Türk sinemacılık sektöründe kurumsal değişim (1950-2006): Küreselleşmenin "sosyal dışlama" etkisi

Bu çalışmada, küreselleşmenin Türk sinemacılık sektöründeki üretim zincirinin örgütlenmesine etkisi araştırılmaktadır. Çalışmada, Türk sinemacılık sektöründeki yapım, dağıtım ve gösterim zincirinin örgütlenmesinde 1950-2006 yılları arasındaki kurumsal değişim incelenmektedir. Tarihsel kurumsalcılık yaklaşımının izlendiği bu inceleme sonucunda, sektörün 1989 yılında uluslararası yatırıma açılmasıyla birlikte, bölge işletmecilerinin baskın olduğu ağ örgütlenmesinden, ABD kökenli büyük yapım-dağıtım şirketlerinin baskın olduğu hiyerarşik ağ örgütlenmesine çevrildiği belirlenmektedir. Çalışmada ayrıca, kültür istatistiklerinden yararlanarak, 1970'liyıllardan buyana sayıları gittikçe azalan tek sahneli sinemaların yanı sıra, özellikle büyük kentlerde çok sahneli sinemaların kurulduğu, sonuç olarak da sinemasız il sayısının arttığı belirlenmektedir. Çalışmada, sosyal dışlamanın bir göstergesi olan bu sinemasızlaşmanın, küreselleşme etkisiyle oluşan yeni örgütlenme biçimine içkin koşullardan kaynaklandığı vurgulanmaktadır.

Institutional change in the Turkish film industry (1950-2006): Social exclusion impact of globalization

This study examines the impact of globalization on the organization of production chain in the Turkish film industry. Adopting the historical institutionalist approach, the study examines the institutional change in the organization of production, distribution and exhibition chain in the Turkish film industry for the period of1950-2006. The main finding of the study is that as a result of opening up the industry to the foreign direct investment in 1989, the organization of production chain evolves from a network structure dominated by regional distributors to a hierarchical network structure dominated by the big US film companies. Another finding is that the multiplex type of film theaters particularly located in big cities emerges as a supplementary form to the theaters with single screen that has been widespread in the previous period. This leads to an increase in the number of cities without theaters. The study emphasizes that the social exclusion manifested by increasing 'theaterless-ness' is inherent within the multiplex type of film theater diffused through globalization.

