Türkiye’de 100 Yıllık Sağlık Politikaları: Kontrol Düğmeleri Kapsamında Doküman Analizi Örneği

Sağlıklı olmanın koşulsuz olarak bir hak olduğu kabul edildiği günümüzde devletlerin vatandaşlarına sağlık hizmeti sunarken izlemiş olduğu politikalar toplum sağlığı için en belirleyici unsurlardan biridir. Geçmişten günümüze kadar hükümetlerin izlemiş olduğu sağlık politikaları toplumun ihtiyaçları ve konjonktürel değişkenler doğrultusunda dönemsel olarak değişiklik göstermiştir. Türkiye’de de Cumhuriyetin ilanıyla birlikte sağlık alanında birçok atılım yapılmış ve günümüze kadar izlenen sağlık politikaları dönemsel olarak farklı yaklaşımlar benimsenmiştir. Bu araştırmanın amacı, T.C. Sağlık Bakanlığının kuruluşundan günümüze kadar uygulanmış sağlık politikalarını analiz etmek ve sonuçlarını incelemektir. Araştırma kapsamında nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Türkiye’de 100 yıllık sağlık politikalarına ilişkin bilgileri Sağlık Bakanlığı internet sitesinde yer alan sağlık istatistik yıllıkları ile meclis tutanakları ve kürsü konuşmalarının yıllık yayınları analiz edilmiştir. 100 yıllık sağlık politikaları değerlendirilirken kontrol düğmeleri (finansman, ödeme, organizasyon, düzenlenme ve davranış) kapsamında değerlendirilmiştir. 100 yıllık süreç içerisinde izlenen politikalar genel olarak değerlendirildiğinde yatay örgütleme ve kamu sağlığı uygulamalarının zaman içerisinde dikey örgütlenme ve bireysel sağlık politikalarına dönüştüğü görülmektedir. Sağlık çıktılarına bakıldığında ise her dönemin kendisine özgü birtakım sorunları (örgütlenme, finansman, erişim, bulaşıcı hastalıklar vs.) olmasına rağmen her dönem sağlık statüsünde önemli iyileşmelerin olduğu ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler:

Sağlık Politikaları, Kontrol Düğmeleri, Doküman Analizi, Türk Sağlık Sistemi

100 Years of Health Policies in Turkey: An Example of Document Analysis in the Scope of Control Knobs

Today, when it is accepted that being healthy is an unconditional right, the policies followed by the states while providing health services to their citizens are one of the most determining factors for public health. From the past to the present, the government's health policies have changed periodically in line with the needs of society and cyclical variables. With the proclamation of the Republic in Turkey, many breakthroughs have been made in the field of health, and different approaches have been adopted periodically in the health policies followed until today. The aim of this research is to analyze the health policies that have been implemented since the establishment of the Republic of Türkiye Ministry of Health and to examine the results. Within the scope of the research, document analysis was used. The annual publications of health statistics yearbooks, parliamentary minutes, and lectern speeches on the website of the Ministry of Health, information on 100 years of health policies in Turkey were analyzed. While evaluating 100 years of health policies, it was evaluated within the scope of control knobs (financing, payment, organization, regulation and behavior). When the policies followed in the 100 years are evaluated in general, it is seen that horizontal organization and public health practices have turned into vertical organization and individual health policies over time. Considering the health outcomes, it can be stated that although each period has its problems (organization, financing, access, communicable diseases, etc.), there are significant improvements in health status in each period.

Keywords:

