Süt sığırlarında mastitisin tanımı, teşhisi ve korunma yolları

İneğin meme bezinin yangısı olan mastitis, bugün süt sanayinin içinde bulunduğu en önemli sorundur. Mastitisin şiddeti, klinik (belirtileri görülen) ve subklinik (belirtileri görülmeyen) olarak sınıflandırılmaktadır. Klinik ve subklinik mastitisin her iki türü de sütün miktar ve kalitesini azaltıcı, pahalı ve karmaşık bir hastalıktır. Sürüde veya inekte enfeksiyon düzeyinin ve etkin mikroorganizma türünün belirlenmesinde farklı test yöntemlerine gerek duyulmaktadır. Bu amaçla yaygın şekilde kullanılan yöntem sütün mililitresindeki somatik hücre sayısının (SHS/ml) saptanmasıdır. Somatik hücreler normal sütte düşük oranda bulunurlarken, sütte bu hücrelerin yüksek olması, meme bezlerindeki bakteriyel enfeksiyon (mastitis) nedeniyle kaliteli sütün azalışını ifade etmektedir. Bu makalede, mastitis türleri, belirleme yöntemleri, SHS'nı etkileyen faktörler ve önleyebilme olanakları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

somatik hücre sayısı, hayvan hastalıkları, süt sığırı, tanımlama, teşhis, hastalık önleme, meme yangısı, süt verimi, süt hayvanları

Description, diagnosis and protecting methods of mastitis in dairy cows

Mastitis, an inflammation of the cow's mammary gland, is the most important problem in the dairy industry today. The severity of the mastitis levels are categorized as clinical (visual signs) or subclinical (no visible signs). Mastitis in both clinical and subclinical stages is a costly and complex disease that reduces the quality and quantity of milk. Various testing techniques are necessary to determine the type of causative microorganism and infection level of the herd or individual cow. For this purpose, commonly used method is by determining the somatic cell counts per mililiter of milk (SCC/ml). Somatic cell present at low levels in normal milk whereas high levels of these cells in milk indicate abnormal, reduced quality milk that is caused by an intramammary bacterial infection (mastitis). In this review, types of mastitis, detecting methods, factors affecting SCC and preventing possibilities were discussed.

Keywords:

somatic cell count, animal diseases, dairy cattle, descriptions, diagnosis, disease prevention, mastitis, milk yield, milk yielding animals,

