Eleştirel Söylem Tutumundan Karşıt Kamusal Alan Yaratmaya Geçiş: İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin II. Abdülhamit'e Muhalefeti

Özet: Osmanlı Devletinin XIX. yüzyılın sonunda içeride artan yönetsel meşruiyet açı- ğını kapatmaya yönelik en ciddi çabayı II. Abdülhamit göstermiştir. Abdülhamit, ege- menliğini topluma nüfuz ettirmek için simgelerden, sembollerden, ritüel uygulamalar- dan, görsel içeriklerden yararlanmıştır. Abdülhamitin iktidarını modern ve yeni araç- larla pekiştirme politikasına karşılık, İttihat ve Terakki Cemiyeti basın yoluyla meşruti yönetim yanlısı bir karşıt kamusal alan oluşturmaya çalışmıştır. Başka bir ifadeyle ga- zeteler hem Cemiyetin düşüncelerini yaygınlaştırıp meşrulaştıran hem de Abdülha- mitin otokrat yönetiminin zararlarını ifşa ederek anayasal parlamenter yanlısı bir ka- muoyu yaratmaya yönelik araçlar olmuştur. Bu çalışmada; Cemiyetin gazeteleri aracı- lığıyla Abdülhamitin otokrat monarşi rejimine karşı anayasal yönetim yanlısı bir karşıt kamusal alan yaratmayı amaçladığı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

The Transition from the Attitude of Critical Discourse to the Creation of Counter-Public Sphere: A Study on the Committee of Union and Progresss Opposition to Abdulhamid II. Abstract: At the end of 19th century, the Ottoman state began to use modern techniques

Abstract: At the end of 19th century, the Ottoman state began to use modern techniques to solve the problems of governmental and legitimacy. Abdulhamid II made more effort in this regard. He made use of icons, symbols, rituals, practices and visual contents in order to penetrate his sovereignty to the Ottoman society. This new policy both took ad- vantage of and contributed to the formation and penetration of the Hamidian regime. The Committee of Union and Progress (CUP) attempted to create a counter-public sphere constitutionalism-based public sphere via press against the oppressive regime of Abdulhamid II. In other words, in order to legitimize their ideas and opposition to the Hamidian regime, after the Abdulhamids autocratic policies. This study will attempt to investigate the CUPs press to create a counter-public sphere constitutionalism-based against the Sultans autocratic monarcy.

___

Ahmad, Feroz (1984), İttihat ve Terakki 1908-1914, (Çev. Nuran Yavuz), Kaynak Yayınları, İstanbul. Ahmet Lütfi Efendi (1989), Lütfi Tarihi, Cilt II, TTK Yayınları, Ankara. Ahmet Mithat Efendi (2004), Üss-i İnkılâp, (Haz. Tahir Galip Seratlı) Cilt I, Selis Kitaplar, İstanbul. Eleştirel Söylem Tutumundan Karşıt Kamusal Alan Yaratmaya Geçiş: İttihat ve Terakki Cemiyetinin II. Abdülhamite Muhalefeti 99 Ahmet Rıza (1988), Ahmet Rıza Bey'in Anıları, (Der. Bülent Demirbaş), İstanbul, Arba Yayınları, İstanbul. Ahmed Rıza, Askerimizin Namus ve Haysiyeti, Meşveret, 18 Şevval 1313/ 2 Nisan 1896 Ahmed Rıza, Mukaddime, Meşveret, 1 Kânun-i Evvel 1895 Akarlı, Engin Deniz (2006), The Tangled Ends of an Empire: Ottoman Encounters with the West and Problems of Westernizationan Overview, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Volume 26, Number 3, Duke University Press, NC, s.353-366 Akşin, Sina (2009), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, V. Baskı, İmge Kitabevi Yayınla- rı, Ankara. Altınay, Ahmet Refik (2008), İnkılâb-ı Azîm, (Haz. H. Türk-A. Özbek), Salkım Söğüt Yayınları, Erzurum. Birinci, Ali (1990), Hürriyet ve İtilaf Fırkası: II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakkiye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yayınları, İstanbul. Bayraktaroglu, Sena (1995), Development Of Railways in The Ottoman Empire and Turkey, Boğaziçi Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Benjamin, Walter (1992), Pasajlar, (Çev. Ahmet Cemal), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Can, Bülent B. (2010), Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Deringil, Selim (2002), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdülhamit Dönemi (1876- 1909), (Çev. Gül Çağalı Güven), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Deringil, Selim (2007), Simgeden Millete: II. Abdülhamitden Mustafa Kemale Devlet ve Millet, İletişim Yayınları, İstanbul. Emil, Birol (1979), Mizancı Murad Bey Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul. Ergut, Ferdan (2007), Tarihsel Bilginin Özgüllükleri: Zaman ve Patikaya Bağımlılık, Praksis, Ankara, Sayı 17, s.159-171 Erkmen, Alev (2010), Geç Osmanlı Dünyasında Mimarlık ve Hafiza: Arşiv, Jübile, Âbide, Akın Nalça Kitapları, İstanbul. Günaydın, Ayşegül Utku (2007),Tanzimat Romanında Kamusal Alanın Görünümü, Pasaj Edebiyat Eleştiri Dergisi, Ankara, No:6, s. 141-166. Habermas, Jürgen (2003), Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, (Çev.Tanıl Bora- Mithat Sancar), İletişim Yayınları, İstanbul. Hanioğlu, M. Şükrü (1989), Osmanlı İttihadve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, Cilt I, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul. Hansen, Miriam (2010), Yirmi Yılın Ardından Negt ve Klugenin Kamusal Alan ve Tecrübesi: Değişken Karışımlar ve Genişletilmiş Alanlar (Çev. Meral Özbek), Kamusal Alan, II. Baskı, Hil Yayın. İstanbul, s.141-177 100 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 48 Sayı 2 Hasan Amca (1989), Doğmayan Hürriyet: Bir Devrin İçyüzü 1908-1918, II. Baskı, Arba Yayınları, İstanbul. Hobsbawm, Eric (1999), İmparatorluk Çağı, (Çev. Bahadır Sina Şenel), Dost Kitabevi Yayınları, Ankara. Hobsbawm, E. ve Ranger, T. (2006), Geleneğin İcadı, (Çev. Mehmet Murat Şahin), Agora Kitaplığı, İstanbul. Işın, Ekrem (1994), Kahvehaneler Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s.386-392 İslamoğlu-İnan,Huri (2004), The Ottoman Empire and the World Economy, Cambridge UniversityPress, Cambridge Kalaycıoğlu, Ersin- Sarıbay, Ali Yaşar (1999); Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Politik Değişme, Türkiyede Politik Değişim ve Modernleşme, (Der. Ersin Kalaycı- oğlu- Ali Yaşar Sarıbay), Alfa Basın Yayın Dağıtım, İstanbul. Kansu, Aykut (1995), 1908 Devrimi, (Çev. Ayda Erbal), İletişim Yayınları, İstanbul. Kaplan, Mehmet Enginün, İnci Emil, Birol (1974), Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I, 1839-1865, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fak. Yay. No: 1874, İstanbul. Karay, Refik Halit (2010), Üç Nesil Üç Hayat. İnkılab Kitabevi, İstanbul Karakışla, Yavuz Selim (1998), Osmanlı Sanayi İşçisi Sınıfının Doğuşu, Osmanlıdan Cumhuriyet Türkiyesine İşçiler, (Der. D. Quataert- E.J. Zürcher), İletişim Yayınları, İstanbul. Kazgan, Gülten (2002), Tanzimattan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Keyder, Çağlar (1995), Türkiyede Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul. Kırlı, Cengiz (1999/2000), Kahvehaneler ve Hafiyeler: 19.Yüzyıl Ortalarında Osmanlıda Sosyal Kontrol Toplum ve Bilim Sayı 83, s. 58-79 Kırlı, Cengiz (2009), Sultan ve Kamuoyu, İş Bankası Yayınları, İstanbul. Krause, Monika (2006), The Production of Counter-Publics and the Counter- Publics of Production: An Interview with Oskar Negt, European of Social Theory 9/1: 119- 128 Koloğlu, Orhan (1981), Takvim-i Vekayi: Türk Basınında 150. Yıl, 1831-1981, Çağdaş Gazeteciler Cemiyeti Yayını, Ankara. Mardin, Şerif (1993), Türkiyede Din ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul. Mardin, Şerif (1994), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, IV. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul. Mardin, Şerif (1996), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, (Çev. Mümtazer Türköne Fahri Unan - İrfan Erdoğan), İletişim Yayınları, İstanbul. Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi, D:1, i.s:2, i:8 11 Teşrinisâni 1325/24 Ekim 1909, C.1, s.62. Meşveret, Cemiyetler, Yaftalar, 15 Recep 1313/ 1 Ocak 1896 Meşveret, Havadis-i Siyasiye, 1 Şevval 1313/16 Mart 1896 Eleştirel Söylem Tutumundan Karşıt Kamusal Alan Yaratmaya Geçiş: İttihat ve Terakki Cemiyetinin II. Abdülhamite Muhalefeti 101 Meşveret, Kodesden, 27 Rebiyülahir 1314/ 5 Ekim 1896 Meşveret, İcmal-i Ahval 12 Safer 1313/ 4 Ağustos 1895. Meşveret, İcmal-i Ahval 27 Safer 1313/ 19 Ağustos 1895. Meşveret, Yemen ve Arnavutluk 15 Zilhicce 1315/ 7 Mayıs 1898. Meşveret, İcmâl-i Ahvâl, 27 Rebiyülahir 1314/ 5 Eylül 1896 Meşveret, Pâdişahların Saraya Kapanıp Yanındaki Adamlarından Başka Kimsenin Sözüne İtimad Etmemelerinin Neticesi, 13 Cemaziyelahir 1313/ 1 Aralık 1895. Meşveret, Vilayetimizin Ahvali, 15 Recep 1313/ 1 Ocak 1896. Meşveret, Hafiyeler, 2 Ramazan 1313/ 16 Şubat 1896. Meşveret, Vatanı Sevenlere, Tehlikeden Kurtarmak İsteyenlere Bir İhtar!, 17 Ramazan 1313/ 2 Mart 1896 Meşveret, Bıçak Kemiğe Dayandı, 2 Ramazan 1313/ 16 Şubat 1896. Meşveret, Havadis-i Siyasiye 1Şevval 1313/ 16 Mart 1896. Meşveret, Girit Hakkındaki Telgraflar, 10 Zilhicce 1312/ 4 Haziran 1895. Meşveret, Selanikten, 12 Muharrem 1313/ 5 Temmuz 1895. Meşveret, Hükümetsizlik 12 Rebiyülevvel 1314/ 21 Ağustos 1896. Meşveret, Tevfikat, 29 Receb 1315/24 Aralık 1897 Meşveret, Tohum ve Semereleri", 2 Ramazan 1313/ 16 Şubat 1896 Meşveret, Tebşir ve Teşekkür, 26 Zilhicce 1313/ 8 Haziran 1896 Mizan, Kasıt mı Yoksa acz mi? ,22 Zilhicce 1313/ 4 Haziran 1896. Mizan, Makasıd-ı Vatan-perveranenin Hadd-i Gayesi Selamet-i Devlet Olmalıdır, 8 Şaban 1313/ 24 Ocak 1896. Mizan, İzhâr-ı Hakikat, 4 Şevval 1314/ 8 Mart 1897.Mizan, Komedya Başladı, 13 Ramazan 1313/ 27 Şubat 1896. Mizancı Murad, Azizim Rıza Bey, Meşveret, No:3, 15 Recep 1313/1 Ocak 1896 Namık Kemal; vd. Başlıksız, İbret, No.1, 7 Rebiyülahir 1289/14 Haziran 1872 Namık Kemal, İstikbal, İbret, No:1, 7 Rebiyülahir 1289/14 Haziran 1872 Namık Kemal, Ve şâvir-hum fill-emr, Hürriyet, 20 Temmuz 1868 Nazım, İstibdad Hizmete Mâni Olur mu?, Meşveret, 15 Recep 1313/ 1 Ocak 1896. Negt, Oskar Kluge, Alexander (2010), Kamusal Alan ve Tecrübeye Giriş (Çev. Meral Özbek), Kamusal Alan, II. Baskı, Hil Yayın, İstanbul, s.133-139 Negt, Oskar Kluge, Alexander (1993), Public Sphere and Experience: Toward an Analysis of the Bourgeois and Proleterian Public Sphere, (Çev. Peter Labanyi, Jamie Owen Daniel ve Assenka Oksiloff) University of Minnesota Press, Minneapolis. Ortaylı, İlber (2000),Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK, Ankara. Osmanlı, Balıkesirden Mektub, 15 Mart 1898/ 27 Mart 1898. 102 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 48 Sayı 2 Osmanlı, Mukâtib: İstanbuldan, 15 Eylül 1317/28 Eylül 1901. Osmanlı, Havadis, 15 Kanunievvel 1317/18 Aralık 1901. Osmanlı, Mekâtib: Basradan, 15 Eylül 1318/ 28 Eylül 1902. Osmanlı, Adanadan Gelen Bir Mektubun İcmal-i Münderacatı 1 Mart 1315/ 13 Mart 1899.Osmanlı, Bağdattan Mektub, 15 Ağustos 1316/28 Ağustos 1900. Osmanlı, Bağdattan Mektub. 