Osmanlı Dönemi Kıbrıs Su Vakıfları (1571-1878)

Vakıf kelimesi durdurmak, alıkoymak anlamlarına gelmekte ve İslâm hukukunda bir sistemi ifade etmektedir. Vakıf bir kişinin, sahip bulunduğu taşınır veya taşınmazın bir kısmını veya tamamını halkın herhangi bir ihtiyacını gidermek üzere Allah rızası için, hayrî ve sosyal bir amaca devamlı surette tahsis etmesi demektir. Vakıfların çeşitlerini toplumların ihtiyaçları belirlemektedir. Kıbrıs Adası yarı kurak iklim kuşağında yer aldığından ve yerel su kaynakları da kısıtlı bulunduğundan adada kurulan vakıfların önemli bir kısmı su vakfı şeklinde olmuştur. Adada ilk vakıf kuranlar Padişah II. Selim, Lala Mustafa Paşa, Haydar Paşazade Mehmet Bey, Arap Ahmet Paşa, Pertev Paşa, Ağa Cafer Paşa gibi devlet erkânından hayırseverlerdi. Cafer Paşa, Ebubekir Paşa, Silahtar Mustafa Paşa gibi valiler, ada halkına sadece adaletli bir idare sunmaya çalışmamışlar, aynı zamanda halkın en önemli ihtiyacını kendi gelirlerinden kurdukları su vakıflarıyla karşılamaya gayret etmişlerdir. Ayrıca ada halkından varlıklı olanlar da mevcut su vakıflarının devamını sağlamak üzere bağışlar yapmışlardır. Bazıları da vakıf su yollarını kullanmak üzere yardımlarda bulunmuşlardır. Ayrıca Kıbrıs su vakıflarının ülkenin diğer su vakıflarıyla büyük benzerlikler taşıdığı da ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı Dönemi'nde Kıbrıs'ta suya verilen önemi, adaya atanan yöneticilerin Kıbrıs halkının su ihtiyacını karşılamadaki gayretlerini değerlendirmek, adada kurulan su vakıflarının kimler tarafından oluşturulduğunu, var olanlara su vakıflarına yapılan destekler ile vakıflardan meydana gelen gelişmeleri ortaya çıkarmaktır. Böylece Kıbrıs vakıflar tarihi içerisinde su vakıfları konusundaki eksikliğin giderilmesine katkı yapılması hedeflenmektedir

Cyprus Water Waqfs of the Ottoman Period (1571-1878)

Literally, the waqf words means to stop, contain or to preserve and it is a system in Islamic law. In shari'ah, a waqf is a voluntary, permanent, irrevocable dedication of a portion of ones wealth - in cash or kind - to Allah. Needs of communities determine the type of waqf. Cyprus is located in semi-arid climatic zone. In addition to this, water resources are limited in the island. Therefore, in Cyprus a large number of water vaqfs were established. The first founders of the waqf in the island were benefactor of high state official, such as Sultan Selim II, Lala Mustafa Pasha, Haydar Pashazade Mehmet Bey, Arap Ahmet Pasha, Pertev Pasha, Ağa Jafar Pasha. Not only fairly admisitrated the governer of the island such as Jafar Pasha, Abu Bakr Pasha, Mustafa Pasha but also endeavored to supply the water needs of the people, by establishing water waqf. Besides, wealthy people of the island made donations to maintain the existing the water waqfs. Some of them made contribute to the waqf for using the waterways. It is also revealed that Cyprus water waqfs resembles other water waqfs in the country. The aims of this study are; to evaluate the importance of the water in Cyprus during the Ottoman period and the efforts of governers of Cyprus related to the water; to reveal the founders of the water waqfs and supporters the water waqfs existing in the island, and the events of the water waqfs. In addition to this, to complete deficiency of the matter of water waqfs within the history of the Cyprus waqfs is aimed

