Cem Harun MEYDAN, Serhat BURMAOĞLU, Mustafa POLAT

Örgütsel davranış alanında ilişkisel analiz yöntemleri ve Türkçe yazında aracılık modeli kullanımı üzerine bir inceleme

İstatistik ve bilgisayar bilimlerindeki gelişmeler, sosyal bilimlerde yapılan araştırmalardaki karmaşık hipotezlerin test edilmesini kolaylaştırmaktadır. Bu noktada yöntemlerin ve programların özellikle istatistiksel varsayımlarının test edilerek doğru uygulanması önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, bu çalışmanın amacı aracılık, düzenleyicilik ve baskıcı etki modellerin matematiksel alt yapısını ortaya koyarak, yapılacak araştırmalarda yöntemin doğru bir şekilde yürütülebilmesi konusunda araştırmacılara katkı sağlamak ve Türkçe yazında yapılan ve aracılık etkisi modelini kullanan çalışmaların günümüzde kullanım sıklığı hakkında bilgi vermektir. Çalışmada ayrıca araştırmacılara önerilerde bulunularak bundan sonraki araştırmalarda uygulayabilecekleri güncel yöntem adımları ortaya konmuştur.

Relational analysis methods in organizational behavior literature and an investigation on the use of mediational models in Turkish literature

Developments on statistics and computer sciences facilitate to test complex research hypothesis on social sciences. At this point, it is important to test statistical assumptions of methods. In this context, the aim of this study is to illustrate mathematical foundations of mediation, moderation and suppression effect analysis for this study be used as a resource in further research studies. It is considered that, this study will make a significant contribution to researchers while using methods which are not used commonly in Turkish literature. In addition to scientific studies which include the mathematical foundations of models, the frequencies of models used in studies in Turkish literature were also reviewed. Finally, some up-to-date and applicable suggestions are proposed to researchers for further studies.

