Siyasetname Geleneğinde İktidarın Denetimi Sorunu: Nushatü's-Selâtîn Örneği

Siyasal iktidarın nasıl denetlenebileceği sorunu siyasete dair tarihsel tartışmaların tam kalbinde yer alır. Söz konusu problem bir başka hayati siyasal sorun olan iktidarın sınırlandırılmasının bir parçasıdır. Ancak bu iki sorun bir ve aynı şeye işaret etmezler. Bu varsayımdan hareket eden bu çalışma bir onaltıncı yüzyıl Osmanlı bürokratı olan Gelibolulu Mustafa Âlî'nin gözünden iktidarın denetimi sorununa ışık tutmayı amaçlıyor ve bunu yaparken Mustafa Âlî'nin 1581'de yazdığı bir metne odaklanıyor. Çalışmanın ana argümanı; Mustafa Âlî'nin siyasetname türünün bir parçası sayılabilecek metni Nushatü's Selâtîn'in iktidarın denetimi sorununu tartışan bir metin olduğu ve bunu üç belirgin ilke, adalet, Tanrı korkusu ve liyakat, üzerinden yaptığıdır.

The Problem Of Checking The Political Power In The Tradition Of Siyasat- Nama: The Case Of Nushatü's-Selâtîn

The problem of how to be able to check the political power lies at the very heart of the historical debates over politics. This problem is part and parcel of another vital political problem that can be best described as the necessity of setting limits to the power of rulers. Accordingly, one might argue that checking the political power and setting limits to it are not basically and simply the same thing. This paper, moving from this assumption, attempts to shed some light upon the problem of checking the political power through the lenses of an Ottoman bureaucrat of the sixteenth century, namely, Mustafa Âlî of Gallipoli. In so doing, the paper focuses on a text written by Mustafa Âlî in 1581. The major argument of this paper is that Mustafa Âlî's text, Nushatü'sSelâtîn (Advices to Sultans), which is an example of Siyasat-nama genre of books, deals with the problem of checking the political power with a particular emphasis upon three certain principles: Justice, fear of God and merit.

___

Abou el-Haj, R.A. (2000). Modern devletin doğası: 16. yüzyıldan 18. yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu. O. Özel ve C. Şahin (Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.

Ağaoğulları, M. A. (2007). Toplumsal-siyasal çatışmanın erdemi: Machiavelli ile Montesquieu'den alınacak dersler. Mete Tunçay'a Armağan, İstanbul: İletişim Yayınları.

Âlî M.G. (2015). Nushatü's-selâtîn- siyaset sanatı. F. Çerçi (Haz.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.

Aristoteles (2006). Politika. M.Tunçay (Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.

Aquinas, S.T. (1988). On kingship or the governance of rulers (De regimine principum), On Politics and Ethics, New York: W.W.Norton.

Augustine. (1994). Political writings. M. W. Tkacz ve D. Kries (Çev.). Indianapolis: Hackett Publishing.

Barkey, K. (1999). Eşkıyalar ve devlet: Osmanlı tarzı devlet merkezileşmesi. Z. Altok (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Barthas, J. (2010). Machiavelli in political thought from the age of revolutions to the present. The Cambridge Companion to Machiavelli, Cambridge: Cambridge University Press.

Berlin, I. (2009). Isaiah Berlin'le konuşmalar. Z. Kılınç (Çev.). İstanbul: YKY.

Bourdieu, P. (2015). Devlet üzerine: collège de france dersleri (1989-1992). A. Sümer (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.

Brancourt, J. P. (2005). Estat'lardan devlete bir sözcüğün evrimi. Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.

Buchanan, D. & Badham, R. (2008). Power, politics and organizational change. London: Sage.

Defterdar Sarı Mehmet Paşa. (1969). Devlet adamlarına öğütler: nesâyıh'ül-vüzerâ v'el-ümerâ (veya kitab-ı güldeste/nizâm-ı devlete müteallik risale). H. R. Uğural (Çev.). Ankara: TODAİE Yayınları.

D'Entrèves, A. P. (2005). Devlet kavramı. Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.

Duguit, L. (2005). Egemenlik ve özgürlük. Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.

