Ankara’nın Bellek Mekânları: Seksen Yıllık Bir Dönüşümün Sözlü Tarih Denemesi*

Çalışmada, 1940’lı yılların sonundan günümüze kadar gelen süreçte Ankara’da gündelik hayat pratiklerinin, toplumsal ilişkilerin ve mekânın dönüşümü; sözlü tarih yöntemi aracılığıyla yerel halkın belleğine başvurularak analiz edilmektedir. Ankara’nın Çankaya ilçesinde yaşayan 60 yaş üstü yurttaşların belleklerinde kalanlardan hareketle Ankara’nın belli başlı bellek mekânlarındaki değişim ve bu değişimin mekânı deneyimleyenler tarafından nasıl algılandığı ve değerlendirildiği araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Ankara’da mekânın ve dolayısıyla belleğin nasıl dönüştüğünü, bu dönüşümün gündelik hayata nasıl yansıdığını analiz etmeyi amaçlayan çalışmada, cumhuriyet ile birlikte meydanları, parkları ve mimarisiyle oluşturulmaya çalışılan kent tasarımından yıllar içinde uzaklaşıldığı görülmektedir. Özellikle 1970’lerden itibaren modernleşme ve kapitalist üretim ilişkilerinin de güçlenmesiyle birlikte ciddi bir kentsel ve toplumsal dönüşüm yaşanmaya başlanmıştır. Bu dönüşüm de ilk olarak mekân kurgusunda kendini göstermiş; arka planında yer alan ekonomik ve siyasi unsurlar mekânı, toplumsal ve kültürel yapıları büyük ölçüde biçimlendirmiş, bu değişim süreci de gündelik hayata yansımıştır. Ankara’nın bellek mekânları tarihsel süreçte dönüşerek yok olma ile karşı karşıya kalmıştır. Kentin merkezi olarak tanımlayabileceğimiz Kızılay ve Ulus bölgesi giderek bu özelliklerini yitirmeye başlamıştır.

Ankara’s Memory Spaces: The Study of 80 Years of Transformative Oral History**

This study investigates the oral history and collective memory of locals in terms of the transformation of daily practices, social relations, and the space of Ankara from the late 1940s to the present. The research mainly focuses on the changes that have occurred in the main memory spaces of Ankara, and how these changes are perceived and evaluated by residents of the Çankaya district aged over 60. In this study, which aims to analyze how spaces, and therefore collective memory, have been transformed in Ankara and how this transformation is reflected in daily life, it is seen that the city planning that has attempted to use squares, parks, and architecture to reflect the Republic has actually moved away from those ideals over the years. This is especially true with the strengthening of modernization and capitalist production relations since the beginning of the serious urban and social transformation of the 1970s. The initial manifestations of this transformation were in the set up of locations. The background economic and political factors in this transformation have had major effects on the shaping of spaces, as well as on social and cultural structures, and this process of change has been reflected in daily life. The changes have been so dramatic that it can be said that Ankara’s memory spaces have been completely transformed in historical process, and are now faced with extinction. The regions of Kızılay and Ulus, which we can define as being the center of the city, have gradually begun to lose their distinctive character.