PDF

___

Aiken, L.S. ve S.G. West (1991). Multiple Regression: Testing and Interpreting Interactions. Thousand Oaks, CA: Sage.
Akın M. (2010). Personeli Güçlendirme Algılaması, Örgüt İklimi Algılaması ve Yaratıcı Kişilik Özelliklerinin Örgüt Düzeyinde Yaratıcı Çıktılar Üzerindeki Doğrudan ve Dolaylı Etkileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 29: 211238.
Arı G.S., Bal H. ve Bal E.Ç. (2010). İşe Bağlılığın Tükenmişlik ve İşten Ayrılma Niyeti İlişkisindeki Aracılık Etkisi: Yatırım Uzmanları Üzerinde Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 15(3): 143166.
Armutlu C. ve Üner M.M. (2009). Benlik İmajı Uyumu, Tüketici Tatmini ve Marka Sadakati İlişkisi Üzerine Görgül Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 11 (3): 1 26
Baron, R. M., ve Kenny, D. A. (1986). The Moderator Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations. Journal of Personality and Social Psychology 51: 11731182.
Bauer D.J., Preacher K.J. ve Gil K.M. (2006). Conceptualizing and Testing Random Indirect Effects and Moderated Mediation in Multilevel Models: New Procedures and Reccomendations. Psychological Methods 11(2): 142-163.
Bolat O.İ. (2011). Öz Yeterlilik ve Tükenmişlik İlişkisi: Lider-Üye Etkileşiminin Aracılık Etkisi. Ege Akademik Bakış, 11(2): 255 266.
Büte M. (2011). Nepotizm ve İş Tatmini İlişkisinde İş Stresinin Aracı Rolü Var Mıdır? Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 29: 175184.
Cheung G.W. ve Lau R.S. (2008). Testing Mediation and Suppression Effects of Latent Variables: Bootstrapping With Structural Equation Models. Organizational Research Methods, 11(2): 296-325. doi: 10.1177/1094428107300343.
Clogg CC, Petkova E, Shihadeh ES. (1992). Statistical Methods for Analyzing Collapsibility in Regression Models. Journal of Educational Statistics 17(1): 5174.
Cohen J., Cohen P., West S. G. ve Aiken L.S. (2003). Applied Multiple Regression/Correlation Analysis for the Behavioral Sciences (3rd Edition) Mahwaj, NJ:Erlbaum.
Coşkun H. (2009). Beyin Fırtınası Sürecinde Çağrışım Alıştırmalarının Düşünce Üretimine Etkisi. Türk Psikoloji Dergisi. 24 (64): 3444.
Çakır V. ve Çakır V. (2007). Televizyon Reklâmlarının Algılanan Değeri ve Reklâm Tutumu İlişkisi: Bir Yapısal Eşitlik Modeli. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 30: 3759.
Çankaya İ.H. (2010). İlköğretim Okul Yöneticilerinin Demokrasiye İlişkin Tutumlarını Etkileyen Bazı Etkenler Üzerine Bir Araştırma. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (http://sbe.gantep.edu. tr), 10(2): 945 -960.
Çankaya İ.H. ve Ekinci A. (2010). Öğretmen Adaylarının Görüşleri Açısından Sosyal Odaklılığın Takım Çalışması Aracılığı İle Yaşam Doyumuna Etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 10(20): 83 99.
Çetin F., Basım H.N., Karataş M. (2011). Çalışanların Problem Çözme Becerilerinde Örgütsel Adalet Algısı ve İş Tatmininin Rolü. Celal Bayar Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 18(1): 7185
Çetin F. ve Fıkırkoca A. (2010). Rol Ötesi Olumlu Davranışlar Kişisel ve Tutumsal Faktörlerle Öngörülebilir mi? Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 65(4): 4166.
Efron, B. (1979). Bootstrap Methods: Another Look at the Jackknife. Ann. Statist. 7(1): 1-26.
Efron, B and Tibshirani, R. (1993). Statistical Science 1(1): 54-75.
Erkuş A., Turunç Ö. ve Yücel R. (2011). Örgütsel Adalet ve Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişkilerde İçsel ve Dışsal İş Tatmininin Aracılık Rolü: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi 6(1): 245-270.
Fairchild A J, D P MacKinnon, M P Taborga, and A B Taylor.(2009). r2 Effect-Size Measures For Mediation Analysis. Behavior Research Methods, 41: 486498.
Frazier P.A., Barron K.E., ve Tix A.P. (2004). Testing Moderator and Mediator Effects in Counseling Psychology Research. Journal of Counselling Psychology, 51(1): 115134.
Freedman LS, Schatzkin A. (1992). Sample Size for Studying Intermediate Endpoints within Intervention Trials of Observational Studies. American Journal of Epidemiology 136:11481159.