Health Policies, Control Knobs, Document Analysis, Turkish Health System,

PDF

___

Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği (2013, 25 Ocak). Resmî Gazete (Sayı: 28539). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=17051&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5.
Akdur, R. (2008, Ekim). Cumhuriyetten günümüze Türkiye’de sağlık. 12.Ulusal Halk Sağlığı Kongresinde sunulan bildiri, Ankara Üniversitesi, Ankara. Erişim adresi: https://www.recepakdur.com/media/1372/04-akdur-r-cumhuriyetten-gu-nu-mu-ze-tu-rkiye-sag-lik-12ulusal-halk-sag-lig-i-kongresi-21-25-ekim-2008-ankara-kitabi-sayfa-45-71.pdf
Aksakal, H. İ. (2011). Atatürk dönemi sağlık politikaları (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://openaccess.firat.edu.tr/xmlui/handle/11508/14901
Altan, Z.Ö. (Ed.). (2007) Sosyal politika. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Altındağ, Ö. ve Yıldız, A. (2020). Türkiye’de Sağlık Politikalarının Dönüşümü. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 157-184. doi: 10.20493/birtop.742637
Aslan Y. (2001) TBMM Hükümeti kuruluşu, evreleri, yetki ve sorumluluğu (23 Nisan 1920 – 30 Ekim 1923). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Bertan, M. ve Güler, Ç. (Ed.). (1997) Halk sağlığı genel bilgiler. Ankara: Güneş kitabevi.
Corbin, J. ve Strauss, A. (Ed.). (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks: SAGE Publications.
Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (2018, 10 Temmuz). Resmî Gazete (Sayı: 30474). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/19.5.1.pdf
Demirel, N., Yiğit, İ., Gözenman, F., Tuncay, L. (1969) Sağlık mevzuatımız. İstanbul: Filiz Kitabevi.
Durmuş, A. ve Durmuş, M. N. (2019). Sağlık Bakanlığı Teşkilat Yapısı. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 5(2), 216-229. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/usaysad/issue/48364/612336#article_cite
Emini, F. T. (2018). Tarihsel perspektiften Türkiye’de izlenen sağlık politikaları ve sağlıkta reform. Ö. Uysal Şahin ve B. Köleoğlu (Ed.), Teoride ve uygulamada sağlık ekonomisi ve politikaları güncel sorunlar ve araştırmalar (s. 1-25) içinde. Ankara: Uzun Dijital Matbaa.
Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun (1921, 10 Eylül). Düstur (Tertip: 3) Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.151.pdf
Erençin, A. ve Yolcu, V. (2008), Türkiye’de sağlık hizmetlerinin dönüşümü ve yerinden yönetim, Memleket Siyaset Yönetim, 3(6), 118-136. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/msydergi/issue/75918/1254064#article_cite
Erkan, A. (2011). Performansa dayalı ödeme: Sağlık Bakanlığı uygulaması. Maliye Dergisi, 160(1), 423. Erişim adresi: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/021-1.pdf Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu (1971, 2 Eylül). Resmî Gazete (Sayı: 13956). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1479.pdf.
Göçmen, L. ve Acımış, N. (2017). Dünden günümüze Türkiye’de sağlığın geliştirilmesi serüveni. Sağlık ve Toplum, 27(3), 14-19. Erişim adresi: https://ssyv.org.tr/wp-content/uploads/2018/05/D%C3%BCnden-G%C3%BCn%C3%BCm%C3%BCze-T%C3%BCrkiye-de-Sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n-Geli%C5%9Ftirilmesi-Ser%C3%BCveni.pdf
Güzel A. ve Okur A. R. (2004) Sosyal güvenlik hukuku. İstanbul: Beta yayınları
Hastalık ve Analık Sigortası Kanunu (1950, 4 Ocak). Resmî Gazete (Sayı: 5502). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7402.pdf
Hemşirelik Kanunu (1954, 25 Şubat) Resmî Gazete (Sayı: 8647). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.6283.pdf
İleri, H., Seçer, B. ve Ertaş, H. (2016). Sağlık politikası kavramı ve Türkiye’de sağlık politikalarının incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, (12), 176-186. Erişim adresi: http://sosyoteknik.selcuk.edu.tr/sustad/article/view/93/75
Kâhya, E. ve Erdemir A. D. (2000). Bilimin ışığında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tıp ve sağlık kurumları. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
Karabulut, U. (2007). Cumhuriyet’in ilk yıllarında sağlık hizmetlerine toplu bir bakış, Dr. refik Saydam’ın sağlık bakanlığı ve hizmetleri (1925-1937). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(15), 151-160. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/25238/266821
