve Kültür Dergisi, 3(22), 48-52.
Çoruhlu, Y. (1995a). Türk Sanatı’nda görülen geyik figürlerinin sembolizmi. Toplumsal Tarih Dergisi, 3(18), 33-42.
Çoruhlu, Y. (1995b). Türk Sanatı’nda koyun, koç, keçi figürlerinin sembolizmi. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 100, 52-60.
Çoruhlu, Y. (2004). Türk topluluklarında şaman davulu ve üzerindeki resimlerin anlamı. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Türk Sanat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Sanat ve İnanç/2, 113-126.
Çoruhlu, Y. (2005). Göktürk devri kaya resimlerine bir bakış. XIV. Türk Tarih Kongresi 09-13 Eylül 2002 (Cilt 3) içinde (s. 513-524). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Çoruhlu, Y. (2011). Erken devir Türk Sanatı İç Asya’da Türk sanatının doğuşu ve gelişimi, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Çoruhlu, Y. (2013). Türk mitolojisinin ana hatları, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Çoruhlu, Y. (2014). Kozmolojik mitolojik, astrolojik, dinî ve edebî tasavvurlara göre Türk sanatında hayvan sembolizmi (Proto-Türk devrinden, m. s. 14. yüzyıla kadar efsanevî ve yırtıcı hayvanların sembolizmi üzerine bir deneme). Konya: Kömen Yayınları.
Çoruhlu, Y. (2016). “Türk Atışı” – Türk Sanatı’nda “geriye dönerek ok atma” teması. Türk Dünyası Araştırmaları, 113(222), Mayıs – Haziran, 9-36.
Çoruhlu, Y. (2019). Kozmolojik, mitolojik, astrolojik, dinî ve edebî tasavvurlara göre Türk sanatında hayvan sembolizmi vahşi ve evcil hayvanların sembolizmi üzerine bir deneme (Cilt 2). İstanbul: Ötüken Yayınları.
Defense for the Lower. (t.y.). Metropolitan Museum web site sinden erişildi: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/31948
Demir, N. (2009). Esatlı Köyü (Ordu-Mesudiye) kaya üstü resim ve yazıtları ile bunların tarihî alt yapısı. Zeitschrift für die Welt der Türken, 1(2), 3-30.
Demir, N. (2014). The petroglyphs and ınscriptions Salihler village (Ankara –Güdül) and their historical background. Zeitschrift für die Welt der Türken, 6/1, 7-26.
Demir, N. (2017). Ankara’da eski Türk izleri Salihler kaya resimleri ve yazıtları. Ankara: Sonçağ Yayınları.
Doğan, İ. (2019a). Doğu Avrupa’daki Göktürk (runik) işaretli yazıtlar. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Doğan, İ. (2019b). Kafkasya’daki Göktürk (runik) işaretli yazıtlar. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Ekici, M. (2018). Mangışlak-Kazakistan bölgesi ata mekânları ve mezarları. M. Duranlı, K. Haykıran ve G. Kuzay Demir (Ed). I. uluslararası Türk-İslam mezar taşları kongresi bildiriler kitabı 2018 içinde (s. 219-237). Aydın: Yeni Fikir Dergisi Yayınları.
Eliade, M. (2014). Şamanizm (Çev. İ. Berikan.). Ankara: İmge Kitabevi.
Ergun, P. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Esin, E. (1972). “KÜN-AY” (Ay-yıldız motifinin Proto-Türk devrinden Hakanlılara kadar ikonografisi). VII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, 25-29 Eylül 1970 (Cilt: 1) içinde (s. 313-360). Ankara.
Esin, E. (1995). Türk sanatında at. E. Gürsoy Naskali (Ed.). Türk kültüründe at ve çağdaş atcılık içinde (s. 54-90). İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü.
Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Fәrәcova, M. (2009). Azәrbaycan qayaüstü incәsәnәti. Bakı: Azәrbaycan Respublikası Mәdәniyyәt vә Turizm Nazirliyi.