Goodman LA. (1960). On the Exact Variance of Products. Journal of the American Statistical Association 55: 708713.
Gürbüz S., Bekmezci M. ve Mert İ.S. (2010). Örgütsel Faktörlerin İç Girişimciliğe Etkisi: İş Tatmini Aracı Değişken mi?. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi 2(2).
Hair Joseph, B. Black, B. Babin, R.E. Anderson and R.L. Tahtam (1998). Multivariate Data Analysis. Prentice Hall. New Jersey. Fifth Edition.
Hayes A.F. (2009). Beyond Baron and Kenny: Statistical Mediation Analysis in the New Millenium. Communication Monographs 76(4): 408420. DOİ:10.1080/03637750903310360.
Holmbeck, G. N. (2002). Post-hoc Probing of Significant Moderational and Mediational Effects in Studies of Pediatric Populations. Journal of Pediatric Psychology 29 (1): 87 96.
Horst P. (1941). The Prediction of Personnel Adjustment. Social Science Research Council Bulletin 48.
Hoyle, R. H. ve Robinson, J. C. (2004). Mediated and Moderated Effects in Social Psychological Research: Measurement, Design and Analysis Issues. in Sansıone, C., Morf, C. C. ve Panter, A. T. (Eds.) The Sage handbook of methods in social psychology. Thousand Oaks ; London, SAGE Publications.
Iacobucci D. (2008). Mediation Analysis Sage Publications Series:Quantitative Applcations in The Social Sciences. ISBN:978-1-4129-2569-3.
James L.R., Mulaik S.A. ve Brett J.M. (2006). A Tale of Two Methods. Organizational Research Methods 9: 233244. DOI:10.1177/1094428105285544.
Judd, C. M., ve Kenny, D. A. (1981). Process Analysis: Estimating Mediation in Treatment Evaluations. Evaluation Review 5: 602619.
Kaça G., Amado S., Kıkıcı İ., Cilasin S., Dağ E., Leylek İ. ve Şahin Ö. (2009). Organ Bağışına Yönelik Tutumların Planlı Davranış Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 24 (64): 7891.
Karakuş M. (2008). İlköğretim Okul Yöneticilerinin ve Öğretmenlerin Duygusal Zekâ Yeterliklerinin, Öğretmenlerin Duygusal Adanmışlık, Örgütsel Vatandaşlık ve İş Doyumu Düzeylerine Etkisi. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı.
Kaşlı M. (2009). Otel İşletmelerinde İşgörenlerin Kişilik Özellikleri, Lider-Üye Etkileşimi ve Tükenmişlik İlişkisinin İncelenmesi. Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı.
Kenny, D. A., Kashy, D. A., ve Bolger, N. (1998). Data analysis in social psychology. In D. Gilbert, S. T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), The handbook of social psychology (4th ed., Vol.1: 223265). New York: McGraw-Hill.
Kocayörük, E. ve Şimşek, F.,Ö. (2009). Ergenlerde Anne- Baba Bağlanması ile İyi Oluş İlişkisinde Benlik Saygısının Aracılık Etkisi, I. Uluslarası Eğitim Araştırmaları Birliği Kongresi, 1-3 Mayıs, Çanakkale: Türkiye.
Maassen G.H. ve Bakker A.B. (2001). Suppressor Variables in Path Models Definitions and Interpretations. Sociological Methods&Research 30(2): 241270.
MacKinnon, D. P., ve Dwyer, J. H. (1993). Estimating Mediated Effects in Prevention Studies. Evaluation Review 17: 144158.
MacKinnon David P., Ghulam Warsi, ve James H. Dwyer (1995). A Simulation Study of Mediated Effect Measures. Multivariate Behav. Res., 30(1): 41. doi: 10.1207/s15327906mbr3001_3.
MacKinnon D.P. (2000). Contrasts in Multiple Mediator Models In J.S.Rose, L.Chassin, C.C.Presson ve S.J.Sherman (Eds.) Multivariate Applications in Substance Use Research:New Methods for New Questions. Mahwaj,NJ, Erlbaum: 141-160.
MacKinnon, D. P., Lockwood, C. M., Hoffman, J. M., West, S. G., and Sheets, V. (2002). A Comparison of Methods to Test Mediation and Other Intervening Variable Effects. Psychological Methods 7: 83104.
MacKinnon, D. P., Fairchild, A. J., and Fritz, M. S. (2007). Mediation analysis. Annual Review of Psychology 58: 593614.
Mallinckrodt B. Abraham T.W., Wei M. ve Russell D.W. (2006). Advances in Testing the Statistical Significance of Mediation Effects. Journal of Counseling Psychology 53(3): 372378. DOI:10.1037/0022-0167.53.372.