PDF

___

Akgündüz, A. (1988). İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara: TTK. Yayını.
Altan, M. H. (1986). Belgelerle Kıbrıs Türk Vakıflar Tarihi (1571-1974), I. Lefkoşa: Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yayını.
Altan, M. H. (2001). Kıbrıs’ta Türk Malları, III. Lefkoşa: Karataş Yayınevi.
Altan, M. H. (2003). Kıbrıs’ta Türk Malları, II. Lefkoşa: Yeni Avrasya Yayınları.
Ateş, İ. (1987). Kanuni Sultan Süleyman’ın Su Vakfiyesi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını. Bağışkan, T. (2005). Kıbrıs’ta Osmanlı-Türk Eserleri. Lefkoşa: Mavi Basın Yayın.
Berki, A. H. (1962). “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı”. Vakıflar Dergisi, 5, 127-128. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
BOA., (2010). Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
Cobham, C. D. (1908). Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus. Cambridge: Cambridge University Pres”.
Çeçen, K. (1999). Osmanlı Suyollarında Künkler, Debi Ölçme Tertibatı ve Su Terazileri”. Osmanlı İmparatorluğu’nun Doruğu 16. YY. Teknolojisi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını, 55-70.
Çelik, G. (2000). İstanbul Su Külliyatı, Vakıf Su Tahlilleri: Su Hukuku ve Teşkilâtı. İstanbul: İSKİ Yayınları.
Çelik, G. (2006). İstanbul Kaynak Sularında Teşkilat ve İşleyiş, Suyu Arayan İstanbul. 267-312. İstanbul: İSKİ Yayınları.
Çevikel, N. (2000). Kıbrıs Eyaleti, Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750-1800). Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi.
Çoruh, H. (2008). II. Mahmud Döneminde Kıbrıs’ın İdari, İktisadi ve İçtimai Yapısı (1808-1839). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Demiryürek, M. (2011). “Kıbrıs Şer‘iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nükud)”. Turkish Studies, 6/1, 941-960.
Dinç, G. (2010). Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Dündar, R. (1998). Kıbrıs Beylerbeyliği (1570-1670). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) İnönü Üniversitesi, Malatya.
Erdoğru, M. A. (2008). “Osmanlı Kıbrısı’nda Su Tedariki (1570-1640)”. Kıbrıs’ta Osmanlılar, 250-265. Lefkoşa-Kıbrıs: Galeri Kültür Yayını.
Erdoğru, M. A. (2009). “Kıbrıs’ta İlk Osmanlı Evkafı: Sultan II. Selim’in Lefkoşa Sur İçindeki Selimiye Camii ve Selimiye Medresesi’nin Mali Kaynakları”. Kıbrıs’ta Osmanlılar II, 58-64. Lefkoşa-Kıbrıs: Galeri Kültür Yayını.
Erdönmez, C. (2004). Şer‘iyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839-1856). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
Gazioğlu, A.C. (2000). Kıbrıs’ta Türkler (1570-1878), 308 yıllık Türk Dönemine Yeni Bir Bakış, Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP).
Güneri, H. (1971). “Vakıf Sular ve Su Vakıfları”. Vakıflar Dergisi, 67-79. IX, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Gürkan, H. M. (2000). Tarih İçinde Kıbrıs. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayını.
Halil, S. (1967), “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ın İlk Yılı Bütçesi”. Belgeler, S.IV/7-8, Ankara: TTK. Yayını, 1-33.
Hill, G. (1952a). A History of Cyprus, vol. I. Cambridge: Cambridge University Press.
Hill, G. (1952b). A History of Cyprus, vol. IV. Cambridge: Cambridge University Press.
İlhan, (2008). “Osmanlı Su Yollarının Sevk ve İdaresi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Jennings, R. (1993).Christians and Muslim in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World (1571- 1640). New York: New York Universty Press.
Kara, A.; Çelik, C. (2011). “Kıbrıs’ta Vakıf Denetim Sorunu”. History Studies, 3/3, 161-175.
Karataş, (2008). “Bursa Suları ve Su Vakıfları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/2, 379-417. Bursa.
Kazıcı, Z. (1985). İslâmî ve Sosyal Açıdan Vakıflar. İstanbul: Marifet Yayınları.
Köprülü, F. (1942). “Vakıf Müessesesinin Hukukî ve Mâhiyeti ve Tarihî Tekâmülü”. Vakıflar Dergisi, 2, 1-13. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
Luke, H. (1989). Cyprus Under The Turks (1571-1878). London: C. Hurst&Company Press.
Martal, A. (1989). “XVI. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Su Yolculuk”. Belleten, LII, 205, 1585- 1654. Ankara: TTK.
Ömer Hilmi Efendi. (2003). Ahkâmü’l-Evkâf. Lefkoşa: Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yayını.
Özçelik, S. (2003). “Tanzimat Öncesinde Girne Kazası (Temettüat Defterlerine Göre)”. A.Ü.D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, XXII, 34, 35-81. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayını.
Özkul, A. E. (2005). Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi (1726-1750). İstanbul: İletişm Yayınları.
Özoran, B. R. (1982). “Kıbrıs Adasında Bekir Paşa Vakfı”. Vakıflar Dergisi. 16, 27-29. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
Öztürk, N. (1983). Menşei ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
Pakalın, M. Z. (1990). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Purcell, H. D. (1968). Cyprus. New York: Praeger Press.
Soyel, N. T. (2009). Kuzey Kıbrıs’taki Tarihi Su Değirmenleri ve Kırsal Peyzajın Parçası Olarak Korunmaları İçin Öneriler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
Soyel, N. T., & Ahunbay Z. (2011). “Kuzey Kıbrıs’taki Tarihi Su Değirmenlerinin Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri”. İTÜ Mimarlık, Planlama, Tasarım Dergisi, 10/1, 105-115.
Şensoy, F. (2006). “İstanbul’un Tarihi Vakıf Suları ve Kırkçeşme”. Suyu Arayan İstanbul, 73-146. İstanbul: İSKİ Yayınları.
Tabakoğlu, A. (2006). “Kırkçeşme Suları”. Suyu Arayan İstanbul, 147-263. İstanbul: İSKİ Yayınları.
Tosun, S. (2003). Alâiyeli Bekir Paşa Vakıfları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
Uçar, F. (2008). Osmanlı Döneminde Bolu’da Paşa Vakıfları. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Halk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Wright, G. R. H. (1992). Ancient Building in Cyprus. Leiden: Brill.
Yediyıldız, B. (1986). “Vakıf”. İslâm Ansiklopedisi., 13, İstanbul: MEB., 153-172.
Yediyıldız, B. (1999) “Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları Ya Da Türk Hayrat Sistemi”. Osmanlılar, 5, Ankara: Yeni Türkiye Yayını.
Yediyıldız, B. (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi. Ankara: TTK Yayını.
Yıldız, N. (1996). “Aqueducts in Cyprus”. Journal for Cypriot Studies, 2/2. Gazimağusa: Eatern Mediterranean University Press.
Zeybekoğlu, D., Çakır, H. K, & Özenç, A. (2007). “Edirne’deki Su Terazilerinin Analizi”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 8 (1), 29-33.