Gadjiev, M. S. (2010). On the interpretation of Derbent’s mason marks. J. Evans, S. A. Yatsenko, O. T. Perrin (Ed.). Traditional marking systems a preliminary survey içinde (s. 181- 212). London& Dover: Dunkling Books.
Galib, İ. (1307, H.). Takvîm-i Meskûkât-ı Osmâniyye: Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye’nin Bidâyet-i teessüsünden beri darb ve ihraç olunan Meskûkât ve Madalyaların nevi ve cins ve târîfâtıyle ma‘lûmât-ı târîhiyyesini mütazammındır. İstanbul (Constantiniyye).
Gaunitz, C., Fages, A., Hanghøj K., Albrechtsen, A., Khan, N. ve Schubert, M. (2018). Ancient genomes revisit the ancestry of domestic and Przewalski’s horses. Science, 360(6384), 111-114.
Gital, B. D. (2015). Yapılcan Köyü Hıdırlık Türbesi tasvirleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Gital, B. D. (2018). Yapılcan köyü türbesinde damgalar. 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi, 2-5 Aralık 2015 içinde (s. 93-122). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Göksu, E. (2010). Ok ve yayın Türk devlet geleneği ve hâkimiyet anlayışındaki yeri. Turkish Studies, 5(2), 986-1011.
Göktürk, B. D. (2021). Ankara Güdül Adalıkuzu petroglifleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Granberg, A. (2005). Pictures and Bulgarian cyrillic inscriptions in а Greek 11th century manuscript. Njast učenik nad učitelem svoim. Sbornik v čest na prof. dfn Ivan Dobrev, členkorespondent na BAN i učitel içinde (s. 385-399). Sofia.
Granberg, A. (2008). The Hunno-Bulgarian runic alphabet?, K. Johannesson (Ed.). “Vi ska alla vara valkomna!” Nordiska studier (Meijerbergs arkiv för svensk ordforskning, 2008) içinde (s. 259-272). Göteborg.
Güllüdağ, N. (2015). Türklerde damga geleneği ve Nogay Türklerinin damgaları üzerine bir inceleme. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3(6), 132-150.
Günaşdı Y. (2016a). Doğu Anadolu kaya resimleri ışığında Doyumlu kaya panoları. A. Ceylan (Yay. Haz.). 3. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri Erzurum 2016 içinde (s. 647-666). İstanbul: Güneş Vakfı Yayınları.
Günaşdı Y. (2016b). Doğu Anadolu kaya resimleri ışığında Doyumlu kaya panoları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştır maları Dergisi, 39, 391-407.
Güneri A. S. (2010). OTAK (Orta Asya’da Türk Kültürünün arkeolojik kaynakları) projesinin Avrasya Türk araştırmalarına katkıları. XV. Türk Tarih Kongresi (Cilt 2) içinde (s. 511-579). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Güneri A. S. (2012). Orta Asya’da Türk Kültürünün arkeolojik kaynakları (OTAK) Projesi: Moğolistan Altay dağları bölgesi 2009-2010-2011 yılı çalışmaları. A. S. Güneri (Yay. Haz.). 3. Uluslararası Avrasya Arkeoloji Kongresi Avrasya’da Türklerin Etno-Kültür Tarihi ICEA Bildiriler, 23 –25 Mayıs 2011 içinde (s. 41-188). İzmir.
Güneri S. (2018). Altay dağları bölgesi kaya resimleri: klasik Türk dönemi-2 evresi Türk tasvir sanatına dair yeni kav ramlar. Arkeoloji ve Sanat, 159, 149-160.
Helmet. (t.y.). Metropolitan Museum web sitesinden erişildi: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/24021
Henning, J. (2007), Catalogue of archaeological finds from Pliska: introduction. J. Henning (Ed.). Post-Roman Towns, Trade and settlement in Europe and Byzantium - Byzantium, Pliska, and the Balkans (Vol. 2) içinde (s. 661-704). Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG.
