Şeyh Ali Hasan Galum’a Göre Esbât Kavramı

Hz. Yakup’un soyundan gelen ve sayıları on iki olan Esbât, İslam duşuncesinde tartışmalı olan bir husustur. Sunni literaturde istisnalar olsa da, genel olarak Esbât’ın Hz. Yusuf’un kardeşleri olduğu ve bunların hepsinin Peygamberler olduğu duşuncesi hâkimken, Şii duşunce Hz. Yusuf’un kardeşlerinin Peygamber olduğu fikrini işledikleri buyuk gunahlar yuzunden reddetmektedir. Sunni ekol, on bir kardeşin tövbe ettiği için Peygamber olmalarına mumkun gözuyle bakarken, Şii ekol Peygamberlerin buyuk gunahlardan munezzeh olduklarının altını çizerek Kur’an’da zikri geçen Esbât’ın Hz. Yakup’un soyundan gelen başka Peygamberler olduğuna dikkatleri çekmiştir. Bazı modern dönem Şii alimleri Esbât’ın Peygamberler olmadığını, Peygamberler arası dönemde yaşamış Vasîler olduklarını savunmuştur. Kuveytli bir Şii alim olan Şeyh Ali Hasan Galum ise bu kavrama yeni bir bakış açısı getirerek, Kur’an’da geçen Esbât’ın Tevrat’ta geçen Hâkimler olduklarına, bunların On İki İmam gibi Peygamberler arası dönemde Peygamberlerin Vasîleri ve Velileri olarak yaşamış ve toplumda adaleti sağlamakla mukellef liderler olduklarına dikkatleri çekmiştir. Bununla, Tevrat’taki Hakimler olgusunu On İki İmam inancına referans olarak göstermeye çalışmıştır. Bu makalede, öncelikle Tevrat’ta geçen Esbât ve Hakimler kavramını ele aldıktan sonra Esbât kavramını önce Sünni kaynaklarda daha sonra da genel olarak Şii kaynaklarda nasıl ele alındığını kaleme alacağız. Daha sonra Şeyh Galum tarafından ilk defa Şii ekolde ele alınan Hakimler hususunu On İki İmam inancına referans olarak göstermesine ve bu kavramla ilişkilendirmesine değineceğiz.  

al-Asbât According to Sheikh Ali Hasan Galum

al-Asbât in Islamic thought is a controversial concept among Shia and Sunni schools. Sunni school believes that they all were the brothers of Prophet Joseph and were Prophets. Yet, Shia school rejects the idea that al-Asbât were Prophets, due to the big sins they committed. Some of Shia sholars think that al-Asbât were Wasiyy (Legatee) of Prophets. Sheikh Ali Hasan Galum adds a new idea to al-Asbât by arguing the similarity between the concept of al-Asbât in Quran with those Judges in Torah. He gives the concept of Judges and al-Asbât as a reference to Twelve Imams. This article, after explaining the concept of Judges in Judaism, will deal with the concept of al-Asbât in Sunni sources. After that it will explain the meaning of al-Asbât generally in Shia thought. Then it will touch upon the similarity of the Judges with the concept of Twelve Imams which has handled for the first time by Sheikh Galum in Shia thought.

___

  • ابن الأثير، عز الدين أبي الحسن الجزري. النهاية في غريب الحديث. نشر. محمود الطناحي. 5 مجلدات. بيروت: المكتبة الإسلامية، 1963.
  • ابن الصباغ، علي بن محمد المالكي. الفصول المهمة في معرفة الأئمة، نشر. سامي الغريري. مجلدان 2. إيران: مؤسسة دار الحديث، 1985.
  • ابن المنظور، محمد بن مكرم الأفريقي. لسان العرب. بيروت: دار الصدر، 1990.
  • ابن حنبل، أبو عبد الله أحمد. المسند. نشر. وصي الله بن محمد. 20 مجلدا، مكة: دار العلم، 1983.
  • ابن كثير، عماد الدين أبو الفداء إسماعيل. البداية والنهاية. 15 مجلدا. بيروت: مكتبة المعارف، 1998.
  • ابن کثیر، عماد الدين أبو الفداء إسماعيل. تفسير ابن كثير. 8 مجلدات. حلب: دار إحياء الكتب العربية، 1987.