McClelland G.H. ve Judd C.M. (1993). Statistical Difficulties of Detecting Interactions and Moderator Effects. Psychological Bulletin 114(2): 376-390.
Muller D. Judd J.M. ve Yzerbyt V.Y. (2005). When Moderation is Mediated and Mediation is Moderated. Journal of Personality and Social Psychology 89: 852863.
Özbek M.F. (2011). Örgüt İçerisindeki Güven ve İşe Yabancılaşma İlişkisinde Örgüte Uyum Sağlamanın Aracı Rolü. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 16(1): 231248.
Özdevecioğlu M. ve Aktaş A. (2007). Kariyer Bağlılığı, Meslek Bağlılık Ve Örgütsel Bağlılığın Yasam Tatmin Üzerindeki Etkisi: İs-Aile Çatışmasının Rolü. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 28: 120.
Polat M. ve Meydan C.H. (2011). Örgüt Kültürü Bağlamında Güç Eğilimi ve Örgütsel Bağlılık İlişkisinde Örgütsel Özdeşleşmenin Aracılık Rolü. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 25(1): 153170.
Preacher, K. J., & Hayes, A. F. (2008). Contemporary Approaches to Assessing Mediation in Communication Research in A. F. Hayes, M. D. Slater, & L. B. Snyder (Eds.), The Sage Sourcebook Of Advanced Data Analysis Methods For Communication Research (pp. 1354). Thousand Oaks, CA: Sage.
Shrout P.E. Bolger N. (2002). Mediation in Experimental and Non-Experimental Studies: New Procedures and Reccomendations. Psychological Methods 7: 422445.
Stone-Romero E.F. ve Rosopa P. (2004). Inference Problems with Hierarchical Multiple Regression Based Tests of Mediating Effects in J.Martocchio (Ed.) Research in Personnel and Human Research Management. Vol.23, Elsevier, 249290.
Şeşen H. (2011). Örgütte Kuralcılık ve Hiyerarşi Eğiliminin Liderden Duyulan Tatmine Etkisinde Adalet Algısının Aracılık Rolü. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20(1): 105120.
Tabak A., Erkuş A., Meydan C.H. (2010). Denetim Odağı ve Yenilikçi Birey Davranışları Arasındaki İlişkiler: Belirsizliğe Tolerans ve Risk Almanın Aracılık Etkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10(1): 159176.
Taylor A.B., MacKinnon D.P., ve Tein J.Y. (2007). Tests of Three-Path Mediated Effect. Organizational Research, DOI:10.1177/1094428107300344.
Tolay Sabuncuoğlu E. (2008). Rol Çatışmasının ve Rol Belirsizliğinin Tükenmişlik ve İş Doyumu Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 23(1): 3549.
Turunç Ö. ve Çelik M. (2010). Çalışanların Algıladıkları Örgütsel Destek ve İş Stresinin Örgütsel Özdeşleşme ve İş Performansına Etkisi. Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. YÖNETİM VE EKONOMİ, 17(2): 183-206.
Turunç Ö. ve Çelik M. (2010b). Algılanan Örgütsel Desteğin Çalışanların İş-Aile, Aile-İş Çatışması, Örgütsel Özdeşleşme ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi: Savunma Sektöründe Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14 (1): 209232.
Turunç Ö. (2010). Organizasyonlarda Kontrol Algılamalarının Örgütsel Özdeşleşme ve İş Performansına Etkisi. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 11 (1): 251269.
Turunç Ö. (2011). Örgütsel Adaletin Çalışanların Örgütsel Özdeşleşme Ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi: Örgütsel Özdeşleşmenin Aracılık Rolü. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi 13(1): 143166.
Usta R. (2009). İçsel Pazarlama ve Hizmet Kalitesi Arasındaki İlişki Üzerinde Örgütsel Bağlılık Ve İş Tatmininin Aracılık Etkisi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Sayı: 34: 241263.
Usta R. ve Memiş S. (2009). Hizmet Kalitesi ve Marka Bağlılığı Arasındaki İlişki Üzerine Müşteri Tatmininin Aracılık Etkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 23(4): 87108.
Yıldız Y. (2011). Futbol Takımlarında Tüketici Tatmini ve Marka Güveninin Marka Sadakati ile İlişkisinin Araştırılması: Bir Yapısal Eşitlik Modeli Uygulaması. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi 13 (1): 3138.
Yürür S. ve Keser A. (2011). İşe Bağlı Gerginlik İle İş Tatmini İlişkisinde Duygusal Tükenmenin Aracı Rolü. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 654:165 194.