___

Abisel, Nilgün (1994), Türk Sineması Üzerine Yazılar, İmge Kitabevi, İstanbul
Acland, Charles R. (2005), Screen Traffic Movies, Multiplexes, and Global Culture, Duke University Press., London.
Açar, Mehmet (1996) "Türk Sinemasında Amerikan Hakimiyeti", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, s. 1186-1189.
Akçura, Gökhan (2004), Aile Boyu Sinema, İthaki Yayınları, İstanbul.
Aktaş, Ramazan- Alp, Ali - Doğanay, Mete - Tokat, Ekin - Tokat, Arda (2008), Eğlence Sektörünün Sorunları ve Çözüm Önerileri, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Sürekli Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Ankara.
Aldemir, Şansel - Özpmar, Ömer (2004), "Kapitalizm, Yoksulluk ve Sosyal Dışlama Amme İdaresi Dergisi, Cilt 37, Sayı 2, Haziran, s. 1-11.
Arias, Maria E.- Guillen, Mario (1998), "The Transfer of Organizational Techniques Across Borders: Combining Neo-Institutional and Comparative Perspectives", J. L.Alvarez. (Ed.), Diffusion and Consumption of Business Knowledge, Macmillan Pres, London, p. 110-137.
Athique, Mabbot - Hill, Douglas (2007), "Multiplex Cinemas and Urban Redevelopment in India", Media International Australia, Vol. 124, p. 108-118.
Balcı, FatmaÖ. (2003), Türk Sinemasında Türk Siyasal Hayatının Yansımaları: 1970-1980 Dönemi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri ABD/İletişim Bilimleri Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Bauman, Zygmun (1999), Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar, (Çev. Ümit Öktem), Sarmal Yayınevi, İstanbul.
Boratav, Korkut (1988), Türkiye İktisat Tarihi, 1908-1985, Gerçek Yayınevi, Ankara.
Buğra, Ayşe (1994), State and Business in Modern Turkey, New York University Press., New York.
Campbell, John L. (2004), Institutional Change and Globalization, Princeton, New Jersey.
Carroll, Glenn R. (1985), "Concentration and Specialization: Dynamics of Niche Width in Populations of Organizations",American Journal of Sociology, Vol. 90 No:6, p. 1262-83.
Castells, Manuel (2008), "Küresel Enformasyon Kapitalizmi", Held, David -Mcgrew, Anthony (Ed.), Küresel Dönüşümler, Phoenix Yayınevi, Ankara, s. 367-396.
Dalyanoğlu, Aylin (2002), Türkiye 'deki Toplumsal ve Siyasal Olayların Zeki Ökten Filmlerine Yansıması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo, Televizyon Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Djelic, Marie L. (1998), Exporting the American Model: The Postwar Transformation of European Business, Oxford University Press., Oxford.
Dorsay, Atilla (1985), Sinema ve Çağımız 2, Hil Yayın, İstanbul.
Dorsay, Atilla (1998), "Cumhuriyetimizin Bir Diğer Kurumu Sinemamıza Bir Bakış Denemesi", Yeni Türkiye, Sayı 23-24, s. 3162-3167.
Dorsay, Atilla (2004), Sinemamızda Çöküş ve Rönesans Yılları Türk Sineması 1990-2004, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Erkılıç, Hakan (2003), Türk Sinemasının Ekonomik Yapısı ve Bu Yapının Sinemamıza Etkileri, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sinema-TV Ana Sanat Dalı Sinema-TV Programı Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul.
Erus, Zeynep (2007), "Film Endüstrisi ve Dağıtım: 1990 Sonrası Türk Sinemasında Dağıtım Sektörü", Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, Ocak 2007, s. 5-16.
Eryılmaz, Tuğrul (1996) "1980 Sonrasında Türk Sineması", Yüzyıl Biterken Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 14, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 1180-1185.
Evren, Burçak (2005), Türk Sineması, 42. Altın Portakal Film Festivali Yayını.
Genç, Seray - Zeis, İpek (2005), "Yeşilçam'dan Günümüze Televizyon Dizilerine: 'Televizyonlarda Eski - Yeni Yeşilçam"', Yeni Film, Sayı 8, Ocak-Mart, s. 79-88.
Giddens, Anthony (1990), The Consequences of Modernity, Standford University Press, Standford, CA.
Giddens, Anthony (1999), Runaway World, How Globalisation is Reshaping our Lives, Profile Books, London.
Gill, Ricard - Spiller, Pablo T. (2007), "The Organizational Dimensions of Creativity: Motion Picture Production", California Management Review, Vol. 50, No:l, p. 243-260.
Gilpin, Robert (1987), The Political Economy of International Relations, Princeton University Press., Princeton, NJ.
Gilpin, Robert (2001), Global Political Economy: Understanding the International Economic Order, Princeton University Press., Princeton.
Görücü, Bülent (2004), "Türk Sinemasının Dönemlendirilmesi Üzerine Düşünceler", Yeni Film, Sayı 6, Temmuz-Eylül, s. 42-53.
Gürsu, Tanju (1990), "Dağıtım ve İşletme Sorunları", Türk Sinema Kurultayı Bildiriler Komisyon Raporları, 3-5 Mayıs, s. 43-44.
Hall, Peter A- Soskice, David (2001), Varieties of Capitalism: The Institutional Foundations of Comparative Advantage, Oxford University Press., Oxford.
Hannan, Micheal - Freeman, John H. (1977), "The Population Ecology of Organizations", American Sociological Review, Vol. 82, p. 929-964.
Hardt, Micheal - Negri, Antonio (2008), "İmparatorluk olarak Küreselleşme", Held, David -Mcgrew, Anthony (Ed.), Küresel Dönüşümler, Phoenix Yayınevi, Ankara, s. 140-144.
Held, David - McGrew, Anthony. (2008), Küresel Dönüşümler, (Çev. Ali Rıza Güngen, Ali Serkan Mercan, Bülent Özçelik, Cemil Boyraz, Ender Sarıtekin, Eray Sarıot, Ezgi Satıtaş, Mehmet Celil Çelebi), Phoenix Yayınları, Ankara.
Hirst, Paul - Thompson, Grahame (1997), Küreselleşme Sorgulanıyor, (Çev. Elif Yücel, Çağla Erdem), Dost Kitapevi Yayınları, Ankara.
http://www.cineturk.web-log.nl/cineturk_sinema_blog/film/index.html, (22.05.2008).