Hoppál, M. (2014). Avrasya’da Şamanlar (Çev. B. Bayram ve H. Ş. Ç. Çapraz). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Hoppál, M. (2015). Şamanlar ve semboller kaya resmi ve göstergebilim (F. Sel Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İbekeyeva, S. (2015). Göktürk Devri Kazakistan kaya resimleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Ilyasov, J. (2010). Nomad heritage Kushan Tamga-signs from Southern Uzbekistan. J. Evans, S. A. Yatsenko ve O. T. Perrin (Ed.). Traditional marking systems a preliminary survey içinde (s. 213-225). London&Dover: Dunkling Books.
İlhan, N. ve Şener, M. (2008). Dîvânu Lugat’it Türk’e göre av, avcılık ve hayvancılık. E. G. Naskali, H. O. Altun (Ed.), Av ve avcılık kitabı içinde (s. 337-365). İstanbul: Kitabevi Ya yınları.
İnalcık, H. (1996). Giray. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo pedisi (Cilt 14) içinde (s.76-78). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler (Cilt: I-II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1949). Ahlat ve çevresinde, 1945’te yapılan tarîhî ve arkeolojik tedkîk seyahati raporu. Tarih Dergisi, 1(1), 167-200.
Kalafat, Y. (2012). Altaylardan Anadolu’ya inanç göçü. İstanbul: Berikan Yayınevi.
Karamağaralı, B. (1973). Anadolu’da XII-XVI. asırlardaki tarikat ve tekke sanatı hakkında. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(1), 247-276.
Karamağaralı, B. (1992). Ahlat mezar taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Karataş, M. (2013). Türk dilinde yanış (motif) adları -Anadolu sahası-. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
Karimi, E., Taghva, A. ve Kurdshuli, F. Z. (2016). The petroglyphs of Dasht-E-Morghāb in the Fars province of Iran. Rock Art Research, 33(1), 65-72.
Karimi, E.ve Ujang, B. (2015). The petroglyphs of Qameshlu National park, central Iran. Rock Art Research, 32(1) 116- 119.
Kazempur, M., Eskandari, N. ve Shafizade, A. (2011). The petroglyphs of Dowzdaghi, northwestern Iran. Documenta Praehistorica, 38(1), 2011, 383-387.
Khechoyan, A. (2007). The rock art of the Mt. Aragats system. E. Anati (Ed.). XXII Valcamonica Symposium 2007 Darfo Boario Terme (Bs) Italy 18th - 24th May 2007 içinde (s. 247- 252). Capo di Ponte.
Kıdıralı, D. ve Babayar, G. (2015). Türk Bengü taşı: Şivеet-Ulаan damgalı anıtı. Astana: Uluslararası Türk Akademisi.
Kıldıroğlu, M. ve Çelik, B. (2022). Urfa’da bulunan Oğuz Damgaları. S. Nurdan ve M. Özler (Yay. Haz.). XVIII. Türk Tarih Kongresi 1-5 Eylül 2018 (Cilt: 4) içinde (s. 457-486). Ankara.
Кызласов, И. Л [Kyzlasov, İ. L.] (2008). (К Уяснению Исходных Позиций Изучения И Сбережения Писаниц. Человек, адаптация, культура. 451-463, Москва: Российская Академия Наук Ордена Трудового Красного Знамени Институт Археологии [K Uyasneniyu İshodnıh Pozitsiy İzuçeniya İ Sberejıniya Pisanits. Çilovek, adaptatsiya, kultura içinde (s. 451-463), Moskva: Rassiyskaya Akademiya Nauk Ordena Trudovovo Krasnovo Znameni İnstitut Arheologii.]
Kilunovskaya, M. E. (2017). Petroglyphs of Tuva, Редактор: Ц.Тѳрбат, Н.Батболд,. Орос, Монгол, Хятадын Хил Залгаа Бyс Нутгийн Эртний Нийгмyyдийн Соёлын Хувьсал Ба Харилцан Нѳлѳѳлѳл: Тѳв Ази Ба Умард Хятадын Хадны Зураг Эрдэм Шинжилгээний Хурлын Эмхэтгэл, içinde (s. 23-28). Улаанбаатар: Шуа-Ийн Тyyх Археологийн Хyрээлэн.