Kıray Vural, B. ve Taşpınar, A. (2006) Sağlık Politikaları. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 22(1), 305-318. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/egehemsire/issue/49610/635831
Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2017, 18 Ağustos). Resmî Gazete (Sayı: KHK/694). Erişim adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/08/20170825-13.pdf.
Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılanması Hakkında Kanun (1992, 3 Temmuz). Resmî Gazete (Sayı: 21273). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/file/generatepdf?mevzuatno=4846&mevzuattur=kurumvekurulusyonetmeligi&mevzuattertip=5
Öztürk, M. (1999). Cumhuriyet Dönemi'nde sağlık hizmetleri. SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 6(1), 37-41. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/196380
Öztürk, Y. ve Günay, O. (1991) Atatürk Döneminin Sağlık Politikası. Erişim adresi: https://www.halksagligiokulu.org/Kitap/DownloadEBook/b3becbe6-6a49-4d24-abb6-d5eaa9023ac2
Pala, K. (2007). Türkiye için nasıl bir sağlık reformu? Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/280230044 Roberts, M. J., Hsiao, W., Berman, P. ve Reich, M. R. (Ed.) (2008). Getting health reform right: a guide to improving performance and equity. New York: Oxford University Press.
Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2011, 2 Kasım). Resmî Gazete (Sayı: 28103). Erişim adresi: https://www.resmigaFateşzete.gov.tr/eskiler/2011/11/20111102M1-3.htm
Sağlık Bakanlığına Bağlı Sağlık Tesislerinde Görevli Personele Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönetmelik (2020, 4 Mart). Resmî Gazete (Sayı: 31058). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/03/20200304-4.htm.
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu. (1986, 14 Haziran) Resmî Gazete (Sayı: 19134). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.3294.pdf.
T.C. Sağlık Bakanlığı (2015) Bakanlık Tarihçesi. Erişim adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR,11492/tarihce.html
T.C. Sağlık Bakanlığı (2023). Teşkilat şeması. Erişim adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR,11444/teskilat-semasi.html.
T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü (2023). Sağlık istatistikleri yıllığı (Yayın no: 1260) Erişim adresi: https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/45316,siy2021-turkcepdf.pdf?0.
T.C. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (1973) Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl Ankara: Ayyıldız Matbaası A.Ş.
TBMM Kütüphanesi (2023) Hükümetler. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr/kutuphane/e_kaynaklar_kutuphane_hukumetler.html
Tekir, S. (2019). Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti’nin Kuruluşu ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki Faaliyetleri (1920-1930). Belgi Dergisi, 2(18), 1301-1326. doi: 10.33431/belgi.547721
Tengilimoğlu, D., Işık, O. ve Akbolat, M. (Ed.). (2019). Sağlık işletmeleri yönetimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
TÜİK (2014). İstatistik Göstergeler 1923-2013 (Yayın No. 4361). Erişim Adresi: https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/demetozy/131408/%C4%B0statistik%20G%C3%B6stergeler%20T%C3%BCrkiye%201923-2013.pdf
Türk Eczacıları Birliği Kanunu. (1956, 2 Şubat) Resmî Gazete (Sayı: 9223). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.6643.pdf.
Türk Tabipleri Birliği Kanunu. (1953, 31 Ocak). Resmî Gazete (Sayı: 8323). Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.6023.pdf
Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu (1949, 8 Haziran). Resmî Gazete (Sayı: 7235). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.5434.pdf
Uzluk, F. N. (1958) Genel tıp tarihi. Ankara: Güzel İstanbul Matbaası.
Ünüvar, N. (2020a) Meclis kürsüsünden yüzyılın sağlık bakanları (Cilt 1). Ankara: Pelin Ofset Matbaacılık. [Adobe Acrobat Reader sürümü]. Erişim adresi: https://sggm.saglik.gov.tr/Eklenti/39631/0/cilt-1pdf.pdf
Ünüvar, N. (2020b) Meclis kürsüsünden yüzyılın sağlık bakanları (Cilt 2). Ankara: Pelin Ofset Matbaacılık. [Adobe Acrobat Reader sürümü]. Erişim adresi: https://sggm.saglik.gov.tr/Eklenti/39632/0/yuzyilin-saglik-bakanlari-kitabi-cilt-iipdf.pdf
Yalçınkaya, K. (2018) Türkiye’de kamu sağlık hizmetlerinde 1923-1980 dönemi istihdam ve maaş rejimi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(2), 355-391. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hacettepesid/issue/39660/469605