___

Adkinson, R.W., Ingava, K.H., Bloin, D.C., Nickerson, S.C., 1993. Distribution of clinical mastitis among quarters of bovine udder. J. Dairy Sci. 76(11):3453-3459.
Akman, N. 1998. Pratik Sığır Yetiştiriciliği. Türk Ziraat Mühendisleri Vakfı Yayını. Ankara.
Alaçam, E., 1988. Süt ineği yetiştiricilerinin korkulu rüyası: Mastitis. Hasad Dergisi, 41:12-13.
Alaçam, E., Nizamhoğlu, M., Erganiş, O., 1988. İneklerde subklinik mastitislerin tanısı amacıyla süt ve kanda prostaglandin F2a ile bazı mikrobiyolojik, hücresel ve biyokimyasal değerlerin araştırılması. Doğa Türk Vet. Hay. Derg. 12(1): 11-18.
Almeida, R.A., Luther, D.A., Nair, R., Oliver, S.P., 2003. Binding of host glycosaminoglycans and milk proteins: possible role in the pathogenesis of Streptococcus uberis mastitis. Veterinary Microbiology 94(2): 131-141.
Alpan, O.,1990. Sığır Yetiştiriciliği ve Besiciliği. Medisan Yay. No: 3, Ankara.
Anonymous, 2003 a. Mastitis In Dairy Cows, http:// animsci.agrenv.mcgill.ca/courses/450/topics/l 3.pdf
Anonymous, 2003 b. Basic Principles Of Mastitis Control. ttp://www.ianr. unl.edu/pubs/Dairy/gl253.htm
Aydın, N., 1988. Mastitis. T.O.K.B. Çiftçi Ür.Yay. 288/23. Ankara.
Bakke, M.J.,1992. Mastitis Control. Agribusiness Worldwide. 14(1): 18-19.
Barkema, H.W., Schukken, Y.H., Lam, T.J.G.M., Beiboer, M.L., Benedictus, G., Brand, A., 1998. Management practices associated with low, medium, and high somatic cell counts in bulk milk. J. Dairy Sci. 81:1917-1927
Bartlett, P.C., Agger, J.F., Houe, H., Lawson, L.G., 2001. Incidence of clinical mastitis in Danish Dairy cattle and screening for non-reporting in a passively collected national Surveillance system. Preventive Veterinary Medicine 48 (2):73-83.
Beaudeau, F., Fourichon, C, Seegers, H., Bareille, N., 2002. Risk of clinical mastitis in dairy herds with a high proportion of low individual milk somatic-cell counts. Preventive Veterinary Medicine 53(l-2):43-54.
Bradley, A.J., 2002. Bovine Mastitis: An Envolving Disease. The Vetarinary Journal 164 (2): 116-128.
Bray, D.R., Shearer, J.K., 2003. Mastitis control, http:// www.animal.ufl.edu/extension/dairy/pubs/mastcont.htm.
Büyükpamukçu,M.,1980. Veteriner Patoloji. IlI.Cilt, S.Böl: Meme hastalıkları. Ankara Ün. Vet. Fak.Yay. No:359. Ankara Üniv. Basımevi, Ankara.
Coşar, S., 1982. Esmer, Holştayn ve Jersey ineklerin meme loplarına göre süt verim özellikleri. Lalahan Zootekni Araş. Ens. Der. 22:1-4.
Detilleux, J.C., 2002. Genetic factors affecting susceptibility of dairy cows to udder pathogens. Veterinary Immunology and Immunopathology. 88(3- 4):103-110.
Deveci, H., Apaydın, A.M., Kalkan, C, Öcal, H., 1994. Evcil hayvanlarda meme hastalıkları. Fırat Ün.Yay. No:36. S.:22-58. Elazığ.
Dobson, R, Tebble, J.E., Smith, R.F., Ward, W.R., 2001. Is stres really all that important? Theriogenology 55(l):65-73.
Edmodson, P. W., 2002. Control of environmental mastitis. http://web.okonline.co.uk/sotirios/karvountzis/referral/ environm.htm.
Fourichon, C, Beaudeau,F., Bareille, N., Seegers,H., 2001. Incidence of health disorders in dairy farming systems in western France. Livestock Pro. Sci. 68(2-3): 157-170.
Godkin, A., 1997. Diagnosing mastitis by milk culture- commonly asked questions. http://www.gov.on.ca/ OMAFRA/english/livestock/dairy/facts/diagnosi.htm.
Göncü, S., Özkütük, K., 1998. İnek sütü somatik hücre varlığı ve Türkiye süt sığırcılığı ile süt üretimi açısından önemi. II Ulusal Zootekni Kongresi, 22-25 Eylül 1998, Bursa.