  • ابن ماجة، أبو عبد الله محمد. سنن ابن ماجة. نشر. محمد عبد الباقي. مجلدان 2. القاهرة: دار الكتب العربية، 1930.
  • أحسائي، ابن أبي جمهور. عوالي اللآلئ. نشر. مجتبى العراقي. 4 مجلدات. قم: مطبعة الشهداء، 1985.
  • آلوسي، محمود شهاب الدين. روح المعاني في تفسير القرآن. 6 مجلدات. بيروت: دار الأحياء، 1996.
  • أميني، عبد الحسين بن أحمد النجفي، الغدير. نشر. الحاج حسن. 11 مجلدا. بيروت: دار الكتاب العربي، 1977.
  • أندلسي، أبو حيان. البحر المحيط. نشر. عادل أحمد. 11 مجلدا. بيروت: دار الكتب العلمية، 2001.
  • أنس، بن مالك. الموطأ. نشر. يحيى الأندلسي. 3 مجلدات. لبنان: دار الغرب الإسلامي، 1997.
  • بحراني، هاشم. غاية المرام. نشر. علي عاشور. 7 مجلدات. بيروت: مؤسسة التاريخ العربي،1991.
  • بخاري، محمد بن إسماعيل. صحيح الأدب. نشر. أبي عبد الرحمن الألباني. رياض: دار الصديق، 2000.
  • بغوي، أبو محمد الحسين. معالم التنزيل في التفسير والتنزيل، 8 مجلدات. بيروت: دار الفكر، 1985.
  • ترميذي، أبو عيسى محمد. السنن. 6 مجلدات. الشام: المكتبة الإسلامية، 1930.
  • جعارة، عمر صالح. "الأسباط في العهد القديم وفي القرآن الكريم". مجلة الجامعة الإسلامية 25/1 (2017)، 234-256.
  • جوهري، إسماعيل بن حماد. الصحاح تاج اللغة. نشر. أحمد عطار. 6 مجلدات. القاهرة: دار العلم، 1956.
  • حويزي، عبد علي بن جمعة الحويزي. تفسير نور الثقلين. 8 مجلدات. بيروت: مؤسسة التاريخ، 1995.
  • ذهبي، حميد حسين. التفسير والمفسرون. 3 مجلدات. القاهرة: مكتبة وهبة، 2002.
  • رازي، محمد بن أبي بكر. التفسير الكبير. 32 مجلدا. بيروت: دار الكتب العلمية، 2000.
  • رسي، القاسم بن إبراهيم. الرد على الرافضة. نشر. إمام حنفي عبد الله. بيروت: دار الآفاق، 2000.
  • زمخشري، أبو القاسم محمود. أساس البلاغة. القاهرة: دار الشعب، 1960.
  • زيات، أحمد حسن. معجلم الوسيط. القاهرة: دار الدعوة، 1960.
  • سيوطي، جلال الدين عبد الرحمن. الدرر المنثورة. مجلدان 2. بيروت: دار الفكر، 1993.
  • شريف مرتضى. تنزيه الأنبياء. بيروت: دار الفكر، 1989.
  • شيرازي، ناصر مكارم. الأمثل في تفسير كتاب الله. 20 مجلدا. قم: مدرسة الإمام علي،1992.
  • صدوق، أبو جعفر محمد بن علي. عيون أخبار الرضا. نشر. حسين الأعلمي. مجلدان 2. بيروت: مؤسسة الأعلمي، 1984.
  • صدوق، أبو جعفر محمد بن علي. كمال الدين وتمام النعمة. نشر. علي أكبر الغفاري. مجلدان 2. قم: مؤسسة النشر الإسلامي، 1984.
  • صدوق، أبو جعفر محمد بن علي. الهداية، نشر. قم: مؤسسة الإمام الصادق، 1997.
  • طباطبائي، محمد حسين. الميزان. 20 مجلدا. بيروت: مؤسسة العلمية، 1997.
  • طبرسي، أبو علي الفضل. مجمع البيان. 5 مجلدات. طهران: المكتبة العلمية، 1987.
  • طبري، ابن جرير. جامع البيان. 25 مجلدا. بيروت: دار الفكر، 1995.
  • طوسي، أحمد بن حسن. تفسير التبيان. نشر. أحمد العاملي. 10 مجلدات. إيران: دار الكتب العلمية، 1989.