http://www.hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=6591605&yazarid=44, (05. 1212007).
ht1p://www.onlineglence.com/forum/showthread.php?t=9698, (08.12.2010).
http://www.screenaustralia.gov.au/research_and_statistics/GW_Research-And-Statistics.asp, (13.05.2008).
http://www.turkforum.net/! 108598318-turkiyede-sinema.html, (08.12.2010).
Işığan, Altuğ İ. (1998), Türkiye'de Film Yapımcılığı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo-Televizyon-Sinema Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Işığan, Altuğ İ. (2003), "1970'lerden 1990'lara Türkiye'de Sinema Endüstrisi", Yeni Film, Sayı 2, Temmuz-Eylül, s. 33-42.
Karaman, Hakan (2002), 90'lı Yıllardaki Sosyal ve Ekonomik Değişimlerin Türk Sinemasına Yansıması (1990-2000), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı Radyo-TVBilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Kerr, Clark - Dunlop, John - Harbison, Frederick - Myers, Charles (1960), Industrialism and Industrial Man, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Keyder, Çağlar (2006), İstanbul Küresel ile Yerel Arasında, Metis Yayıncılık, İstanbul.
King, Geoff (2002), New Hollywood Cinema, Columbia University Press., New York.
Levitt, Theodore (1983), "The Globalization of Markets", Harvard Business Review, Vol. 61, p. 92-102.
McGrew, Anthony (2000), "Sustainable Globalization? The Global Politics of
Development and Exclusion in the New World Order", T. Allen, A. Thomas (Ed.), Poverty and Development in the 21st Century, Oxford University Press. Oxford.
Mezias, John M.- Mezias, Stephen J. (2000), "Resource Partitioning, the Founding of Specialist Firms, and Innovation: The American Feature Film Industry: 1912-1929", Organization Science, Vol. 11, p. 306-322.
Monceau, Nicolas (2009), "Sinema ve Ulusal Kimlik", Vaner, Semih (Ed.) 21. Yüzyıla Girerken Türkiye, Kitap Yayınevi, İstanbul, s. 606-619.
Mortaş, Ahmet (1982), Türkiye 'de Devlet Sinema İlişkileri, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Kamu Yönetimi Lisans Üstü Uzmanlık Programı Tezi (Yayımlanmamış).
Munck, Ronaldo (2005), Globalization and Social Exclusion, Kumarian Press, Bloom-field CT.
Naisbitt, John - Aburdene, Patricia (1990), Megatrends 2000, Morrow, New York.
Önder, Çetin - Üsdiken, Behlül (2007), "Örgütsel Ekoloji: Örgüt Toplulukları ve Çevresel Ayıklama", A. S. Sargut ve Ş. Özen (Ed.), Örgüt Kuramları, İmge, Ankara, s.133-191.
Öngören, Mahmut Tali (1978), "Türk Sinemasının Sorunları", Ulusal Kültür Dergisi, Sayı 2, Ekim, s. 244-260.
Öniş, Ziya (1999), "Political economy of Turkey in the 1980's: Anatomy of unorthodox liberalism", Öniş, Ziya (Ed.), State and market: The political economy of Turkey in comparative perspective, Boğaziçi University Press., İstanbul, s. 183-196.
Özön, Nijât (1995), Karagözden Sinemaya, Kitle Yayın, İstanbul.
Özön, Nijat (1996), "Türk Sineması", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 7, İstanbul, İletişim Yayınları, s. 1878- 1912.
Pokorny, Michael - Sedgwick, John (2010), "Profitability Trends in Hollwood, 1929-1999: Somebody Must Know Something", Economic History Review, Vol. 63, No: 1, p. 56-84.
Robins, James A. (1993), "Organization as Strategy: Restructuring Production in the Film Industry", Strategic Management Journal, Vol. 14, p. 103-118.
Savran, Sungur (2008), Kod Adı Küreselleşme 21. Yüzyılda Emperyalizm, Yordam Kitap Basın ve Yayın, İstanbul.
Scognamillo, Giovani (2001), "Türk Sineması'nın Ekonomik Tarihine Giriş", Yeni Sinema, Sayı 9, s. 100-101.
Scott, Allen J. (2002) "A New Map of Hollywood: The Production and Distribution of American Motion Pictures", Regional Studies, Vol. 36, No.9, p. 957-975.
Taş, Ayşe K. (2001), 1960'lardan 1990'lara Türk Siyasal Sineması, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon ve Sinema Anabilimdalı Radyo TV Sinema Ana Bilim Dalı İletişim Bilimleri Bilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
Tekeli, İlhan (1999), Modernite Aşılırken Siyaset, İmge Yayınevi, Ankara.
Thompson, Kristin - Bordwell, David (1994), Film History: An Introduction, McGraw-Hill, USA.
Thorne, Ross (1976), Picture Palace Architecture in Australia, Sun Books, Melbourne.
TÜİK (1978-2008), Kültür İstatistikleri, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara.
Ulusay, Nejat (2004), "Globalization and National Film Industries: The Turkish Case", Boğaziçi Journal, Vol. 18, p.107-119.
Wade, Robert- Wolf Martin (2008), "Küresel Yoksulluk ve Eşitsizlik Daha da Büyüyor mu?", David Held, Anthony Mcgrew (Ed.), Küresel Dönüşümler, Phoenix Yayınevi, Ankara, s. 510-521.
Whitley, Richard (1998), "Internationalization and Varieties of Capitalism: the Limited Effects of Cross-National Coordination of Economic Activities on the Nature of Business Systems", Review of International Political Economy, Vol.3, p. 445-481.
Whitley, Richard (1999), Divergent Capitatism: The social structuring and change of business systems, Oxford University Press., Oxford.
Worley, Tracy L. F. (2005), "Using Constraint Management to Optimize Motion Picture Production Management", Project Management Journal, December, p.44-52.
Yeldan, Erinç (2002) Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi: Bölüşüm, Birikim ve Büyüme, İletişim Yayınları, İstanbul.
Zeitlin, Jonathan - Herrigel, Gary (2000), Americanization and its Limits: Reworking US Technology and Management in Post-War Europe and Japan, Oxford University Press., Oxford.