Türkiye'de Cari Açık Sorunu ve Açığın Finansman Yapısı:1989-2015 Dönem Analizi

Türkiye'de cari açığın hem mutlak hem de GSYİH'ye oran olarak artış eğiliminde olduğu bir dönemde gelişimini ve finansman yapısını incelemek, açığın sürdürülebilirliği için büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma, Türkiye'nin sermaye hareketlerinin serbest bırakıldığı 1989 sonrası dönemde, cari açığın gelişimini, açığın nedenlerini ve finansman yapısını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu çalışmada, konuyla ilgili literatüre yer verilmekte, Türkiye'nin 1989-2015 dönemi ödemeler bilançosu cari hesap ve finans hesabı alt kalemleri grafiklerle sunulmakta, ayrıca bazı makroekonomik değişkenlerin zaman serileri arasındaki ilişkiler birim kök testi, eşbütünleşme analizi, VECM, ARDL ve Granger nedensellik testi gibi ekonometrik yöntemler yardımıyla analiz edilmektedir. Analizin sonucu, Türkiye'nin ekonomik büyüme için ithalata bağımlı olduğunu, ithalatını da yine dış finansmanla (özellikle dış borçlanmayla) karşılamak durumunda kaldığını ortaya koymaktadır.

The Current Account Deficit Issues and its Financing Structure in Turkey: Analysis of the 1989-2015 Period

It is crucial to examine the structure and financing of the current account deficit for its sustainability in Turkey, especially in a period when the current account deficit rises both in absolute value and as a proportion of GDP. This study aims to analyze the development of Turkey's current account deficit, the causes of the deficit and its financing resources, especially in the period after 1989 in which capital flows were released in Turkey. To this aim, Turkey's balance of payments, current account, and financial account's sub-items, are presented with graphics. The relationship between some macroeconomic time series variables are analyzed using econometric methods including unit root test, co-integration analysis, VECM, ARDL and Granger causality test. The results of the analysis reveal that Turkey shows a double dependence on foreign sources in economic growth: Turkey is dependent on import for its economic growth on the one hand and it needs external financing for import on the other hand.