Göncü, S., Özkütük, K., 1999. Değişik yaşlı süt ineklerinden alınan süt örneklerinin somatik hücre sayısı yönünden değerlendirilmesi. Uluslararası Hayvancılık 99 Kongresi, 21-24 Eylül 1999, İzmir.
Gruet, P., Maincent, P., Berthelot, X., Kaltsatos, V., 2001. Bovine mastitis and intramammary drug delivery: review and perspectives. Advanced Drug Delivery Reviews 50(3):245-259.
Gudrin-Faublee, V., Tardy, F., Bouveron, C, Carret, G., 2002. Antimicrobial susceptibility of Streptecoccus species isolated from clinical mastitis in dairy cows. International Journal of Antimicrobial Agents 19(3):219-226.
Harmon, R. J. 1994. Physiology of mastitis and factors affecting somatic cell counts. J. Dairy Sci. 77:2103- 2112.
Ingalls, W., 1998. Somatic cells, mastitis and milk quality. http://www.moomilk.com/archive/u-health-20.htm.
Jones, G.M., 1998. Guidelines for using the DHI somatic cell count program. Virginia Cooperative Extension, Pub.No: 404-228.
Jong, S.K., Gong, S.K., Chung, H.K., Dae, S.H., 2001. Dairy-cattle health in Gyeongnam, Korea. Preventive Veterinary Medicine. 52(2-3): 163-169.
Jordan, E., Stokes, S., 1999. High somatic cell counts mean lost income. http://cea-news.tamu.edu/stories/ANSC/ 052899.html.
Kaipainen, T., Pohjanvirta, T., Shpigel, N.Y., Shwimmer, A., Pyörâlâ, S. Pelkonen, S., 2002. Virulence factors of Escherichia coli isolated from bovine clinical mastitis. Veterinary Microbiology 85(l):37-46.
Kesenkaş, H., Karagözlü, C, Akbulut, N., Uysal, H., 1999. Mastitis ve Süt Endüstrisindeki Önemi. Karadeniz Bölgesi Tarım Sempozyumu, O.M.Ü. Ziraat Fakültesi, 4-5 Ocak 1999, Samsun.
Kirk, J.H., 2003. Mastitis 101- The Basics. http://www. vetmed.ucdavis.edu/vetext/INF-DA/INF-DA_ MASTiTiS101.HTML.
Küçüker, N., Torun, O., 2001. Hayvan Sağlığı. Ç.Ü. Zir. Fak. Genel Yay. No: 195. Ders Kitapları Yay. No:A-61, Adana.
Leitner, G., Lubashevsky, E., Glickman, A., Winkler, M., Saran, A., Trainin, Z., 2003. Development of a Staphytococcus aııreııs vaccine against mastitis in dairy cows. Veterinary Immunology and Immunopathology 93(l-2):31-38.
Leslie, K.E., 2002. Somatic cell counts: Interpretation for individual cows. http://www.gov.on.ca/OMAFRA/ english/livestock/dairy/facts/84-012.htm.
Lund, T., Miglior, F., Dekkers, J.C.M., Burnside, E.B.,1994. Genetic relationships between clinical mastitis, somatic cell count, and udder conformation in Danish Holsteins. Livest. Prod. Sci. 39:243-251.
Mulholland, M., 2001. Controlling somatic cell counts. http://www.dani.gov.uk/pa2001/Pa010096.htm.
Nichol, R.A.J., Ayling, R.D., 2003. Mycoplasma bovis: disease, diagnosis, and control. Research in Veterinary Sci. 74(2):105-112.
Norman, H., Miller, R., Wright, J., Wiggans, G., 2000. Herd and state means for somatic cell count for dairy herd improvement. J. Dairy Sci. 83(12):2782-2788.
Pedersen, L.H., Aalbaek, B., Rontved, CM., Ingvartsen, K.L., Sorensen, N.S., Heegaard, P.M.H., Jensen,E., 2003. Eariy pathogenesis and inflammatory response in bovine mastitis Due to Streptococcus uberis. Journal of Comparative Pathology. 128(2-3): 156-164.
Peeler, E.J., Green, M.J., Fitzpatrick, J.L., Green , L.E., 2003. The association between quarter somatic-cell counts and clinical mastitis in three British dairy haerds. Preventive Veterinary Medicine 59(3): 169-180.
Rice, D.N., Bodman, G.R., 1997. The somatic cell count and milk quality, http://www.ianr.unl.edu/pubs/dairy/ gH51.htm.
