Makarnalık buğdaylarda (Triticum durum L.) bitki boyu,hasat indeksi ve bunlara etkili faktörlerin kombinasyon yeteneği ve kalıtımı

Orta Anadolu şartları için uygun makarnalık buğday (Triticum durum L.) melez ve ebeveynleri belirlemek amacıyla Konya'da üç makarnalık buğday (Triticum durum L.) çeşidi ile 11 makarnalık buğday (Triticum durum L.) hattı arasında çoklu dizi yöntemine göre melezlemeler (33 melez kombinasyon) yapılmıştır. F/ bitkileri ve ebeveynler üzerinde bitki boyu, hasat indeksi, fertil kardeş sayısı, üst boğum arası uzunluğu ve boğum sayısı ölçümleri yapılmıştır, incelenen özellikler için ebeveyn ve melezlerin çoklu dizi analiz yöntemine göre genel ve özel kombinasyon yetenekleri, geniş ve dar anlamda kalıtım dereceleri belirlenmiştir. Hasat indeksi, üst boğumarası uzunluğu ve boğum sayısı özellikleri için eklemeli gen etkisi belirlenirken, bitki boyu ve fertil kardeş sayısı için eklemeli olmayan gen etkileri tespit edilmiştir. Ebeveyn ve melezlerin genel ve özel kombinasyon yetenekleri geniş bir varyasyon göstermiştir. İncelenen karakterler için geniş alamda kalıtım derecesi 0,57 (fertil kardeş sayısı) ile 0,95 (bitki boyu) arasında değişirken, dar anlamda kalıtım dereceleri ise 0,08 (bitki boyu) ile 0,43 (üst boğumarası uzunluğu) arasında değişmiştir. Bu bilgilerin ışığı altında makarnalık buğdaylarda (Triticum durum L) verimle ilgili ıslah çalışmalarında kullanılabilecek uygun ebeveyn ve kombinasyonlar belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Triticum durum, makarnalık buğday, bitki boyu, hasat indeksi, kombinasyon yeteneği, morfolojik özellikler, kalıtsallık

Combining ability and heritability estimates for plant height,harves index and traits affecting them in durum wheat (Triticum durum L.)

The crosses in line x tester type between three durum wheat (Triticum durum L.) cultivars aridjl lines (33 hybrid combination) were made in Konya in order to determine suitable durum wheat (Tritieum durum L.) combinations and parents for Central Anatolian conditions. Plant height, harvest indejc,fertile tiller number, peduncle length and number of nodes were measured in all parents and their hybrid progenies. General and specific combining ability, broad and narrow sense heritability of parents and crosses were calculated by using the line x tester method. Additive gene effects were estimated for harvest index, peduncle length and number of node while non-additive gene effects were estimated for plant height and fertile tiller number. General and specific combining ability of parents and crosses showed large variation for tested traits. Broad sense heritabilities ranged from 0.57 (fertile tiller number) to 0.95 (plant height) while narrow sense heritabilities ranged from 0.08 (plant height) to 0.43 (peduncle length).

Keywords:

Triticum durum, durum wheat, plant height, harvest index, combining ability, morphological properties, heritability,