___

Adıyaman, A.T. (2006), Dış Borçlarımız ve Ekonomik Etkileri, Sayıştay Dergisi, 62, 21-45.
Aydoğuş, İ. & Öztürkler, H. (2006), Türkiye'de Cari İşlemler Açığı Sorununun Analizi, Gazi Kitabevi, Ankara.
Bilginoğlu, M.A. & Aysu, A. (2008), Dış Borçların Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31, 1-23.
Brown, R.L, Durbin, J. & Evans, J.M. (1975), Techniques for Testing the Constancy of Regression Relations over Time, Journal of the Royal Stastical Society, 37, 149-163.
Çoban, O. & Çöğürcü, İ. (2011), Dış Borç Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği (1980-2009), Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13(21), 133-149.
Corden, W. M. (1994), Economic Policy, Exchange Rates, and the International System, Oxford: Oxford University Press.
Dickey, D.A. & Fuller, W.A. (1979), Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root, Journal of the American Statistical Association, 74(366), 427-431.
Dickey, D.A. & Fuller, W.A. (1981), Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with a Unit Root, Econometrica, 49(4), 1057-1072.
Dornbusch, R. & Fischer F. (1990), Macroeconomics, McGraw-Hill, International Editions.
Edwards, S. (2001), Does the Current Account Matter?, NBER Working Paper Series, No: 8275, 38.
Edwards, S. (2005), The End of Large Current Account Deficits, 1970-2002: Are These Lessons For The United States?, NBER Working Paper Series, No: 11669, September, 1-67.
Erbaykal, E. (2007), Türkiye'de Ekonomik Büyüme ve Döviz Kuru Cari Açık Üzerinde Etkili Midir? Bir Nedensellik Analizi, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6); 81-88.
Erden, L. & Çağatay, O. (2011), Türkiye'de Cari İşlemler ve Sermaye Hesapları Arasındaki İlişki, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 49-67.
Erkılıç, S. (2006), Türkiye'de Cari Açığın Belirleyicileri, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara.
Freund, C. & Warnock, F. (2005), Current Account Deficit in Industrial Countries: The Bigger They Are, The Harder They Fall?, NBER Working Paper Series, No: 11823, December, 1-39.
Göçer, İ. (2013), Türkiye'de Cari Açığın Nedenleri, Finansman Kalitesi ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir Analiz, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Nisan, Sayı: 8(1), 213-242.
Granger, C. (1969), Investigating Casual Relation by Econometric Models and CrossSpectral Methods, Econometrica, 37, 424-38.
Granger, C. (1988), Causality, Cointegration and Control, Journal of Economic Dynamics and Control, 12, 551-59.
Gujarati, D.N. (2001), Temel Ekonometri, Ümit Şenesen, Gülay Günlük Şenesen, (Çev.) 2. Baskı, Literatür Yayıncılık, İstanbul.
IMF (2014), World Economic Outlook Database, October. https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/download.aspx (Erişim Tarihi, 12.04.2016)
İpek, E. & Yaşar, B.K. (2008), Türkiye'de Ekonomik Büyüme ve Dış Borç İlişkisi, Uluslararası Sermaye Hareketleri ve Gelişmekte Olan Piyasalar Uluslararası Sempozyumu, Sunulan ve Bildiri Kitabında Basılan Bildiriler, Balıkesir.
Johansen, S. (1988), Statistical Analysis of Cointegration Vectors, Journal of Economics Dynamic and Control, 12 (2-3), 231-254.
Johansen, S. & Juselius, K. (1990), Maximum Likelihood Estimation and Inference on Cointegration with Application to the Demand of Money, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210.
Karagöl, E.T. (2010), Geçmişten Günümüze Türkiye'de Dış Borçlar, SETA, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
Obstfeld, M. & Rogoff, K. (1996), Foundations of International Macroeconomics, Cambridge: MIT Press.
Pesaran, M.H., Shin, Y. & Smith, R.J. (2001), Bound Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships, Journal of Applied Econometrics, 16, 289-326.
Saçık, S.Y. & Alagöz, M. (2010), Türkiye'de Cari İşlemler Açığı Sorunu ve Borçlanma ile İlişkisi, Ekonomi Bilimler Dergisi, Cilt:2, Sayı:2, ss. 113-120.
Sekmen, F. & Calışır, M. (2011), Is There a Trade-Off Between Current Account Deficitsand Economic Growth? The Case of Turkey, International Research Journal of Finance and Economics, 62, 166-172.
Tarı, R. & Kumcu, F.S. (2005), Türkiye'de İstikrarsız Büyümenin Analizi (1983 - 2003
Dönemi), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 156-179.
Telatar, O.M. & Terzi, H. (2009), Türkiye'de Ekonomik Büyüme ve Cari İşlemler Dengesi İlişkisi, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), 119- 134.
Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, http://www.kalkinma.gov.tr/Pages/EkonomikSosyalGostergeler.aspx (Erişim Tarihi: 14.04.2016)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ödemeler Dengesi İstatistikleri'ne İlişkin Yöntemsel Açıklama, IMF Beşinci El Kitabına Göre, http://www.tcmb.gov.tr/odemedenge/odemet.pdf (Erişim Tarihi: 18.06.2014)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ödemeler Dengesi İstatistikleri'ne İlişkin Yöntemsel Açıklama, IMF Altıncı El Kitabına Göre, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TCMB+TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatisti kler/Odemeler+Dengesi+ve+Ilgili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/Yo ntemsel+Aciklama (Erişim Tarihi, 12.04.2016)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ödemeler Dengesi Raporu, 2013-IV, 12-28. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ödemeler Dengesi İstatistikleri http://www.tcmb.gov.tr (Erişim Tarihi: 10.02.2016)
Türkiye İstatistik Kurumu, http://www.tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 11.03.2016)
Uygur, E. (2004), Cari Açık Tartışmaları, İktisat, İşletme ve Finans, 19(222), 5-20.
Yeldan, E. (2005), Türkiye Ekonomisi'nde Dış Açık Sorunu ve Yapısal Nedenleri, Çalışma ve Toplum Dergisi, 4 (7), 47-60.
Yılmaz, Ö. & Akıncı, M. (2011), İktisadi Büyüme ile Cari İşlemler Bilançosu Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2): 363-377.
Yüksel, S. (2016), Türkiye'de Cari İşlemler Açığının Belirleyicileri: MARS Yöntemi ile Bir İnceleme, Bankacılar Dergisi, Sayı: 96, 102-121.