15 Kanunievvel 1316/28 Aralık 1900. Osmanlı, Merhum Müşir Şakir Paşa Hazretlerinin Hatıratından, 1 Mart 1316/14 Mart 1900. Osmanlı, Mukâtib: Bosnadan, 1 Haziran 1314/13 Haziran 1898. Osmanlı, İstilam-ı Şeri, 15 Ağustos 1316/28 Ağustos 1900. Osmanlı, Serhat Boyundan Mektub, 1 Kanunisâni 1315/13 Ocak 1900 Osmanlı, Yine Balkan Mesaili, 1 Ağustos 1317/ 14 Ağustos 1901. Osmanlı, Selanikden, 1 Ağustos 1317/14 Ağustos 1901. Osmanlı, Makedonya Meselesi, 1 Kanunisâni 1317/14 Ocak 1904. Osmanlı, Makedonya Ahvali, 1 Mayıs 1317/14 Mayıs 1901. Osmanlı, Makedonya ve Balkanlarda, 1 Mart 1317/14 Mart 1901. Osmanlı, Yine Yemen, 1 Teşrinievvel 1314/ 13 Ekim 1898. Osmanlı, Belediyelerimiz, 1 Kanunisâni 1319/14 Ocak 1904. Osmanlı, İdare-i Mahsusa, 1Teşrinisâni 1319/14 Kasım 1903. Osmanlı, Mukâtib: Rumelinden, 1 Ağustos 1314/13 Ağustos 1898. Osmanlı, Sultan Abdülhamit Han, 1 Şubat 1316/ 14 Şubat 1901. Osmanlı, Devlet-i Aliyenin Kuvvet ve Zaafı, 15 Şubat 1319/28 Şubat 1904. Osmanlı, Mukâtib: İskenderiyeden, 1 Teşrinisâni 1317/14 Kasım 1901. Osmanlı, Mekatib: Yıldızdan , 15 Mayıs 1315/ 27 Mayıs 1899. Osmanlı,Bu Yıldız Rezil Olmaya Teşnedir, 1 Teşrinievvel 1 1305/ 13 Ekim 1896/ 13 Ekim 1896 Osmanlı, İhtar, 1 Kanunievvel 1899. Özbek, Meral (2010), Kamusal Alan Kültür ve Tecrübe, Kamusal Alan, (Ed. Meral Özbek) II. Baskı, Hil Yayın. İstanbul, s.443-499 Öztürk, Serdar (2005), Osmanlı İmparatorluğunda Kamusal Alanın Dinamikleri İletişim, Gazi Üniversitesi İletişim Fak. Yayını No:21, s.95-125 Öztürk, Serdar (2010), Osmanlıda İletişimin Diyalektiği, Phoenix Yayınevi, Ankara Quataert, Donald (1987), Osmanlı Devletinde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş(1881-1908),(Çev. Sabri Tekay) Yurt Yayınları, Ankara. Quataert, Donald (2002), Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, (Çev. Ayşe Berktay), İletişim Yayınları, İstanbul. Pamuk, Şevket (1984), Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi 1820-1913, Yurt Yayınları, Ankara. Eleştirel Söylem Tutumundan Karşıt Kamusal Alan Yaratmaya Geçiş: İttihat ve Terakki Cemiyetinin II. Abdülhamite Muhalefeti 103 Şahabettin, Cenap (1994), İstanbulda bir Ramazan (Ramazan Hasbihalleri), (haz. Abdullah Uçman), İletişim Yayınları, İstanbul. Şişmanov, Dimitry (1978),Türkiyede İşçi ve Sosyalist Hareketi, Belge Yayınları, İstanbul. Şura-yı Ümmet, Ermeni Kongresi, 20 Ağustos 1318/ 2 Eylül 1902. Şura-yı Ümmet, Rumeli Elden Gidiyor, 9 Mayıs 1318/22 Mayıs 1902. Şura-yı Ümmet, İsim Meselesi 1 Mayıs 1903 Tanpınar, Ahmet Hamdi (2001), 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul. Tunalı Hilmi (1313), Vatan Tehlikede, Paris Tunaya, Tarık Zafer (2000),Türkiyede Siyasal Partiler: İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, C.3, II. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul. Tunaya, Tarık Zafer (2004), Türkiyenin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Turfan, M. Naim (2005), Jön Türklerin Yükselişi, (Çev. Mehmet Moralı) Alkım Kitabevi, İstanbul. Uslu, Mehmet Fatih (2008), 19. Yüzyıl Osmanlısında Tarihsel Dram ve Kamusal Alan, Kritik Edebiyat Eleştiri Dergisi, İstanbul, Güz, S. 2. s.291-305 Ünüvar, Kerem (1998/1999), Osmanlıda Bir Kamusal Mekan: Kahvehaneler Doğu- Batı, Ankara, Sayı 5, s. 205-217 Yerasimos, Stefanos (2001), Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye: Tanzimattan I. Dünya Savaşına, (Çev. Babür Kuzucu), C. II, İstanbul. Yeşilkaya, Neşe (1996),Askeri Talimlerden, Gezintiye Beyazıt Meydanında Kamusal Alanın Dönüşümü, Kebikeç, Ankara, No:22, s. 25-50.