Abdülğanî b. İsmâil en-Nablusî (ö. 1143/1731) ve Miftâhu'l-Ma‘ıyye Adlı Eseri Çerçevesinde Nakşibendî Tarikatının On Bir Esâsı

Yaşadığı çağda (XVII-XVIII. y.y.) Suriye’deki mânevî hayatın teşekkülünde önemli rol oynayan Nablusî (ö. 1143/1731), Kâdiriyye ve Nakşibendiyye tarikatlarından hırka giyen, zâhirî ve tasavvufî ilimlerde söz sâhibi olan bir âlimdir. Üç yüz kadar eser telif eden Nablusî’nin en dikkat çeken eserleri, tasavvufla ilgili olanlarıdır. Bu kitaplardan biri de Miftâhu’l-ma‘ıyye fî düstûri't-tarîkati'n-Nakşibendiyye adlı eserdir. Bu kitap, Tâcüddin b. Zekeriyyâ’nın (ö. 1050/1640) Tâciyye isimli eserinin şerhidir. Bu makale, adı geçen kitabı merkeze alarak Nakşibendiyye’nin on bir esâsı hakkında Nablusî’nin bakış açısını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Abdülhâlik-ı Gücdüvânî (ö. 612/1220) ve Bahâüddîn Nakşibend (ö. 791/1389) tarafından ortaya konan on bir esâs, Kelimât-ı Kudsiye olarak adlandırılır. Farsça kelimelerle ifâde edilen bu esasların temel hedefi, müritlerin mânevi gelişimini sağlamaktır.Birinci esâs (Yâd Kerd), sürekli olarak yüce Allâh'ı zikretmeyi, ikinci esâs (Bâz Geşt), tevâzuyla Allâh'a yönelmeyi, üçüncü esâs (Nigâh Dâşt), kalbi havâtıra karşı korumayı, dördüncü esâs (Yâd Daşt), kalben Allâh'a dönüş hâlini muhâfaza edip devamlı olarak Allâh'ı hatırda tutmayı, beşinci esâs (Hûş Der-Dem), her nefesi bilinçli bir şekilde alıp vermeyi, altıncı esâs (Sefer Der Vatan), halktan uzaklaşıp Allâh'a yönelmeyi, yedinci esâs, (Nazar Ber-Kadem) atılan her adımı dikkatli bir şekilde atmayı, sekizinci esâs (Halvet Der Encümen), halk içinde iken Allâh ile birlikte olmayı, dokuzuncu esâs (Vukûf-i Zamânî), her ânı bilinçli olarak geçirmeyi, onuncu esâs (Vukûf-i Adedî), zikir adedine riayet etmeyi, on birinci esâs (Vukûf-i Kalbî) ise kalbi sürekli kontrol altında tutmayı öğütler.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Nakşibendiyye, On bir esâs, Nablusî, Miftâhu’l-ma‘ıyye

The Eleven Principles of Naqshibandiyya Tariqa in the Framework of Abdulgani b. Ismail an-Nablusi (d. 1143/1731) and Miftâhu'l-Ma‘ıyye

Nablusî (d. 1143/1731), who played an important role in shaping of spiritual life in Syria in the age of his life (17th-18th centuries), was a scholar in material and spiritual sciences authorized by Kadiriyya Tariqa and Naqshibandiyya Tariqa. The most striking works of Nablusî, who wrote about three hundred works, are those related to mysticism. One of these books is Miftâhu'l-ma‘ıyye fı düstûri't-tarîkati'n-Nakşibendiyye. This book is an explanation of the book Tâciyye written by Tajuddin b. Zakariyya (d. 1050/1640). This article aims to reveal the viewpoint of Nablusi on the eleven principles of Naqshbandiyya by taking the mentioned book into the center. Eleven principles determined by Abdulhalik-i Gucduvani (d. 612/1220) and Bahauddin Naqshiband (d. 791/1389) are called Kelimât-i Kudsiyya. The basic goal of these principles, expressed in Persian words, is to provide spiritual development of the disciples.

Keywords:

Mysticism, Naqshbandiyya, Eleven principles, Nablusî, Miftâhu’l-ma‘ıyye,

PDF

___

A‘zam, Cemîl. Ukûdü’l-cevher fî terâcimi men lehüm hamsûne tasnîfen fe-mietü fe-ekser. Beyrut: el-Matba'atü’l-ehliyye, 1326/1908.

Bağdâdî, İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn. 2 Cilt. İstanbul: y.y., 1951.

Bahaî, Nasrullah. Büyük İslâm Velîsi Muhammed Bahaeddin Şah Nakşibendî Hayâtı, Şahsiyeti, Menkibeleri. nşr. Taşköprülü Ali Altın. İstanbul: M. Şevket Eygi Matbaası, 1328/1966.

Alâaddin, Bekrî. Bir Çağın Öncüsü Abdülganî Nâblusî Hayâtı ve Fikirleri. çev. Veysel Uysal. İstanbul: İnsan yayınları, 1995.

Cihan, Ahmet Kamil. Abdülganî Nâblusî’nin Hayâtı ve Kelâmî Görüşleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1988.