  • عسكري، محمد الحسن بن علي، تفسير العسكري. نشر. محمد باقر بن مرتضى الإصفهاني. قم: مؤسسة الإمام المهدي، 2011.
  • غلوم، علي حسن. فك لغز الأسباط. العراق: المركز العلمي، 2018.
  • عمر عبد الوهاب محمود. "الأسباط في القرآن الكريم" . مجلة آداب الرافدين 55/9 (2008)، 1-24.
  • عياشي، أبي النصر محمد بن مسعود. تفسير العياشي. نشر. هشم المحلاتي. 3 مجلدات. بيروت: مؤسسة الأعلمي، 1991.
  • فتوني، أبي الحسن ابن محمد طاهر. تفسير البرهان. بيروت: مؤسسة الأعلمي، 2006.
  • فيومي، أبي العباس أحمد. المصباح المنير. نشر. عادل مرشد. بيروت: دار الرسالة، 2020.
  • قاسمي، شريف السيد محمد جمال الدين. شرف الأسباط. بيروت: مطبعة الترقي، 1913.
  • قرشي، حسين عبيد. "الأسباط". مجلة الكوثر. 34/2 (2016)، 13-15.
  • قرطبي، أبي عبد الله. الجامع لأحكام القرآن. 24 مجلدا. مصر: دار الكتب المصرية، 1954.
  • قفاري، ناصر بن عبد الله. مسائل التقريب بين السنة والشيعة. رياض: دار الطيبة، 1993.
  • كاشاني، محمد بن المرتضى محسن. الصافي في تفسير القرآن. نشر. محسن الأمين. 7 مجلدات. طهران: دار الكتب الإسلامية، 1998.
  • كليني، محمد بن يعقوب. الكافي. 8 مجلدات. بيروت: دار الأضواء، 1985.
  • كوفي، فرات بن إبراهيم. فرات الكوفي. 12 مجلدا. نجف: الطبعة الحيدرية، 1985.
  • ماتريدي، أبو منصور محمد. تأويلات. 19 مجلدا. إسطنبول: دار الميزان، 2005.
  • ماكسيموس، صاموئيل. دراسة في سفر القضاة. القاهرة: مشروع الكنوز العلمية، 2000.
  • ماوردي، أبو الحسن علي. تفسير الماوردي. 6 مجلدات. بيروت: دار الكتب الثقافية، 1992.
  • مجلسي، محمد باقر. بحار الأنوار. 110 مجلدات. بيروت: مؤسسة العلمية، 2008.
  • محمد باقر موسى جعفر. الشعائر الحسينية. العراق: العتبة الحسينية، 2015.
  • مدرسي، محمد تقي. من هدي القرآن. 18 مجلدا. بغداد: دار القارئ، 2008.
  • مسلم، أبو الحسن بن حجاج النيسابوري. صحيح مسلم. نشر. محمد عبد الباقي. 7 مجلدات. بيروت: دار الكتب، 1998.
  • المفيد، محمد بن محمد بن النعمان العكبري. الإرشاد. نشر. مؤسسة آل بيت. 11 مجلدا. بيروت: دار المفيد، 1993.
  • نسائي، أبي عبد الله أحمد بن شعيب . خصائص علي بن أبي طالب. نشر. أحمد البلوشي. الكويت: مكتبة المعلى، 1986.
  • نيسابوري، محمد بن الحاكم. المستدرك. نشر. مصطفى عبد القادر العطا. 5 مجلدات. بيروت: دار الكتب، 1990.
  • Âlûsî, Mahmud Şihâbe’d-din. Rûhu’l-meʽânî fî tefsîri’l-Kur’ân. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâ, 1920.
  • ʽAskerî, Ebu Muhammed Hasan b. Ali. Tefsîru’l-ʽAskerî. nşr. Muhammed Bakır b.Murtaza el-İsfahanî. Kum: Muessesetu’l-İmâmi’l-Mehdî, 2011.
  • Ahsâî, İbni Ebî Cumhur. Avâli’i’l-leâli’. nşr. Muctebâ el-Irâkî. 4 Cilt. Kum: Matbaatu’ş-Şuhedâ, 1985.
  • ʽAyyâşî, Ebi’n-Nasr Muhammed b. Mesud. Tefsîru’l-Ayyâşî. 3 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-Alemî, 1991.
