Türkiye'de 1923-1930 yılları arası bütçe politikası ve uygulamasının vergi politikası ve uygulaması açısından değerlendirilmesi

Cumhuriyetin ilk yıllarında bütçe politikalarının temelini bütçe denkliği oluşturmuş ve bütçeler, genellikle gelir fazlalıklarıyla kapanmıştır. 1929 Dünya ekonomik bunalımı, ülkemizi de etkilemiş ve izleyen yıllar bütçelerinde daralmalar olmuştur. 1923-1930 yılları arasındaki en belirgin ve önemli olay, 1925 yılında 552 sayılı yasayla aşarın kaldırılmasıdır. Aşarın kaldırılmasıyla boşalan yeri doldurmak üzere, gelire olan yoğun gereksinim nedeniyle mali tekellere büyük önem verilmiştir. Bu dönemde, vergi yükü çok düşüktür. Dolaylı vergilerin oranının yüksekliği, gelir ve servet yerine tüketimin vergilendirilmesi, dönemin iktisat politikalarıyla örtüşmektedir.

The evaluation of the budget policies and practices in respect of tax policies and practices in the 1923-1930 period

In the early years of the Republic, the budget policies were founded on budget balance, and budgets were usually closed with revenue surplus. The Great Depression of 1929 affected Turkey as well, thus leading to budget contractions in the following years. The most notable and significant event of the 1923-1930 period was the abolishment of the tithe (an agricultural tax) by Law No. 552 in 1925. With an aim to substitute the abolished tithe due to the great need for income, financial monopolies were attached great importance. The tax burden was very low in the early years of the Republic. The high rate of indirect taxes, the taxation of consumption rather than income and wealth overlapped with the policies of that time. While direct taxes in the early years "of Turkish Republic comprised of land, building, counting, revenue and road taxes, the major indirect taxes included taxes collected from tobacco dealers, customs, ship and health fees, duties for hunting on land and sea.