Dumont, L. (2005). Bireycilik üzerine denemeler: doğuş. xııı. yüzyıldan başlayarak siyaset kategorisi ve devlet. Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.

El-Amasî, A. (2012). Tuhfetü'l-ümerâ ve minhatü'l-vüzerâ-siyaset ahlakı. A. M. Coşar (Haz.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.

El-Mâverdî, E. H. (2014). Bilge yöneticinin el kitabı-edebü'l-vezîr. İ. Barca (Haz.). İstanbul: Klasik Yayınları.

Eliaeson, S. (1991). Between ratio and charisma - Max Weber's views on plebiscitary leadership democracy. Statsvetenskaplig Tidskrifts, 94 (4), 317-339.

Faroqhi, S. (2000). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam: ortaçağdan yirminci yüzyıla. E. Kılıç (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Faroqhi, S. (2016). Devletle başa çıkmak: osmanlı imparatorluğu'nda siyasal çatışmalar ve suç 1550-1720. H. K. Bejsovec (Çev.). İstanbul: Alfa.

Filis, M. (2013). Weber's fragmentation of value: political responsibility in a world without symbolic references. Rivista di Storia delle Idee, 2 (2), 32-47.

Fleischer, C. H. (1990). From şeyhzade korkud to mustafa âli: cultural origins of the ottoman nasihatname. IIIrd Congress On The Social And Economic History of Turkey, İstanbul: The Isis Press.

Fleischer, C. H. (2013). Tarihçi mustafa âli: bir osmanlı aydını ve bürokratı. A. Ortaç (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Fodor, P. (1986). State and society, crisis and reform, in 15th-17th century ottoman mirror for princes. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Tomus XL (2-3), 217-240.

Foucault, M. (2005). Yönetimsellik. Seçme Yazılar 1-Entelektüelin Siyasi İşlevi, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Genç, M. (2015). Osmanlı imparatorluğu'nda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Hâcib Y. H. (2003). Kutadgu bilig. R. R. Arat (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Heper, M. (2015). Türkiye'de devlet geleneği. N. Soyarık (Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.

İbn Cemâa, B. (2010). Adl'e boyun eğmek: ehl-i islamın yönetimi için hükümler. Ö. Kavak (Haz.). İstanbul: Klasik Yayınları.

İbn-i Fîrûz. (2012). Gurretü'l-beyzâ-adaletin aydınlığında. M. Kaçar (Haz.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.

İbn Teymiye. (1999). Siyaset- es-siyasetü'ş-şeriyye. V. Akyüz (Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.

İbn Zafer. (2009). Adil hükümdar (sülvânü'l-muta fi'udvâni'l-etba- uyrukların düşmanlığı hakkında yöneticiye öğütler). B. Doğru (Çev.). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.

İmam-ı Gazâlî. (2016). Mülkün sultanlarına: nasihatü'l-mülûk. O. Şekerci (Çev.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.

İnalcık, H. (2005). Osmanlı'da devlet, hukuk, adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık.

İnalcık, H. (2010). Osmanlı tarihinde dönemler. Doğu Batı, 12 (51), 9-29.

İnalcık, H. (2016a). Osmanlı imparatorluğu klasik çağ (1300-1600). R. Sezer (Çev.). İstanbul: YKY.

İnalcık, H. (2016b). Devlet-i 'aliyye: osmanlı imparatorluğu üzerine araştırmalar - ı: klasik dönem (1302-1606) siyasal, kurumsal ve ekonomik gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

John of Salisbury. (2004). Policraticus: of the frivolities of courtiers and the footprints of philosphers. C. J. Nederman (Çev.). Cambridge: Cambridge University Press.

Kâtib Çelebi. (2016). Siyaset nazariyesi: düstûru'l-amel li ıslâhi'l-halel. E. Köse (Haz.) İstanbul: Büyüyenay Yayınları.

Keohane, N. (2014). Western political thought. The Oxford Handbook of Political Leadership, Oxford: Oxford Universtiy Press.

Koçi Bey (2008). Koçi bey risaleleri. S. Çakmakcıoğlu (Haz.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.