  • Begavî, Ebû Muhammed el-Huseyn. Meʽâlimu’t-tenzîl fi’t-tefsîr ve’t-tenzîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1985.
  • Bahrânî, Haşim. Gâyetu’l-merâm. nşr. Ali ʽÂşûr. 7 Cilt. Beyrut: Muessesetu’t-Târîhi’l-ʽArabî, 1991.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-edeb. nşr. Ebû Abdurrahman el-Elbânî. Riyad: Dâru’s-Sadîk, 2000.
  • Caʽâra, Ömer Salih. “el-Esbât fi’l-ahdi’l-kadîm ve Kur’âni’l-Kerîm”. Mecelletu’l-câmiʽatu’l-İslâmiyye 25/1 (2017), 234-256.
  • Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sihâh tâcu’l-lugât. nşr. Ahmed ʽAttâr. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-İlm, 1956.
  • Chabad, The Torah. “Sefer Shoftim”. Erişim 4 Aralık 2019. https://www.chabad.org/library/article_cdo/aid/1172711/jewish/Sefer-Shoftim.htm.
  • Coogan, Michael David. A Brief Introduction To The Old Testament. London: Oxford Press, 2005.
  • Emînî, Abdu’l-Huseyn b. Ahmed en-Necefî. el-Gadîr. nşr. el-Hâcc Hasan. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʽArabiyye, 1977.
  • Endelûsî, Ebû Hayyân. el-Bahru’l-muhît. nşr. Adil Ahmed. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2001.
  • Fettûnî, Ebi’l-Hasan b. Muhammed Tahir. Tefsîru’l-burhân. Beyrut: Muessesetu’l-Alemî, 2006.
  • Feyyûmî, Ebu’l-Abbas Ahmed. el-Misbâhu’l-munîr. nşr. Adil Murşid. Beyrut: Dâru’r-Risâle, 2020.
  • Gaffârî, Nâsır b. Abdullah. Mesâilu’t-takrîbi beyne’s-sunneti ve’ş-şîʽa. Riyad: Dâru’t-Tîbe, 1993.
  • Gallûm, Ali Hasan. Fekku lugzu’l-Esbât. Irak: el-Merkezu’l-ʽİlmî, 2018.
  • Holy Bible. Authorized King James Version. Belgium: Holman Bible Publishers, 1989.
  • Huveyzî, Abd Ali b. Cuma. Tefsîr-u nûru’s-sekaleyn. 8 Cilt. Beyrut: Muessesetu’t-Târîh, 1995.
  • İbni Kesîr, ʽİmâde’d-dîn Ebu’l-Fidâ İsmail. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Maʽârif, 1998.
  • İbni Kesîr, ʽİmâde’d-dîn Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîru ibni Kesîr. 8 Cilt. Halep: Dâru İhyâe’l-Kutubi’l-ʽArabiyye, 1987.
  • İbni Mâce, Ebû Abdullah Muhammed. Suneni ibni Mâce. nşr. Muhammed Abdulbaki. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1930.
  • İbni Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed. el-Mesned. nşr. Vasiyyullah b. Muhammed. 20 Cilt. Mekke: Dâru’l-ʽİlm, 1983.
  • İbnu’l-Es̱îr, İzzeddin Ebi’l-Hasan el-Cuzerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs. nşr. Mahmud et-Tannâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, 1963.
  • İbnu’l-Manzûr, Muhammed b. Mukrim el-Efrîkî. Lisânu’l-ʽArab. Beyrut: Dârus’s-Sadr, 1990.
  • İbnu’s-Sabbâg, Ali b. Muhammed el-Mâlikî. el-Fusûl’ul-muhimme fî maʽrifeti’l-e’imme. nşr. Sami el-Garîrî. 2. Cilt. Beyrut: Muesseset-u Dâri’l-Hadis, 1985.
  • İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. nşr. Yahya al-Endelusî. 3 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1997.
  • Kâsımî, Seyyid Muhammed Cemaleddin. Şerefu’l-Esbât. Beyrut: Matbaatu’t-Terakkî, 1913.
  • Kirşî, Huseyn b. ʽUbeyd. “el-Esbât”. Mecelletu’l-kevser 34/2 (2016), 13-15.
  • Kûfî, Furat b. İbrahim. Furât el-Kûfî. 12 Cilt. Necef: et-Tabʽatu’l-Hayderiyye, 1985.