___

Akalın, Güneri (2008), Atatürk Dönemi Maliye Politikaları, TC. Maliye Bakanlığı, Ankara.
Akgül Yılmaz, Gülay (2009), "Türkiye'de 1923-1938 Dönemi Maliye Politikası Uygulamaları", Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt XXVII, Sayı II, s. 297-328.
Aktan, Okan H. (1998), "Atatürk'ün Ekonomi Politikası: Ulusal Bağımsızlık ve Ekonomik Bağımsızlık" Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cumhuriyetimizin 75. Yılı Özel Sayısı, s. 34-35, (http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/75ozelOkanHaktan.pdf, 26.4.2010).
Aysan, Mustafa (1980), 100. Doğum Yıldönümünde Atatürk'ün Maliye Politikası, Ekonomi ve Sosyal, İstanbul.
Baş, Hasan (1994), "Nereden Nereye?", Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, Seri 36, s. 137-162.
Baydar, Ertuğrul 1978), "Aşarın Kaldırılması (Belgeler)", Maliye Dergisi, Sayı 34, Temmuz-Ağustos, s. 20-41.
Boratav, Korkut (1982), Türkiye'de Devletçilik, Ankara.
Boratav, Korkut (1988). Türkiye İktisat Tarihi 1908 - 1985, Gerçek, İstanbul.
Bulutoğlu, Kenan (1976), Türk Vergi Sistemi, Filiz, İstanbul.
Burhan, Nuri (1988-1989), "Türkiye'de Devletçilik Üzerine Düşünceler (1923-1950)", Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, Seri 32, s. 29-40.
Coşar, Nevin (2004), Kriz, Savaş ve Bütçe Politikası (1926-1930), Bağlam, İstanbul.
Çakır, Hikmet (1981), "Kalkınmanın Başlangıcında Türk Maliyesi (1920-1938), Maliye Dergisi Atatürk Özel Sayısı, Ekim, s. 129-148.
Darıcı, Haldun (1995), Geçici Bütçe Kanunları (1920-1995), TC. Maliye Bakanlığı, Ankara.
Devlet Planlama Teşkilatı (1996), Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
Dişbudak, Cem (2006), "Atatürk'ün İktisadi Görüşlerinin Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri" Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Atatürk'ün Doğumunun 125. Yılı ve Cumhuriyetimizin 83. Yılı Özel Sayısı, s. 141-154. (http://www.mu.edu.tr/sbe/sbedergi/dosya/06ozel_17.pdf, 26.4.2010).
Duru, Cihan - Turan, Kemal - Öngeoğlu, Abdurrahman (1982), Atatürk Dönemi Maliye Politikası, 1. Kitap, Tisa, Ankara.
Erginay, Akif (1976/1977), "Türkiye'de Bütçe Kanun Metinlerinin Gelişmesi" Maliye Enstitüsü Konferansları, Seri 25, s. 17-75.
Göze Kaya, Dilek - Durgun, Ayşe (2009 ), "1923-1938 Dönemi Atatürk'ün Maliye Politikaları: Bütçe ve Vergi Uygulamaları", Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 19, Mayıs, s. 233-249.
Kafaoğlu, Arslan Başer (1961), "Kalkınmanın Sosyal Açısı ve Vergi Reformu Komisyonu Raporu", Maliye Enstitüsü Konferansları, Seri 7, s. 221-236.
Kılıçdaroğlu, Kemal (1981), "Kemalist Öğretide Maliye", Maliye Dergisi Atatürk Özel Sayısı, Ekim, s. 71-88.
Kirmanoğlu, Hülya (1994), "Türkiye'de Vergi Reformları, Siyasal İktidarlar ve İktisat Politikaları", Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, Seri 36, s. 55-82.
Koç, Mustafa (1981), "Türk Kamu Maliyesinde Kemalist Devrimler", Maliye Dergisi Atatürk Özel Sayısı, Ekim, s. 25-40.
Konukman, Aziz (2003), "Cumhuriyetin Kuruluş Yılları ve 80 Sonrası Dönemin Bütçe Politikaları - Uygulamaları: Devletin İnşasından Devletin Tasfiyesine", Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 2, s. 29-65.
Kuruç, Bilsay (1987), Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Bilgi, Ankara.
Kuruç, Bilsay (1988), Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, Cilt 1, Ankara.
Küçük, Yalçın (1978), Türkiye Üzerine Tezler 1908 - 1978, 1. Kitap, Tekin, İstanbul.
Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (1992), Genel Bütçe Kanunları (1924-1970), Cilt 1, Ankara.
Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (1992a), Bütçe Gider ve Gelir Gerçekleşmeleri (1924-1991), Ankara.
Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (1995), Bütçe Gider ve Gelir Gerçekleşmeleri (1924-1995), Ankara.
Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü (1973), Bütçe Gelirleri Yıllığı 1973, Ankara.
Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü (1976), Bütçe Gelirleri Yıllığı 1976, Ankara.
Mısırlıoğlu, M. Kemal - Karatekelioğlu, Deniz (1981), "1929 Buhranı ve Harcama Politikalarımız", Maliye Dergisi Atatürk Özel Sayısı, Ekim, s. 149-204.
Oyan, Oğuz (1999), "Meiji-Osmanlı-Türkiye: Yergi Politikasına İktisadi Kalkınma Sorunsalından Bakış", Mülkiye Dergisi, Cilt XXIII, Sayı 218, Eylül-Ekim, s. 143-164.
Ökçün, Gündüz (1997), İktisat Tarihi Yazıları, Sermaye Piyasası Kumlu, Ankara.
Önder, İzzettin (1981), "Aşarın Kaldırılması", Toplum ve Bilim, Sayı 13, s. 76-92.
Önen, Z. Sacit (1987), "Cumhuriyet Dönemi Bütçe Politikaları" Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1-2, s.175-191.
Öner, Atilla (1981), "Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası, Reformları ve Maliye Uygulamaları", Maliye Dergisi Atatürk Özel Sayısı, Ekim, s. 89-128.
Özçelik, Özer - Tuncer, Güner (2007), "Atatürk Dönemi Ekonomi Politikaları", Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt IX, Sayı 1, Haziran, s. 253-266.
Özgüven, Ali (2002), "Türkiye İktisat Kongresi (17 Şubat - 4 Mart 1924)", Journal of İstanbul Kültür University, Sayı 2, s. 109-124.
Parasız, İlker (1998), İktisat ve İstikrar Politikaları, Ezgi, Bursa.
Sağlam, Dündar (1981), "Devletçilik İlkesinin Gelişmesi ve Günümüzdeki Sonuçları", Ekonomik Yaklaşım, Cilt 2, Sayı 1, İlkbahar, s. 71-75.
Sakarya, Kemal (1981), "Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Maliyesi (1919-1938)", Maliye Dergisi Atatürk Özel Sayısı, Ekim, s. 7-24.
Sayar, Nihat (1973),. "Cumhuriyetin İlanından Önce ve Sonra Genel Bütçelerin Nitelik ve Özellikleri", İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi, Sayı 2, s. 1-20.
Turan, Kemal (1981), "Atatürk Dönemi Maliye Politikasında Tarım Kesiminin Yeri", Maliye Dergisi Atatürk Özel Sayısı, Ekim, s. 289-320.
Turan, Kemal (1998), "1923-1938 Dönemi Ekonomisinin Atatürk'ün Ekonomik ve Mali Görüşleri Işığında Değerlendirilmesi", Sayıştay Dergisi, Sayı 30, Temmuz-Eylül, s. 155-188.
Türk, İsmail (1981), "Cumhuriyet Döneminde Vergi Sistemimizin Gelişmesi", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt XXXVI, Sayı 1-4, s. 335-357.
Türk, İsmail (1982), "Atatürk ve Türk Mali Sistemi", Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye 'nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, s. 7-21.
Ülken, Yüksel (1985), "İzmir İktisat Kongresi ve Ekonomide Yön Arayışları", 1885-1985 Türk Ekonomisinin 100 Yılı ve izmir ve İzmir Ticaret Odası Sempozyumu, 21-23 Kasım, İzmir.
Ünal, Fikret - Tıraş, Muzaffer - Kükrer, Zafer (1979), 1920-1929 Bütçe Kanunları, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu, Ankara.
Varcan, Nezih (1987), Türkiye'de Vergi Politikalarının Oluşumu: Cumhuriyet Dönemi, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Eskişehir.
Vural, İstiklal Yaşar (2008), "Atatürk Dönemi Maliye Politikaları: Liberal İktisattan Karma Ekonomiye", Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 20, Nisan, s. 77-114.
Yaşa, Memduh vd. (1980), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Akbank, İstanbul.
Yaşar, Süleyman (1981), "Türk Maliyesinde Devrim : Aşarın Kaldırılması", Maliye Dergisi Atatürk Özel Sayısı, Ekim, s. 247-258.
Yay, Turan (1998), "Atatürk Döneminde Vergiler ve Vergi Politikası", Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt IX, Sayı 1-2, Mart-Kasım, s. 61-72.