Lassman, P. (2000). The rule of man over man: politics, power and legitimation. The Cambridge Companion to Weber, Cambridge: Cambridge University Press.

Levend, A. S. (1963). Siyaset-nameler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten: 1962, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Locke, J. (1980). Second treatise of government. Indianapolis: Hackett Publishing Company.

Machiavelli, N. (2009). Titus livius'un ilk on kitabı üzerine söylevler. A. Tolga (Çev.). İstanbul: Say Yayınları.

Machiavelli, N. (2010). Prens. R.Teksoy (Çev.). İstanbul: Oğlak Yayınları.

Mann, M. (2012a). İktidarın tarihi: başlangıcından ms 1760'a kadar toplumsal iktidarın kaynakları cilt 1. E. Saraçoğlu vd. (Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.

Mann, M. (2012b). İktidarın tarihi: sınıflar ve ulus-devletlerin yükselişi: 1760-1914 cilt 2. A. R. Güngen vd. (Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.

Mill, J. S. (1978). On liberty. Indianapolis: Hackett Publishing Company. Montesquieu. (2002). The spirit of the laws. Anne M. Cohler vd. (Çev.). Cambridge: Cambridge University Press.

Mustafa Ş. (2013). Kenzü'l-küberâ ve mehekkü'l-ulemâ- büyüklerin hazinesi ve alimlerin mihenk taşı. K. Yavuz (Haz.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.

Nizamü'l-Mülk. (2009). Siyasetname. M. T. Ayar (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Ocak, A.Y. (1999). Osmanlı toplumunda zındıklar ve mülhidler (15.-17. yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Platon (2010). Devlet. S.Eyüboğlu & M. A. Cimcoz (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Poggi, G. (2002). Modern devletin gelişimi. Ş. Kut & B.Toprak (Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Poggi, G. (2011). Yurttaşlar ve devlet: geçmişe bakış ve muhtemel gelecek. Devletler ve Yurttaşlar: Tarih, Kuram, Muhtemel Gelecek, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Poggi, G. (2016). Devlet: doğası, gelişimi ve geleceği. A. Babacan (Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Polybius (2002). The histories of polybius: book six. E. S. Shuckburgh (Çev.). Ontario: In Parantheses Publications.

Ringer, F. (2004). Max weber: an ıntellectual biography. Chicago: The University of Chicago Press.

Rousseau, J. J. (2001). Toplum Sözleşmesi. V. Günyol (Çev.). İstanbul: Adam Yayınları.

Runciman, D. (2011). Devlet kavramı: kurgusal olanın hâkimiyeti. Devletler ve Yurttaşlar: Tarih, Kuram, Muhtemel Gelecek, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Sa'dî-yi Şirâzi. (2016). Hükümdarlara öğütler-nasihatü'l-mülûk. T. Şafak (Çev.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları

Schmitt, C. (2005). Somut ve çağa bağlı bir kavram olarak devlet. Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.

Schmitt, C. (2002). Siyasi ilahiyat: egemenlik kuramı üzerine dört bölüm. A. E. Zeybekoğlu (Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.

Spinoza. (2010). Teolojik-politik inceleme. C. B. Akal ve R. Ergün (Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.

Tholen, B. (2016). Machiavelli's lessons for public administration. Administrative Theory & Praxis, 38 (2), 101-114.

Turtûşî, M. B. (2011). Sirâcu'l-mülûk: siyaset ahlakı ve ilkelerine dair. S. Aykut (Haz.). İstanbul: İnsan Yayınları.

Türk, H. B. (2012). Çoban ve kral: siyasetnamelerde ideal yönetici imgesi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Webel, C. (2014). The politics of rationality: reason through occidental history. New York: Routledge.

Weber, M. (1978). Economy and society: an outline of ınterpretive sociology. E. Fischoff vd. (Çev.). Berkeley: University of California Press.

Weber, M. (2008). Meslek olarak siyaset. Sosyoloji Yazıları, İstanbul: Deniz Yayınları.

Za'ifî, P.M. (2013). Gülşen-i mülûk-hükümdarlar bahçesi. V. A. Tok (Haz.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.