PDF

___

Austin,R. B., J. Bingham, R. D. Blackwell, L, T. Evans, M. A. Ford, C. L. Morgan, and M. Taylor. 1980. Genetic improvements in winter wheat yields since 1900 and associated physiological changes, J, Agric. Sci., 94: 675-689.
Bebyakin, V. M., and N.I. Starichkova. 1991. Genetic analysis of grain harvest index in spring durum wheat. Genetica 27 (3): 465-470. USSR.
Budak, N., and M. B. Yıldırım. 1995. Harvest index, biomass production and their relationships with grain yield in wheat. Ege Ü. Z. F. Dergisi 32 (2): 25-28. İzmir.
Ekmen, G. ve İ. Demir. 1990. Bazı buğday melezlerinde bazı verim komponentlerinin kalıtımı üzerinde araştırmalar. Ege Ü. Fen Bilimleri Enst. Derg. 1(2): 153-158. İzmir.
Ekse, A. O. ve İ. Demir. 1985. Ekmeklik buğdaylarda verim, verim öğeleri ve proteinin kalıtımı üzerinde araştırmalar. Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü Yayınları. No: 56. İzmir.
Fırat, A. E. 1998. Ekmeklik buğday (Triticum aestiyum L. em Thell.) adaptasyonunda vernalizasyona tepkiyi kontrol eden genlerin etkisi üzerine araştırmalar. Doktora Tezi. Ege Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. İzmir.
Geçit, H. H. 1977. Kışlık yulaf çeşitlerinin başlıca morfolojik ve biyolojik karakterlerinin verimle olan ilişkileri. Doktora Tezi. Ankara Ü. Fen Bil, Enst. Ankara.
Genç, İ. 1978.. Cumhuriyet-75 buğday çeşidinde (T. aestivum L. em Thell) bitki başına kardeş, sayısının verim ve Verim unsurlarına etkileri üzerinde bir araştırma. Çukurova Ü.Z.F. Yay. No: 127. Adana.
Kanbertay, M. ve İ. Demir. 1985. Dört makarnalık buğday melezinde dönme ve diğer bazı tarımsal özellikİerin kalıtımı üzerinde araştırmalar. Ege Ü. Z. F. Dergisi 22 (2): 91-111. İzmir
Kesici, T. ve L. Benli. 1978. Ekmeklik buğdaylarda bitki verimiyle ilgili karakterlere gen etkilerinden ileri gelen varyans unsurlarının diallel melezleme yöntemiyle araştırılması. Ankara Ü. Z. F. Yay. No: 668. Ankara.
Kınacı, G. 1991. Bazı Makarnalık dizi melezlerinde verim ve verim komporientlerinin kalıtımı üzerine araştırmalar. Doktora Tezi. Ege Ü. Fen Bilimleri Erist. Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı. İzmir.
Kruvadi, S. 1991. Diallel analysis and heterosis for yield and associated characters in durum wheat under upland conditions. Turrialba Publ. 41 (3): 335-338. Canada.
Kuldip-Singh, G., S.Bhullar , K. Gurdev-Singh, and G. Singh. 1990. Estimates of genetic parameters and prediction of properties of recombinant lines in durum wheat (T. durum). Indian Journal of Agricultural Sciences. 65 (5): 301-306, India.
Kulshrestha, V. P., and H. K. Jain. 1982. Eighty years of wheat breeding in India: past selection pressures and future prospects. Z. Pflanzenzeucht. 89: 19-30.
Mann, M. S., and S. N. Sharma. 1995.Combining ability in the Fi and F2 generations of diallel cross in macoroni wheat (Triticum durum Desf.). Indian Journal of Genetics and Plant cross in macoroni wheat (Triticum durum Desf.). Indian Journal of Genetics arid Plant Breeding. 55 (2): 160-165. India.
Özçelik, A. ve H. Fidan. 1993. Türkiye'de makarnalık buğdayın önemi. Makarnalık Buğday ve Mamulleri Sempozyumu. Ankara.
Palye, S. M., R. Y. Thete, and A. D. Dumbre. 1987. Combining Ability in Wheat From Line x Tester Analysis. Journal of Maharashtra Agricultural Universities. 12(2): 244-245.
Ronga, G., M. Ninno, N. Fanzo, M. De Ninno, and N. Di-Finzo. 1995. Combining ability as a criterian for the choice of parents for pedigree selection programs in durum wheat. Agricultura Mediterranean 125 (4): 387-394. Italy.
Sade, B., A. Topal ve S. Soylu. 1995. Ekmeklik buğday genotiplerinde bazı verim ve bazı verim komponentlerinin korelasyonu ve path analizi. Selçuk Ü. Z. F. Dergisi. 7 (9): 32-41. Konya.
Sharma, R. C, and E. L. Smith. 1986. Selection for high and low harvest index in three winter wheat populations. Crop Sci. 26: 1147-1150.
Sharma, S. C., G. R. Sharma, Iqbal-Singh, and R. A. S. Lamba. 1988. Geneticts of harvest index vis-a-vis grain and biological yield and wheat (Triticum aestivum). international Journal of Tropical Agriculture. 6 (3-4): 260-266. India.
Singh, K. P., P. Yadev, and R. K. Behl. 1990. Combining ability effects for Some traits in wheat. Crop Improvement 17 (1): 45-49. India.
Singh, R. K., and B. D. Chaudhary. 1979. Line x Tester Analysis. In: Biometrical Methods in Quantitative Genetic Analysis. Kalyani Publishers. 205-214. New Delhi.
Theoulakis, N., E. Iconomou, and K. Bladenopoulos. 1992. Harvest index as a selection criterian for improving grain yield in segregating populations of barley. Rachis. 11: 12.
Tosun, M., İ. Demir, S. Yüce, C. Sever ve A. Gürel. 1995. Bazı buğday melezlerinde çoklu dizi (line x tester) analizi. Anadolu J. of AARI 5(2): 52-63.
Tosun, Ö. ve N. Yurtman. 1973. Ekmeklik buğdaylarda (Triticum aestivum L. em Thell) verime etkili morfolojik ve fizyolojik karakterler arasındaki ilişkiler. Ankara Ü. Z. F. Yıllığı. 23: 418-434.
Turgut, İ. 1993. Dört Ekmeklik Buğday Çeşidinde Diallel Melez Analizleri. II. Jinks-Hayman Tipi Analiz. Akdeniz Ü. Z. F. Dergisi. 5 (1-2): 61-74. Antalya.
Yağdı, K. ve H. R. Ekingen. 1995. Beş ekmeklik buğday çeşidinin diallel melez döllerinde bazı agronomik özelliklerin kalıtımı. Uludağ Ü. Z. F. Derg.; 11:81-93. Bursa.