Kivalo Appelgren, H. (1931). Alt⸗Altheische kunst denkmäler. Helsingfors.
Knoll, F. (2016). Petroglyphs in the Syunik highlands (Arme nia) mapping (pre-)historic traces. Adoranten, 73-83.
Koca, S. (2002). Eski Türklerde devlet geleneği ve teşkilatı. Türkler Ansiklopedisi (Cilt: 2) içinde (s. 823-844). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Kortum, R. (2014). Sacred imagery and ritual landscape: new discoveries at the Biluut petroglyph complex in the Mongolian Altai. Time and Mind The Journal of Archaeology, Consciousness and Culture, 7(4), 329-384.
Koşay, H. Z. (1969). Kuzey-Doğu Anadolu’da kayalara hakedilmiş eski Türk işaretleri. Türk Etnografya Dergisi, XI, 27-32.
Kovtun, I. V. (2012). The Horse and The Skier. Transactions of the Museum of Archaeology and Ethnography of Siberia of Tomsk State University, Vol. IV, Tomsk. (КОВТУН, В.И.: КОНЬ И ЛЫЖНИК, Труды Музея археологии и этнографии Сибири Томского государственного университета, Т. IV., Томск : Томский государственный университет, 2012.).
Котович, B. M. [Kotowich, V. M.] (1976). Древнейшие Писаницы Горного Дагестана), Издательство На уха, Москва. [Ancient petroglyphs of Dagestan. Moscow: Pub lishing House Nauka].
Кубарев, В. Д. [Kubarev, V. D.] (2011). Петроглифы Калбак Таша I (Российский Алтай) (V. D. Kubarev, The Pet roglyphs Kalbak-Tash I (Russian Altai), Издательство Института археологии и этнографии, Новосибирск: СО РАН [Petroglifi Kalbak-Taşa I (Rassiyskiy Altay). İzdatels tvo İnstituta arheologii i etnografii, Novosibirsk: SO RAN.
Кубарев, В. Д., Цэвээндорж, Д., Якобсон, Э. [Kubarev, V. D., Tseveendorj, D. ve Yakobson, E.]. (2005). Петроглифы Цагаан-Салаа И Бага-Ойгура (Монгольский Алтай). Издательство Института археологии и этнографии Новосибирск – Улан Батор – Юджин, СО РАН [Petrog lifi Tsagaan-Salaa İ Baga-Oygura (Mongolskiy Altay). İzda telstvo instituta arheologii i etnografii, Novosibirsk-Ulan Bator-Yucin: SO RAN].
Kuzeyev, R. G. (2013). İtil-Ural Türkleri (Çev. A. Acaloğlu). İs tanbul: Selenge Yayınları.
Кызласов, И. Л. [Kyzlasov, I. L.] (2018). Тюркская руническая надпись на Евфрате. Южносибирский способ проверки религиозных истин [Turkic runic inscription on Euphra tes. south Siberian way of verifying the religious truth, Studia Mediaevalia Europaea Et Orientalia], 193-206.
Lvova, E. L., Oktyabrskaya, İ. V., Sagalayev, A. M. ve Usmano va, M. S. (2013). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri M. Ergun (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
Lymer, K. (2004). Shimmering visions-shamanistic rock art images from the Republic of Kazakhstan. Expedition-Sha manism Special Issue, 46(1), 16-23.
Lymer, K. (2008). An introduction to the rock art of Kazakh stan. The DSCA Journal Danish Society for Central Asia’s Electronic Yearbook, 46-55.
Mangaltepe, İ. (2021), Avarlar. O. Karatay ve S. Acar (Ed.). Doğu Avrupa Türk tarihi içinde (s. 193-226). İstanbul: Kro nik Kitap.
Martinov, A. I. (2013). Altay kaya resimleri Biçiktu-Boom (Çev. Z. Bağlan Özer.). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı web sitesinden erişildi: http://www.akmb.gov.tr/userfiles/ files/altay_kaya_resimleri_ekitap.pdf
Merçil, E. (2009). Salgurlular. Türkiye Diyanet Vakfı İslam An siklopedisi (Cilt 36) içinde (s. 29-31). İstanbul: Türkiye Di yanet Vakfı Yayınları.