  • Kuleynî, Muhammed b. Yakub. el-Kâfî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1985.
  • Ḳurtubî, Ebû Abdullah. el-Câmiʽ li ahkâmi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1954.
  • Maksimus Samuel. Dirâse fî seferi’l-kudât. Kahire: Meşrûi’l-Kunûzi’l-İlmiyye, 2000.
  • Maturidi, Ebu Mansur Muhammed. Tevilât. 19 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mizan, 2005.
  • Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali. Tefsîru’l-Maverdî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 1992.
  • Meclisî, Muhammed Bakır. Bihâru’l-envâr. 110 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-İlmiyye, 2008.
  • Muderrisî, Muhammed Takî. Min huda’l-Kurân. 18 Cilt. Bağdad: Dâru’l-Kârî, 2008.
  • Mufîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Numân. el-İrşâd. nşr. Muesseset-u Âl-i Beyt. Beyrut: Dâru’l-Mufîd, 1993.
  • Muhammed Bakır Musa Cafer. eş-Şeʽâiru’l-huseyniyye. Irak: el-ʽAtabetu’l-Huseyniyye, 2015.
  • Muslim, Ebu’l-Huseyn b. Haccac en-Nîsâbûrî. Sahîh Muslim. nşr. Muhammed Abdulbaki. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutub, 1998.
  • Nîsâbûrî, Muhammed b. el-Ḥâkim. el-Mustedrek. nşr. Mustafa Abdulkadir el-ʽAtâ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutub, 1. Basım, 1990.
  • Nisâî, Ebî Abdullah Ahmed b. Şuayb. Hasâis-u Ali b. Ebî Tâlib. nşr. Ahmed el-Bellûşî. Kuveyt: Mektebetu’l-Maʽlâ, 1986.
  • Ömer Abdulvahhab Mahmud. “el-Esbât fi’l-Kurâni’l-Kerîm”. Mecelletu adâbi’r-râfidîn 55/9 (2008), 1-24.
  • Rassî, Kasım b. İbrahim. er-Radd-u ʽala’r-râfida. nşr. İmam Hanefi Abdullah. Beyrut: Dâru’l-Afâk, 2000.
  • Râzî, Muhammed b. Ebî Bekir. et-Tefsîru’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2000.
  • Sadûk, Ebu Cafer Muhammed b. Ali. Kemâlu’d-dîn ve temâmu’n-nime. nşr. Ali Ekber el-Gaffârî. 2 Cilt. Kum: Muessesetu’n-Neşri’l-İslâmî, 1984.
  • Sadûk, Ebu Cafer Muhammed b. Ali. ʽUyûn-u ahbâr-i Rıdâ. nşr. Huseyn el-Alemî. Beyrut: Muessesetu’l-Alemî, 1984.
  • Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman. ed-Dureru’l-mensûra. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.
  • Şerif Murtazâ. Tenzîhu’l-enbiyâ. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1989.
  • Şîrâzî, Nasır Mekârim. el-Emsel fî tefsir-i kitâbi’l-lâh. 20 Cilt. Kum: Medresetu’l-İmâm Ali, 1992.
  • Tabatabâî, Muhammed Huseyn. el-Mîzân. 20 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-İlmiyye, 1997.
  • Taberî, İbnu Cerîr. Câmiʽu’l-beyân. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
  • Tabersî, Ebû Ali el-Fadl. Mecmeʽul-beyân. 5 Cilt. Tahran: el-Mektebetu’l-İlmiyye, 1987.
  • Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed. es-Sunen. 6 Cilt. Şam: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, 1930.
  • Tûsî, Ahmed b. Hasan. Tefsîru’t-tibyân. nşr. Ahmed el-ʽÂmilî. 10 Cilt. İran: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1989.
  • Zehebî, Hamid Huseyn. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1986.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud. el-Keşşâf. nşr. Halil Şeyḥa. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 2002.
  • Zemaḫşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud. Esâsu’l-belâgat. Kahire: Dâru’ş-Şaʽab, 1960.
  • Zeyyât, Ahmed Hasan. Muʽcemu’l-vasîṭ. Kahire: Dâru’d-Daʽve, 1960.
  • Zimmerli, Walther. The law and the prophets. USA: Wipf - Stock Publishers, 2010.