Dernîka, Muhammed Ahmed. et-Tarîkatü’n-Nakşibendiyye ve a‘lâmühâ. Trablus: Jarrous Press, 1408/1987.

Hânî, Abdülmecîd b. Muhammed. el-Kevâkibü’d-dürriyye ale’l-hadâikı’l-verdiyye fî ecillâi’s-sâdâti’n-Nakşibendiyye. tsh. Muhammed Halid el-Harse. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 1996.

Hânî, Muhammed b. Abdullah. el-Behcetü’s-seniyye fî âdâbi’t-Tarîkati’l-Aliyyeti’l-Hâlidiyyeti’n-Nakşibendiyye. İstanbul: İhlas Vakfı Yayınları, 1381/2002.

Hasenî, Şerîf Abdulhay b. Fahruddîn. Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü’l-mesâmi‘ve’n-nevâzır. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, 1. Basım, 1420/1999.

Kuşeyrî, Abdülkerîm. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. tsh. Hânî el-Hâc. Kâhire: el-Mektebet’t-tevfîkıyye, ts.

Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Ali. Kûtü’l-kulûb fî mu‘âmeleti’l-mahbûb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.

Mete, Ayşegül. “Nakşibendiyye-Tâciyye’nin Kurucusu: Tâceddîn b. Zekeriyyâ Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Yolu”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 32 (2012): 179.

Muhıbbî, Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbillah ed-Dımaşkî. Hulâsatü’l-eser fî a‘yâni’l-karni’l-hâdi aşer. 4 Cilt. Kahire: Matbaatu’l-vehbiyye, 1284.

Murâdî, Ebû’l-Fazl Muhammed Halil. Silkü’d-dürer fî a‘yâni’l-karni’s-sânî aşer. 4 Cilt. Bağdad: Mektebetü’l-mesnâ, ts.

Nablusî, İsmail b. Abdülğanî. Miftâhu’l-ma‘ıyye fî düstûri’t-Tarîkati’n-Nakşibendiyye. thk. Cevdet Muhammed Ebü’l-Yezîd el-Mehdî. Kâhire: ed-Dâru’l-cûdiyye, 1429/2008.

Nablusî, İsmail b. Abdülğanî. Miftâhü'l-maiyye fî tarîki'n-Nakşibendiyye. Konya: Konya Bölge Yazmalar Kütüphanesi, 3604/1, 1b-60a. yazmalar.gov.tr.

Nablusî, İsmail b. Abdülğanî. Tercüme-i Miftâhü'l-maiyye fi tarîkati'n-Nakşibendiyye. çev. Osman Bahri b. Muhammed Emin Şeyhluli. Ankara: EHT A 30939/EHT A 35408, 280 sayfa. millikutuphane.gov.tr.

Nahlî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Mekkî. Büğyetü’t-tâlibîn li-beyâni’l-meşâyihı’l-muhakıkîni’l-mu‘temedîn. Haydarabad: Matbaatü meclis-i dâirati’l-meârifi’n-nizâmiyye, 1. Basım, 1328.

Nebhânî, eş-Şeyh Yûsuf b. İsmâil. Câmi’u Kerâmâti’l-Evliyâ. thk. İbrâhim Atve Ivaz. 2 Cilt. Porbandar: Merkez-i Ehli Sünnet Berakât-i Razâ, 1422/2001.

Öngören, Reşat. “Taceddin b. Zekeriyya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/342-343. Ankara: TDV Yayınları, 1996.

Öteleş, Zeliha. Abdülganî en-Nâblusî Şerhi Bağlamında İbnü’l-Fârız’ın Kasîde-i Tâiyye’sinde Seyr u Sülûk. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.

Özaydın, Murat. “Şeyh Abdurrahman’a Göre Nakşibendîliğin On Bir Temel Esası”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 13/50 (2014), 214.

Özel, Ahmet. “Nablusî, Abdülganî b. İsmâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/268. Ankara: TDV Yayınları, 2006.

Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1980.

Sem‘ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 8. Cilt. Beyrut: y.y., 1981.

Toprak, Mehmet Sait. “İnsan’ın Anlamı Üzerine Bir Araştırma: Abdülganî En-Nablusî”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2007), 45-82.

Tosun, Necdet. Bahaeddin Nakşibend: Hayatı, Görüşleri, Tarikatı. İstanbul: İnsan Yayınları, 1. Basım, 2002.

Tosun, Necdet. “Nakşibendiyye” (Âdâb ve Erkân). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/342. Ankara: TDV Yayınları, 2006.

Türer, Osman. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Seha Neşriyat, 1998.

Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları. 2005.

Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis. Konya: Yediveren Yayınları, 2001.

Yılmaz, H. Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 11. Basım, 2007.

Ziriklî, Hayruddîn. el-E‘lâm: Kâmûsü terâcimi’l-eşhüri’r-ricâl ve’n-nisâi mine’l-arabi ve’l-müste‘ribîne ve’l-müsteşrikîn. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilmi’l-melâyîn, 15. Basım, 2002.