Mert, O. (2007). Kemaliye’de eski Türk izleri: Dilli vadisindeki petroglif ve damgalar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araş tırmaları Enstitüsü Dergisi, 34, 233-254.
Mert, O. (2008a). Dilli Vadisi’ndeki petroglif ve damgalar. Bi lim Ütopya, 163, 4-16.
Mert, O. (2008b). Öngöt mezar külliyesi ve külliyede bulunan damgalar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ens titüsü Dergisi, 36, 281-305.
Metin, H. (2018). Pisidia Altıkapılı kaya kilisesi’ndeki kaya üstü resimlerine (petroglif) ilişkin bir gözlem, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5, 164-176.
Miklashevich, E. (2003). Rock art research in North and Central Asia 1995-1999. P. G. Bahn, A. Fossati (Ed.) (edited version) Rock Art studies NEWS OF THE WORLD 2 developments in Rock Art research 1995-1999 içinde (s. 4-60). Oxford: Oxbow Books.
Mitev, N. (2018). Early Ottoman coins (14th – 15th C.) from Varna Region, Bulgaria. Нумизматика, Сфрагистика и Епиграфика, 14, 189-197.
Mobarakabadi, E. K. (2013). Rock art of the Howz-Māhy Region in Central Iran. Arts, 2, 124-133.
Ocak A. Y. (2005). Alevî ve Bektaşî inançlarının islâm öncesi te melleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Orkun, H. N. (1987). Eski Türk yazıtları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Otar, İ. (1983). O. Akçokraklı’nın (Kırım Tatar Tamgaları) isimli kitabı vesilesi ile notlar. İstanbul.
Othman, A. ve Gorea, M. (2016). Une inscription runique centre-asiatique à Sura (Moyen-Euphrate syrien): présentation et observations préliminaires. Semitica et Classica, 9, 251- 260.
Ögel, B. (1998). Türk mitolojisi, (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ögel, B. (2014a). Türk mitolojisi, (Cilt 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ögel, B. (2014b). İslâmiyetten önce Türk kültür tarihi Orta Asya kaynak ve buluntularına göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özbek, O. ve Yükmen, B. (1998). Kars Borluk Vadisi kaya re simleri. Arkeoloji ve Sanat, 86, 30-37.
Özdoğan, M. (2019). 1967 yılı Van-Hakkâri Araştırmaları Tirşin kaya resimlerinin bulunuşu arkeoloji, etnografya ve doğal çevre. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları
Özgüdenli, O. G. (2011). Târîh-i Âl-i Selçûk. Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi (Cilt 40) içinde (s. 72-73). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Özgül O. (2015). Erzurum bölgesi kaya panoları. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5/10, 169-198.
Özgül O. (2016). Erzurum/Şenkaya petrogliflerindeki at/geyik ve güneş kursu. A. Ceylan (Yay. Haz.). 3. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri Erzurum 2016 içinde (s. 437-458). İstanbul: Güneş Vakfı Yayınları.
Özgül, O. ve Bingöl, B. (2021). Kuzeydoğu Anadolu petrogliflerindeki bir grup dağ keçisi motifi. Art-Sanat Dergisi, 16, 491-527.
Patacı, S. (2015). Transkafkasya arkeolojisi kapsamında Ardahan. Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı - II, 72, 56-90.
Potapov, L. P. (2012). Altay şamanizmi (Çev. M.Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
Prinzing, G. (2007). Pliska in the view of ProtoBulgarian inscriptions and Byzantine written sources. J. Henning (Ed.) Post-Roman Towns, Trade and Settlement in Europe and Byzantium - Byzantium, Pliska, and the Balkans (Vol. 2) içinde (s. 241-252). Berlin: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG.
Qurbanov, A. (2013). Damğalar, rәmzlәr... mәnimsәmәlәr. Turuz Dil ve Etimoloji Kütüphanesi web sitesinden erişildi: http://turuz.com/book/title/damgalar-remzler-menimsemeler-araz-qurbanov-urmu-turuz-2014
Redford, S. (2007). The kıble wall of the Kargı Hanı. Adalya, X, 351-368.
