Geçmişten Günümüze Dini Gruplar Olarak Tarikatların Siyasi Yapılarla İlişkileri

Dini gruplar, ortak inanç esasları etrafında toplanan bireylerin meydana getirdiği sosyal yapılardır. Bu yapılar kendi iç aktivitelerini yerine getirirken toplumsal bir dünyada yaşamanın gereği olarak diğer kurumlarla da etkileşim içerisinde olagelmişlerdir. Özellikle siyaset kurumuyla olan ilişkileri ve bu ilişkilerin sonuçları günümüzde kamuoyu tarafından yoğun olarak tartışılmaktadır. Son dönemlerde yaşadığımız olayların toplumu getirdiği nokta problemin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Bugün yaşanan olaylar tarihten kopuk sosyal hadiseler olmayıp her bir olayın tarihsel geçmişi ve arka planı vardır. Bu nedenle bugün gözlemlenen dini gruplar siyaset ilişkisi yüzlerce yılda meydana gelen birikim ve tecrübelerin günümüze yansımasıdır.Geçmiş anlaşılmadan bugün yorumlanamaz ilkesinden hareketle tarihimizdeki önemli dini gruplardan olan tarikatların siyasal yapı ile olan ilişkilerini ele alıp incelemek günümüzde meydana gelen olayları çözümlemeye ve anlamaya yardım edecektir. Bu amaçla Osmanlı toplum yapısı içinde önemli bir dini grup olan Halvetî Tarikatı’nın siyasi yapılarla olan ilişkilerini ve oynadığı siyasal rolü bu makalede ele alıp inceleyeceğiz. Bu yapı üzerinden geçmişten günümüze bir projeksiyon tutarak siyasi yapıların dini gruplardan beklentisini, dini grupların da siyasal yapıyla olan ilişkilerini ortaya koyacağız.

The Relationship Between the Sect as Religious Group and Political Structures from Past to Nowadays

Religious groups are social structures that is consisted of by people sharing the same beliefs. While performing their own rituals, they have interacted with other institutions as a result of necessity to live in a social world. Specially, the relations with the political institution and the results of these relations are being extensively discussed by the public opinion today. The point that we have recently experienced has shown us how crucial the problem is. The events of nowadays are not social events that did not take place within the history but the same events each event has its historical pass and background. So, the political relationship observed between religious groups today is very reflection of done and experiences that have occurred over hundreds of years.

___

  • Abdizade, Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. 5 Cilt. yay. haz. Mesut Aydın - Güler Aydın. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2007.
  • Abdurrahman Cami. Nefahattül Üns. çev. Lami Çelebi. yay. yaz. Süleyman Uludağ - Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
  • Akyüz, Niyazi. Dinin Örgütsel İklimi. Ankara: Gündüz Yayıncılık, 2007.
  • Aşıkpaşazade. Osmanoğullarının Tarihi. çeviri ve günümüz diline aktarım: Kemal Yavuz - M. A. Yekta Saraç. İstanbul: K Yayınları, 2003.
  • Budak, Abdulhamit. Bir Şehir Bir Tarikat. Amasya ve Halvetilik. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
  • Cengil, Muammer. Tasavvufi Yaşantı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2008.
  • Coşkun, Ali. Mehdilik Fenomeni. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
  • Çakmak, Muharrem. Cemal Halveti, Hayatı, Eserleri, Tasavvufi Düşüncesi ve Cemâliye Kolu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2000.
  • Dini Terimler Sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları Müdürlüğü, 2009.
  • Doğan, D. Mehmet. Tarih ve Toplum. Ankara: Rehber Yayınları, 1989.
  • Ficther, Joseph. Sosyoloji Nedir? çev. Nilgün Çelebi. Ankara: Attila Kitabevi, 1996.
  • Gölpınarlı, Abdülbâki. Yüz Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
  • Günay, Ünver. Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
  • Günay, Ünver - Ecer, A. Vehbi. Tasavvuf, Tarikatlar ve Türkiye. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1999.
  • Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri. Ankara: Seha Neşriyat, 1983.
  • Güngör, Erol. İslam Tasavvufunun Meseleleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2004.
  • Heyet. Doğuştan Günümüze Büyük Osmanlı Tarihi. 14 Cilt. İstanbul: Çağ Yayınları, 1986.
  • Hoca Sadettin Efendi. Tacü’t-Tevarih. sad. İsmet Parmaksızoğlu. 5 Cilt. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
  • İnalcık, Halil. “II. Mehmet”. İslam Ansiklopedisi. 7/506-535. Ankara: MEB Yayınları, 1997.
  • İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
  • İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifîn. 6 Cilt. Beyrut: Dâr-ül kütüb-ül ilmiyye, 1992.
  • Karahan, Emine. Yûsuf Bin Yâkub’un Menâkıb-ı Şerîf ve Tarîkatnâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetiyye Adlı Eserinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
  • Karataş, Hasan. “The City as a Historical Actor: The Urbanization and Ottomanization of The Halvetîye Sufi Order by the City of Amasya in the Fifteenth and Sixteenth Centuries”. USD: University of California, Doktora Tezi, 2011.
  • Kisling, Hans Joachim. “Halveti Tarikatı II”. Bilim Sanat Vakfı Yayın Organı. (Şubat 1994), 30-35.
  • Köse, Fatih. “İstanbul’daki Halvetî Tekkelerine Dair”. Keşkül Dergisi 23 (2012), 124.
  • Lâmî Çelebi. Nefahat’l-üns Tercüme ve Şerhi. haz. Süleyman Uludağ - Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
  • Mahmud Cemaleddin el-Hulvî. Lemâzât-ı Hulviyye el-Lemezât-ı ‘Ulviyye. haz. Mehmet Serhan Tayşi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013.
  • Mardin, Şerif. Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
  • Mecdî Efedi. Tercüme-i Şakayık-ı Nu’maniye. İstanbul: Darüt Tıbaatül Amire, 1269.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnâmeler. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: Timaş, 2011.
  • Okumuş, Ejder. Toplumsal Değişme ve Din. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
  • Öngören, Reşat. Osmanlılarda Tasavvuf. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
  • Öngören, Reşat. Tarihte Bir Aydın Tarikatı Zeyniler. İstanbul: İnsan Yayınlar, 2003.
  • Öztuna, Yılmaz. Devletler ve Hanedanlar. 2 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
  • Subaşı, Necdet. Din Sosyolojisi. İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
  • Şapolyo, Enver Behnan. Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2013.
  • Şükürov, Zaur. “Anadoluda Faaliyet Gösteren İlk Halvetî Şeyhlerinden Muhammed Bahauddin Erzincani”. Keşkül Dergisi, 23 (2012), 46-47.
  • Tayşi, Mehmet Serhan. “Ömer Halvetî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/65. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
  • Uludağ, Süleyman. “İhvan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/580. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
  • Ülgener, Sabri. Zihniyet ve Din. İstanbul: Derin Yayınları, 2006.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 6 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
  • Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. çev. Taha Parla. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.
  • Weber, Max. Din Sosyolojisi. çev. Latif Boyacı. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.
  • Yetik, Erhan. Tarikatlar ve Dini Hayat. Samsun: Kardeşler Ofset, 1996.