Rogers, G.W., Hargrove, G.L., Lawlor, J.R., Ebersole, J.L., 1991. Correlations among linear type traits and somatic cell counts. J. Dairy Sci. 74(3): 1087-1091.
Roxstrom, A., Strandberg, E., 2002. Genetic analysis of functional, fertility-,mastitis-, and production-determined length of productive life in Swedish dairy cattle. Lives. Pro. Sci. 74(2): 125-135.
Schroeder, J.W., 1997. Mastitis control programs: bovine mastitis and milking management. DSU Extension Service, AS-1129. North Dakota State University-U.S.A.
Smith, J.W., Chapa, A.M., Gilson, W.D., Ely, L.O., 2003. Somatic cell count benchmarks, http://www.ces.uga. edu/pubcd/B 1194.htm.
Smith, K.L., Hogan, J.S., 2003. Mastitis control. OARDC Research Bulletin 1190. Chapter: 5. The Ohio State University-U.S.A.
Sondergaard, E., Sorensen, M.K., Mao, I.L., Jensen, J., 2002. Genetic parameters of production, feed intake, body weight,body composition, and udder health in Iactating dairy cows. Lives. Pro. Sci. 77(1 ):23-24.
Soysal, İ.,1989. Süt sığırı sürülerinde mastitis probleminin tanımlanması, kontrolü ve sürü yönetimi. Tigem, 22:2-12.
Soysal, İ., 1990. Mastitis (meme yangısı) nasıl fark edilir ve nasıl giderilir? Hasad Dergisi. 65: 24-25. İstanbul.
Stiles, R., Rodenburg, R.S., 2002. Bulk tank somatic cell counts. http://www.gov.on.ca/OMAFRA/english/ livestock/dairy/facts/84-031 .htm.
Sviland, S., Waage, S., 2002. Clinical bovine mastitis in Norway. Preventive Veterinary Medicine. 54(l):65-78.
Şeker, İ., Rişvanh, A., Kul, S., Bayraktar, M., Kaygusuzoğlu, E., 2000. İsviçre Esmeri ineklerde meme özellikleri ve süt verimi ile CMT skoru atasındaki ilişkiler. Lalahan Hay.Araş. Ens.Derg. 40(l):29-38.
Tadich, N., Kruze, J., Locher, G., Green, L.E., 2003. Risk factors associated with BMSCC Greater than 200.000 cells/ml in dairy herds in southern Chile. Preventive Veterinary Medicine 58(1-2): 15-24.
Thomas, A., Sachse, K., Farnir, F., Dizier, I., Mainil, J., Linden, A., 2003. Adherence of Mycoplasma bovis to bovine bronchial epithelial cells. Microbial Pathogenesis 34(3):141-148.
Thomas, C.L., Vinson,W.E.,Pearson,R.E., Dickinson, F.N., Johnson L.P.,1984. Relationships Between linear type scores, objective type measures and indicators of mastitis. J. Dairy Sci.,67(6):1281-1292.
Timms, L.L.,2003. Can somatic cell counts get too low? http:www.afns.ualberta.ca/Hosted/WCDS/Proceedings/ 1997/ch23-97.htm.
Vaarst, M., Thamsborg, S.M., Bennedsgaard, T.W., Houe, H., Enevoldsen, C, Aarestrup, F.M., Snoo, A., 2003. . Organic Dairy Farmers' Decision Making In The First 2 Years After Conversion In Relation To Mastitis Treatments. Livestock Production 80(1-2) :109-120.
Wallace, R.L., 2003. Trouble shooting trouble some somatic cell counts, http://traill.outreach.uiuc.edu/ dairynet/paperDisplay.cfm?DynaBizInfoID=909.
Wattiaux, M.A., 1997 a. Mastitis: The disease and its transmission. Dairy Essentials. Chap.:23 (89-92). Babcock Institute for International Dairy Research and Development. WI 53706, USA.
Wattiaux, M.A., 1997 b. Mastitis: Prevention and detection. Dairy Essentials. Chap.:24 (93-96). Babcock Institute for International Dairy Research and Development. WI 53706, USA.
Wellenberg, G.J., Poel, W.H.M., Oirschot, J.T., 2002. Viral infections and bovine mastitis: a Review. Veterinary Microbiology. 88(l-2):27-45.
Yalçın, C, Cevger, Y., Türkyılmaz, K., Uysal, G., 2000. Süt ineklerinde subkiinik mastitisten kaynaklanan süt verim kayıplarının tahmini. Turk J. Vet. Anim. Sci. 24:599-604.