Rogozhinskii, A. E. (2019). Medieval petroglyph tamgas in so uthern Kazakhstan and semirechie. S.A. Yatsenko ve E.A. Smagulov (Ed.). Tamgas of Pre-Islamic Central Asia içinde (s. 249-295). Samarkand: International Institute for Central Asian Studies.
Rogozhinskiy, A. E. (2011). Rock art sites in Kazakhstan. J. Clottes (Ed.). ICOMOS Rock Art in Central Asia a Thematic Study içinde (s. 9-42). Paris: International Council on Monuments and Sites.
Róheim, G. (1954). Hungarian and Vogul mythology. Seattle/ London: University of Washington Press,
Rojay, B. ve Karaca, A. (2008). Post-miocene deformation in the south of the Galatean volcanic province, nw of central Anatolia (Turkey), Turkish Journal of Earth Sciences (Turkish J. Earth Sci.), 17, 653-672.
Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar (Çev. A. Kazancıgil, L. Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Roux, J. P. (2015). Türklerin Tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 yıl. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Rozwadowski, A. (2009). Siberian Rock Art and Shamanism: history Versus Phenomenon. E. Anati (Ed.). XXIII Valcamonıca Symposıum 2009 Capo Di Ponte (Bs) Italy 28th October- 2nd November 2009 içinde (s. 315-318). Capo di Ponte.
Rozwadowski, A. (2012). Did shamans always play the drum? Tracking down prehistoric shamanism in Central Asia. Documenta Praehistorica, XXXIX, 277-286.
Rozwadowski, A. (2014). In Search of Shamanic Themes in Eastern Siberian Rock Art (Sakha/Yakutia Republic). SHAMAN Journal of the International Society for Academic Re search on Shamanism, 22, 75-96.
Rozwadowski, A. (2015). Historic and Proto-Historic Shamanic Rock Art in Siberia: a view from Altai. Quaderns de Prehistòria I Arqueologia de Castelló, 33, 195-204.
Rüstemov, C. N. ve Muradova, F. M. (2003). Qobustan Petroglifleri I Cild 2-ci kitab Şonqardağ ve Şıxqaya Qayaüstü Resmleri. Bakı.
Saltaoğlu, C. (2013). Anadolu Türk oyma (runik) yazıtları II. Yazıtlar Dil, Kültür, Tarih Araştırmaları Dergisi, 2, 10-116.
Saltaoğlu, C. (2018). Unutulmuş bir geçmişten Oğuz-Kıpçak sesler, Esatlı yazıtları I-II. Antalya: Kutlu & Avcı Ofset Form Baskı.
Samashev, Z. (2001). Petroglyphs of Kazakhstan. K. Tashbayeva (Ed.). Petroglyphs of central Asia içinde (s. 151-217). Bishkek: International Institute for Centгal Asian Studies.
Samashev, Z. S. ve Bazylkhan, N. (2010). Ancient Turkic tamgasigns. J. Evans, S. A. Yatsenko ve O. T. Perrin (Ed.). Traditional Marking Systems A Preliminary Survey içinde (s. 309-327). London&Dover: Dunkling Books.
Samashev, Z., Eleuov, M. ve Murgabayev, S. (2014). Sauyskandyk Petroglyphs. Astana.
Smagulov, E. A. ve Yatsenko, S. A. (2019). Series of sign in the oases of Southern Kazakhstan. S. A. Yatsenko ve E. A. Smagulov (Ed.). Tamgas of Pre-Islamic Central Asia içinde (s. 159-197). Samarkand: International Institute for Central Asian Studies.
Shirazi, R. ve Soltani, M. (2015). The evidence of rock art in Iranian Makran: Aps-e goalm and Kouhbodan-e Jor petroglyphs, Qasr-e Qand. Archaeology Ethnology & Anthro pology of Eurasia, 43(2), 23-33.
