Rifâîliğin Anadolu’daki Tarihine Bir Katkı: “Ahmed-i Kebîr er-Rifâî” “Ahmed-i Kûçek” mi?

İsimleri XIV. asırdan günümüze ulaşan iki Rifâî şeyhinin, aynı ya da ayrı şahsiyetler olup olmadıkları araştırmacılar arasında tartışma konusu olmuştur. Bu isimlerden biri Rifâîliğin Anadolu’daki en önemli temsilcisi kabul edilen Ahmed-i Kûçek; diğeri ise Lâdik’teki türbesi bugün de ziyarete açık olan Sâhibu’l-Hâl Seyyid Ahmed-i Kebîr’dir. Haklarında nakledilen rivayetler, aynı ismi taşıyıp farklı lakaplarla anılan bu zatlar için zaman ve mekan birliğinin söz konusu olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak aynı ya da ayrı şahsiyetler olup olmadıkları hakkında kesin bir hükme varabilmek için soy bağlarını ortaya koyan künye bilgilerine ihtiyaç vardır. Bu çalışmada, daha önce üzerlerinde çalışılmamış kaynaklardan istifadeyle, söz konusu iki isme ait künyeler tespit edilerek, farklı lakaplarla tek bir isme işaret edildiği ortaya konulmuştur. Buna göre, Lâdik’te medfun Ahmed-i Kebîr, nâm-ı diğer Ahmed-i Kûçek’tir. Makalede, daha yaygın bir şöhrete sahip Ahmed-i Kûçek ismi tercih edilerek, biyografisi yeniden teşekkül ettirilmiş, böylelikle Ahmed-i Kûçek’in şahsiyetinde Rifâîliğin bu topraklardaki seyri hakkında yeni malumatlar sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Anadolu, Rifâî, Ahmed-i Kûçek, Ahmed-i Kebîr

A Contribution to the History of Rifâiyya Order in Anatolia: Is “Ahmed-i Kebîr er-Rifâî” “Ahmed-i Kûçek”?

It has been discussed by the scholars that whether the names pointing out two Rifâî sheikhs, who are known since the fourteenth century, refer to two different figures or to the same person. One of these names refers to Ahmed-i Kûçek, the foremost representative of Rifâiyya Order in Anatolia; and the other refers to Sâhibu’l-Hâl Seyyid Ahmed-i Kebîr, whose tomb is in Lâdik and even today open to visit. The narratives reported about them, who have been mentioned with the same name but with different epithets, indicates that they lived in the same time period and environment. But it is still ambiguous whether they are same or different persons. To arrive at a conclusion, we need more information about their personal records showing their lineage. In this article, by depending on sources which have not been worked on yet, we fixed their names and showed that these to names refer to one person. Thus it has been proved that Ahmed-i Kebîr, whose tomb is in Lâdik, is Ahmed-i Kûçek. In the article, we preferred to use his most common name Ahmed-i Kûçek, and tried to rewrite his biography based on our new findings. While doing so, we also offered some new information about the course of Rifâî Order in Anatolia.

Keywords:

Tasawwuf, Anatolia, Rifâî, Ahmed-i Kûçek, Ahmed-i Kebîr,

PDF

___

Eflâkî, Ahmed. Menâkıbü’l-‘ârifîn. 2 Cilt. yay. haz. Tahsin Yazıcı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1961.
Eflâkî, Ahmed. Ariflerin Menkıbeleri. çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
Bayram, Sadi. Merzifon-Amasya Kültür Tarihinde ‘Îdî-zâdeler-Hacıbayramoğulları. Ankara: y.y., 2018.
Bayram, Sadi. “Lâdik ve Seyyid Ahmed-i Kebîr er-Rufâî Hazretleri”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 74 (1991), 139-156.
Elvân Çelebi. Menâkıbu’l-kudsiyye fi menâsıbi’l-ünsiyye: Baba İlyas-ı Horasanî ve sülalesinin menkabavî tarihi. haz. Ahmed Yaşar Ocak - İsmail E. Erünsal. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
Evliya Çelebi. Seyâhatnâme: (I-II. Cilt) indeksli tıpkıbasım. 5 Cilt. haz. Seyit Ali Kahraman. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
Gelibolulu Mustafa Âli. Künhü’l-ahbâr. 5 Cilt. İstanbul: Takvimhane-i Amire, 1277-1285.
Gölpınarlı, Abdülbakî. Manâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Veli: Vilâyet-nâme.İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1958.
Hüseyin Hüsâmeddîn. Amasya Tarihi. Dersaadet: Hikmet Matbaası, 1327-1330.
Hüseyin Hüsâmeddîn. Amasya Tarihi. 3. Cilt. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası, 1329-1358.
Hüseyin Hüsâmeddîn. Amasya Tarihi. 7. Cilt. (Yayın Aşamasında). Amasya Belediyesi.
İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed et-Tancî. Mühezzebü rihleti İbn Battûta. haz. Ahmed el-Avâmirî - Muhammed Câdelmevlâ. 2 Cilt. Kahire: Matbaa-i Emîriyye Bulak, 1934-1937.
İbnü’s-Serrâc, Muhammed b. Ali. Teşvîku’l-ervâh ve’l-kulûb ilâ zikri ‘allâmi’l-guyûb. Amcazâde Hüseyin Paşa, nr. 272. Süleymaniye Kütüphanesi.
İbnü’s-Serrâc, Muhammed b. Ali. Tüffâhu’l-ervâh ve miftâhü’l-irbâh. Wetzstein II, 396. Berlin Staatsbibliothek.
İbnü’s-Serrâc, Muhammed b. Ali. Tüffâhu’l-ervâh ve miftâhu’l-irbâh: Ruhların Meyvesi ve Kazancın Anahtarı. çev. Nejdet Gürkan vd.. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2015.
Kılıç, Rüya. Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
Kılıç, Mahmut Erol. Anadolu Tasavvuf Tarihine Notlar 1 - Osmanlı Dönemi-Cumhuriyet Dönemi. İstanbul: Sufi Kitap, 2014.
Mahzûmi, Abdullah Muhammed Sirâceddîn b. Abdullah er-Rifâî. Sıhahu’l-ahbâr fî nesebi’s-sâdeti’l-Fâtımiyyeti’l-ahyâr. Mısır: y.y., 1304.
Medenî, Es‘ad. “Risâletü’l-Müselsel”. Mecmu‘. 1-45. Kahire: el-Matbaatü’l-Âmireti’ş-Şerefiyye, 1309.
Ocak, Ahmet Yaşar. Babaîler İsyanı: Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Hetedoroksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh, 2016.
Öztürk, Eyüp. Velilik ile Delilik Arasında: İbnü’s-Serrâc’ın Gözünden Muvelleh Dervişler. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
Sayyâdî, Ebu’l-Hüdâ. Tenvîru’l-ebsâr fî tabakāti’s-sâdeti’r-Rifâ‘iyyeti’l-ahyâr. Matbaa-i Muhammed Efendi Mustafa, Mısır: y.y., 1306.
Yazıcı, Tahsin. “Ârif Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/ 363-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.