PDF

___

Amoros, M. (2014). Kent mücadeleleri ve sınıf mücadelesi. S. Torlak ve Ö. Kulak. (Ed.). Mekân meselesi içinde (s. 129- 137). Ankara. Tekin Yayınevi.
Assmann, J. (2001). Kültürel bellek. (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
Ayhan, D. (2021, 11 Ocak). Atatürk Orman Çiftliği giderek yok oluyor. Sözcü. https://www.sozcu.com.tr/2021/gundem/ ataturk-orman-ciftligi-giderek-yok-oluyor-6205995/ adresinden erişildi.
Bachelard, G. (2014). Mekânın poetikası. (A. Tümertekin, Çev.). İstanbul: İthaki.
Basa, İ. (2015). Kentsel hafızanın sürdürülebilirliği: Bir mimarlık stüdyosu deneyimi. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(15), 27-42.
Batuman, B. (2002). Mekân, kimlik ve sosyal çatışma: Cumhuriyet’in kamusal mekânı olarak Kızılay Meydanı. G.A. Sargın (Der.). Başkent üzerine mekân-politik tezler Ankara’nın kamusal yüzleri içinde (ss. 40-76). İstanbul: İletişim.
Bayraktar, N. (2013). Tarihe eş zamanlı tanıklık: Ulus ve Kızılay meydanlarının değişim süreci. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1), 20-35.
Bayraktar, N. (2016). Başkent Ankara’da Cumhuriyet sonrası yaşanan büyük değişim: modern yaşam kurgusu ve modern mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 67-80.
Candan, T. K. (2015). Cumhuriyetle hesaplaşmanın zirve mekânı: Atatürk Orman Çiftliği ve kaçak saray. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Dosya 34, 8-19.
Cantek, F. Ş. (2003). Yaban’lar ve yerliler başkent olma sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim.
Cantek, F. Ş. (2006). Sanki viran Ankara, İstanbul: İletişim.
Cantek, F. Ş. (2012). Cumhuriyetin ütopyası: Ankara. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
Cantek, F. Ş. (2017). İcat edilmiş şehir: Ankara. İstanbul: İletişim.
Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın ilk planı: 1924–1925 Lörcher Planı. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı.
Certeau, De M. (2009). Gündelik hayatın keşfi-I. (L.A Özcan, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar. (A. Şenel, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
Çağlar, N., Uludağ, Z. ve Aksu, A. (2006). Hürriyet Meydanı: bir kentsel mekânın yenilik ve dönüşüm öyküsü. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21(1), 177-182.
Demir, E. (2006). Toplumsal değişme süreci içinde Gençlik Parkı: sosyolojik bir değerlendirme. Planlama Dergisi, 4, 69-78.
Depeli, G. (2011). Kültürel bellek: hatırlayış ve unutuş. Nesin Matematik Köyü Hafıza Çalıştayı, 27-30 Ekim 2011. İzmir. [Yayımlanmamış sunum] https://hafizacalistayi2011.files. wordpress.com/2011/11/kulturelbellek-gulsumdepeli.pdf adresinden erişildi.
Durna, N. (2015). Avanos’ta bellek ve gündelik hayatın izinde modernleşme ve mekânın dönüşümü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Emre, G. (2008). Yitik kent Ankara. İstanbul: Heyamola.
Gökatalay, S. (2019). Erken Soğuk Savaş Ankara’sında sinema kültürü. Ankara Araştırmaları Dergisi, 7(1), 147-174.
Halbwachs, M. (1992). On collective memory. London: The Universitiy of Chicago Press.
Harvey, D. (1997). Postmodernliğin durumu. (S. Savran, Çev.). İstanbul: Metis.
İlkay, Y. (2014) Ankara’da her yolun çıktığı semt: Kızılay. İdealkent, 5(11), 118-132.
Kimyon, D. ve Serter, G. (2015). Atatürk Orman Çiftliği’nin ve Ankara’nın değişimi dönüşümü. Planlama Dergisi, 25(1), 44-63.
Lefebvre, H. (2007). Modern dünyada gündelik hayat. (I. Gürbüz, Çev.). İstanbul: Metis.
Önal, S. ve Sağır, M. (2018). Ankara kent parklarının kullanımının belirlenmesi. Ankara Araştırmaları Dergisi, 6(1), 77-90.
Özer, M. N. (2005). Bir kültürel miras olarak Gençlik Parkı. Planlama Dergisi, 4, 16-26.
Sargın, G.A (2002). Başkent üzerine mekân politik tezler: Ankara’nın kamusal yüzleri. İstanbul: İletişim.
Şahin, G. (2022). Cumhuriyet kent kimliğine Ankara’dan bakmak: Erken Cumhuriyet dönemi mekânlarının değişim algısı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
Şenyapılı, T. (1985). Ankara kentinde gecekondu gelişimi (1923- 1960). Ankara: Kent-Koop.
Şumnu, U. ve Uluyurt, B. (2019). Ankara’nın kentsel yaşamına iz bırakmış bir mekân: Vakko Kızılay Mağazası. Ankara Araştırmaları Dergisi, 7(1), 175-195.
T.C. Sayıştay Başkanlığı. (2014). Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü (AOÇ) 2014 yılı Denetim Raporu. http://aocmucadelesi.org/_media/3/2587.pdf adresinden erişildi.
Tekeli, İ. (2010). Gündelik yaşam, yaşam kalitesi ve yerellik yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi. (t.y.). AOÇ Dosyası: Atatürk Orman Çiftliği Süreci. http://www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=4973 adresinden erişildi.
Traverso, E. (2009). Geçmişi kullanma kılavuzu: tarih, bellek, politika. (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Versus Kitap.
Tuncer, S. (2014). Küçükesat: bağevlerinden mahalleye. İdealkent, 5(11), 202-225.
Uludağ, Z. (1998). Cumhuriyet Döneminde rekreasyon ve Gençlik Parkı örneği. Y. Sey (Ed.). 75. yılda değişen kent ve mimarlık içinde (s. 65-74). İstanbul: Tarih Vakfı.
Uludağ, Z. ve Aycı, H. (2016). Modernin güçlü sahnesi Erken Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında kolektif belleğin inşası ve toplumsal unutma süreci, İdealkent, 7(20), 746-773.
Urry, J. (2015). Mekânları tüketmek. (R. G. Öğdül, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
Yalım, İ. (2002). Ulus devletin kamusal alanda meşruiyet aracı: toplumsal belleğin Ulus Meydanı üzerinden kurgulanma çabası. G.A Sargın (Der.). Başkent üzerine mekân politik tezler Ankara’nın kamusal yüzleri içinde (ss. 157-214). İstanbul: İletişim.