Endülüs Müslümanlarının II. Bayezid’e Yazdığı İstiğâse (Feryadname) Kasidesi

İber yarımadasında yaklaşık sekiz asır boyunca Müslümanların oluşturmuş olduğu görkemli medeniyet, son Endülüs İslam Devleti Benî Ahmer’in 898/1492’de yıkılması ile son bulmuştur. Benî Ahmer Devleti’nin yıkılmasından sonra yarımadada kalan Müslümanlara karşı takınılan sert ve acımasız tavır karşısında yarımadadaki Müslümanlar, dönemin güçlü Müslüman devlet başkanlarından yardım istemişlerdir. Bu yardım taleplerini de istiğâse (feryadname) kasideleri yazarak elçi vasıtasıyla bu devlet başkanlarına iletmişlerdir. Bu kasidelerde içinde bulundukları zor durumu dile getirip maruz kaldıkları baskı ve zulmü tasvir etmişlerdir. Tarihi bir belge niteliğinde olan bu kasideler Osmanlı Devleti padişahlarından II. Bayezid’e da ulaşmış ve ondan yardım talep edilmiştir. Endülüslüler II. Bayezid’e iki istiğâse kasidesi yazmıştır. Bunların birincisi henüz Benî Ahmer Devleti (1238-1492) yıkılmadan önce Hıristiyanların dört bir taraftan devleti işgal etmelerinden dolayı yazılan istiğâse kasidedir. İkincisi ise Benî Ahmer Devleti’nin yıkılmasından sonra Müslümanların maruz kaldığı asimilasyon politikasından dolayı yazılan istiğâse kasidesidir. Bu çalışmada Endülüs’te son Müslüman devleti olan Benî Ahmer Devleti düştükten sonra Endülüs Müslümanların Osmanlı Padişahı II. Bayezid’e yazdıkları istiğâse kasidesi değerlendirilecektir. Tarihi bir vesika olan bu kasideye geçmeden önce girişte Endülüs tarihinden, son Endülüs Müslüman Devleti Benî Ahmer’in yıkılışı ve bundan sonra Endülüs’te kalan Müslümanların yaşadıkları Hıristiyan baskılarından kısaca bahsedilecektir. Daha sonra istiğâse şiiri tarif edilerek söz konusu kaside tercümesi yapılarak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Edebiyatı, Endülüs, İstiğâse, II. Bayezid, Kaside

The Qasīdah (Faryādnāma) Written to Bāyezid II by Andalusian Muslims

The civilization built by Muslims through eight centuries on Iberian Peninsula ended up by the collapse of the last Andalusian Islamic polity, Banu al-Ahmar in 898/1492. After this collapse, remaining Muslim population on the peninsula who were insulted by the new rulers called help from the powerful Muslim rulers from around the world. They conveyed this message of help via screaming (faryādnāma) poems to those Muslim leaders with messengers. In these qasīdas they pictured the oppression and the difficulty they faced. One of these qasīdas which are historical records, reached to the Ottoman sultan Bāyezid II and they asked help from him as well. Andalusians wrote two qasīdas. One of these was written before the collapse of Banu al-Ahmar (1238-1492) in order to inform the Sultan about the Christians’ attacks. The other was written because of the assimilation policy undertaken against Muslims after 1492. In this study, this latter qasīdah istighāsah will be examined. In introduction, history of Andalusia, Banu al-Ahmar’s collapse and the oppression faced by the remaining Muslims will be touched upon briefly. Then, the definition of qasīdah istighāsah will be given and the subject qasīdah will be studied with its Turkish translation given.

Keywords:

Arabic Language and Literature, Andalusia, Istighāsah, Bāyezid II, Qasīdah,

PDF

___

Abdulbâkî Muhammed, Abdulbâkî Hüseyn. “Sînîyyetü İbni’l-Abbâr -dirâse belâğiyye nakdiyye-“. Mecelletü Külliyeti’l-Lügati’l-Arabiyye bi Asyût 30/4 (Aralık 2011), 2293-2341.
Anân, Muhammed Abdullâh. Devletü’l-İslâm fi’l-Endelüs. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanicî, 1997.
Bilgin, Feridun. ‘’Gırnata İşgali Sonrasında Endülüs’teki Müslümanların Asimilasyonu’’. Mukaddime Dergisi 2 (2010), 53-78.
Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʻayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Samerrâî. 4 Cilt. Lübnan: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
Goran, Selahattin. Endülüs Arap Şiirinde Vatan Özlemi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed el-Ezdî. Cemheretü’l-lüğa. thk. Remzî Munîr Baʿlebekkî. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1407/1987.
İbn Mâlik et-Tâî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh el-Endelüsî el-Ceyyânî. el-Elfâzu’l-Muhtelifetü fî’l-Meâni’l-Mu’telife. thk. Muhammed Hasan Avâd. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1411/1991.
Îsâ, Fevzî. eş-Şiʻri’l-Endelüsî fî asri’l-Muvahhidin. İskenderiyye: Dâru’l-Vefâ, 1428/2007.
Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’an’da Dini Bir Tecrübe Olarak Allah’tan Yardım Dileme ve O’na Muhtaçlık “İstiâne”, “İstiğâse” ve “Fakr İla’llâh”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (Güz 2014), 81-127.
Makkarî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed el-Tilimsânî. Ezhâru’r-riyâd fi ehbâri el-Kâdî ʻİyâd. thk. Mustafa es-Sekkâ vd.. 3 Cilt. Kahire: Matbaʻâtu Lecneti’t-Te’lîf, 1358/1939.
Merrâküşî, Ebû ʻAbdullah Muhammed b. ʻAbdulmelik el-Ensârî. ez-Zeyl ve’t-tekmile lî kitâbi’l-mevsûl ve’s-sıla. thk. İhsân ʻAbbâs vd.. 4 Cilt. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1433/2012.
Mekkî, Tahir Ahmed. Dirâsât Endelüsiyye fî’l-edeb ve’t-târîh ve’l-felsefe. Kahire: Dârü Maârif, 1407/1987.
Sâmerrâî, Halîl İbrâhîm vd.. Târîhü’l-Arab ve Hadaratuhum fî’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîdi’l-Muttehide, 1421/2000.
Şeyban, Lütfi. “Hıristiyan İşgalinde Endülüs Şehirleri”. Eski Yeni: 3 Aylık Düşünce Dergisi 1 (Bahar 2006), 29.
Özdemir, Mehmet. “Gırnata”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/51-57. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Özdemir, Mehmet. “Endülüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/211-225. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Özdemir, Mehmet. “Morisko”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/288-291. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Özdemir, Mehmet. “Müdeccenler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/465-467. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Özdemir, Mehmet. “Osmanlı Endülüs Müslümanlarına Yardım Etmedi mi?”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 12/3-4 (1999), 283-296.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Basımevi, 1988.
Yiğit, İsmail. “Nasriler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/420-424. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Yüksel, Azmi. “Endülüs’ten II. Bayezid’a Anonim Bir Şiir”. Belleten 3/205 (Aralık 1988), 1576-1583.
Zebîdî, Muhammed b. ʻAbdurrezzâk el-Hüseynî Ebü’l-Feyd. “Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. ʻAlî Hilâlî. 5 Cilt. Kuveyt: Matbaʻâtü Hukûmeti’l-Kuveyt, 1423/2003.