Somuncuoğlu, S. (2008). Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler/ from Siberia to The Anatolia The Turks on the rock. İstanbul: A-Z Yapı Ticaret-Güngör Matbaacılık.
Somuncuoğlu, S. (2012). Damgaların göçü-kurgan / Ankara Güdül kaya resimleri. İstanbul: AC Yapı.
Soydan, E. ve Korkmaz, F. (2013). Batman’da yeni bir keşif: Deraser (Arık) mağara resimleri. Turkish Studies- Internatio nal Periodical for The Languages, Literature And History of Turkish or Turkic, 8(6), 665-686.
Sütçüoğlu, O. (2018). Arykandos Vadisi’nde Sionlu Aziz Nikolaos kültü ve Hristiyan Türkler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü, Antalya.
Şahin, İ. (2012). İçel/Gülnar’da eski Türklere ait yeni tespit edilmiş epigrafik belgeler: tanıtımı ve ön değerlendirmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 31, 275-300.
Şahin, M. K. ve Varis, S. (2017). Eskişehir/Seyitgazi Kümbet köyünde bulunan Himmet Baba/Kümbet Dede kümbeti üzerine yeni düşünceler. XX. uluslararası Ortaçağ ve Türk dönemi kazıları ve sanat tarihi araştırmaları sempozyumu bildirileri (Cilt 2) içinde (s. 622-652). Sakarya: Sakarya Üni versitesi Yayınları.
Şeşen, R. (2020). İslâm coğrafyacılarına göre Türkler ve Türk ülkeleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Taçon, P. S. ve Chippindale, C. (1998). An archaeology of rockart through informed methods and formal methods, The Archaeology of Rock-Art içinde (s.1-10). Cambridge University Press.
Tabaldyev, K. Sh. (2019). Medieval tamga-signs in Kyrgyzstan. S. A. Yatsenko ve E. A. Smagulov (Ed.). Tamgas of PreIslamic Central Asia içinde (s. 364-386). Samarkand: International Institute for Central Asian Studies.
Tashbayeva, K. (2001). Petroglyphs of Kyrgyzstan. K. Tashbayeva (Ed.). Petroglyphs of central Asia içinde (s. 9-79). Bishkek: International Institute for Centгal Asian Studies.
Taşağıl, A. (2020). Bozkırın ilk imparatorluğu Hunlar. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Temiz, F. M., Özkan, S. ve Çifteyürek, M. (2020). 2018 yılı bulgularına göre Kırıkhan ve Hassa mezartaşlarında damga, ideogram ve simgeler. Turkmes 2019 Tam Metin Bildiriler içinde (s. 504-554). Kayseri: Kimlik Yayınları.
Tepfer-Jacobson, E. (2006). Rock art of Mongolia. The Silk Road, 4(1), 5-13.
Tepfer-Jacobson, E. (2012). Rock art research in Mongolia 2005-2009. Rock Art Studies: News of the World IV içinde (s. 164-195). Oxford: Oxbow Books.
Tezcan, M. (1990). Eski Türklerde damga. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Thompson, E. A. (2004). The peoples of Europe the Huns. Malden/Oxford/Carlton: Blackwell Publishing.
Three Ceremonial Arrowheads. (t.y.). Metropolitan Museum web sitesinden erişildi: https://www.metmuseum.org/art/ collection/search/35794
Tok, T. (2018). Denizli-Tavas yöresi mezar taşları ve taşlardaki tamgalar. I. uluslararası Türk-İslam mezar taşları kongresi bildiriler kitabı 2018 içinde (s. 540-565). Aydın: Yeni Fikir Dergisi Yayınları.
Turan, O. (1945). Eski Türklerde okun hukukî bir sembol olarak kullanılması. Belleten, IX(35), 305-318.
Turan, O. (1948). Selçuk Devri vakfiyeleri III. Celâleddin Karatay, vakıfları ve vakfiyeleri. Belleten, XII(45), 17-170.
Ulusoy Binan, D. (2001). Ortaçağ Anadolu Türk mimarisinde taşçı işaretleri ve koruma sorunları. Taç Vakfı’nın 25. yılı Anı kitabı Türkiye’de risk altındaki doğal ve kültürel miras içinde (s. 119-136). İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı Yayını.
User, H. Ş. (2010). Bömbögör yazıtı: bir Türk Kunçuyunun mezar taşı. Dil Araştırmaları, Güz(7), 62-73.
Uyanık, M. (1974). Petroglyphs of South-Eastern Anatolia. Graz.
Uzunöz, C. K. (2017). Atalarımı aramaya geldim Ankara Güdül Salihler Düdük dağı kaya resimleri fotoğraf albümü. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları.
Üngör, İ. (2016a). Asya’dan Anadolu’ya kayalara yazılan Türk kültürü (Dereiçi kaya resimleri). A. Ceylan (Yay. Haz.). 3. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri Erzurum 2016 içinde (s. 265-278). İstanbul: Güneş Vakfı Yayınları.
Üngör, İ. (2016b). Orta Asya’dan Anadolu’ya kayalara yazılan Türk kültürü (Dereiçi kaya resimleri). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 39, 357-370.
Üngör, İ. (2018). Türk Kültüründe dağ keçisi/teke ve Doğu Anadolu petrogliflerinde bulunan dağ keçisi/teke figürleri üzerine görüşler. 4. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri 2018 içinde (s. 325-345). Güneş Vakfı Yayınları.
Üren, U. (2021). Suvarlar. O. Karatay ve S. Acar (Ed.). Doğu Avrupa Türk Tarihi içinde (s. 181-192). İstanbul: Kronik Kitap.
Vahanyan, V. (2009). Comparative analysis of the Armenia and World Rock Art. E. Anati (Ed.). XXIII Valcamonica Symposium 2009 Capo Di Ponte (Bs) Italy 28th October- 2nd No vember 2009 içinde (s. 363-368). Capo di Ponte.
Wilson, M., Tankut, A. ve Güleç, N. (1997). Tertiary volcanism of the Galatia Province, North-West Central Anatolia. Lithos, 42, 105-121.
Yalgın, A. R. (1943). Anadoluda Türk damgaları damgalar, enler, imler üzerine Bursanın değeri. Bursa: Yeni Basımevi.
Yatsenko, S. A. (2013). Some problems related to early medieval Turkic tamga-sign studies. Re:Marks The Journal of Signum, International Society for Mark Studies, 2013(1), 9-27.
Yatsenko, S. A. (2019a). General and special use of Tamgas by the Ancient People of Central Asia. S. A. Yatsenko, E. A. Smagulov, A. E. Rogozhinskii ve K. Sh. Tabaldyev (Ed.). Tamgas of Pre-Islamic Central Asia içinde (s. 387-417). Samarkand: International Institute for Central Asian Studies.
Yatsenko, S. A. (2019b). Signs of the early nomads on the Ustyurt Plateau. S. A. Yatsenko, E. A. Smagulov, A. E. Rogozhinskii, K. Sh. Tabaldyev, S. R. Baratov, J. Ya. Ilyasov, G. B. Babayarov (Ed.). Tamgas of Pre-Islamic Central Asia içinde (s. 58-88). Samarkand: International Institute for Central Asian Studies.
Yatsenko, S. A. ve Rogozhinskii, A. E. (2019). Introduction. S. A. Yatsenko ve E. A. Smagulov (Ed.). Tamgas of Pre-Islamic Central Asia içinde (s. 8-42). Samarkand: International Institute for Central Asian Studies.
Yıldırım, S. (2020). Fırat nehri kıyısındaki Türk runik yazıt: dini gerçekleri denetlemede Güney Sibirya yöntemi (S. Yıldırım, Trans.). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 20(1), 219-230.
Yılmaz, F. (2018). Aziz Yuhanna Haç Kilisesi (İzmir/Selçuk) sütunlarındaki Türk izleri. 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi, 2-5 Aralık 2015 içinde (s. 291-302). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
Zaika, A. L. (2012). Face images in lower Angara rock art. Archaeology Ethnology & Anthropology of Eurasia, 40(1), 62- 75.