Eskişehir Alâeddin Camisi’nin Onarılmasına Dair Girişimler (1878-1886)

Bu çalışmada, Eskişehir Alâeddin Camisi'nin Osmanlı döneminde onarılmasına yönelik girişimler ele alınmıştır. Çalışmaya temel olan en önemli materyali, Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde yer alan belgeler oluşturmaktadır. 1878-1886 yılları arasındaki yazışmaları içeren belgelerden, 19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde caminin onarıma muhtaç bir vaziyette olduğu anlaşılmaktadır. Harap durumda bulunan caminin onarımı öncesinde şehir mimarı tarafından keşif çalışması yapılmıştır. Çalışma sonucunda hasar tespiti yapılmış ve onarımda kullanılacak malzemeler ile işçilik ücretleri hesaplanarak maliyet çıkarılmıştır. Ardından belirlenen maliyet üzerinden ihale açılmış ve süreç başlatılmıştır. Camide yaptığımız incelemelerde belgelerde geçen onarımlara dair herhangi bir kitabe bulunamamıştır. Bununla birlikte belgelerde ifade edilen hususlardan bazılarının yapıdaki izlerine ulaşılabilmektedir. Mihrap üzerindeki süsleme kompozisyonları onarıma ilişkin belgelerin tarihleri ile paralellik sergileyen en önemli unsurdur. Belgelerde yer alan bilgiler, yapının onarımının yanı sıra çevresinde yapılan işler, ilave edilecek birimler ile 19. yüzyıl imar organizasyonunun taşradaki işleyişi hakkında da bilgi vermektedir

Efforts for the Restoration of the Alaeddin Mosque, Eskisehir (1878-1886)

The subject of this study are the efforts undertaken in restoration made to the Alaeddin Mosque in Eskisehir in the Ottoman period. The most important material upon which this study is based are the documents in the Ottoman Archives of the Prime Ministry. Through these documents, including the correspondence between 1878 and 1886, it appears that the mosque was then in need of restoration. Prior to the restoration of the dilapidated mosque, an exploratory study was carried out by the town’s architect. At the end of this research, the extent of the dilapidations was evaluated and the cost of the materials to be used for this restoration and the labour required was estimated. Following this, the project was put out for tender at the assessed cost and the procedure commenced. During our research at the mosque, an inscription concerning the restoration which is mentioned in the documents was not to be found. However, it is possible to see some evidence of the restoration recorded in the documents. The decorative compositions on the mihrab are the most important elements which resemble those recorded in the documents concerning this restoration. Together with the documents concerning this restoration, the documents also provide information concerning the work undertaken outside the mosque itself, the buildings that were to be added and evidence concerning the practice of 19th century construction and restoration in the country

PDF

___

Altınsapan E. (1997). Ortaçağ’da Eskişehir ve Çevresinde Türk Sanatı (11.-15. Yüzyıllar Mimarisi). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1997.
Arık R. (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara 1988.
Arslan N. (2014). Eskişehir Kitabeleri. Eskişehir 2014.
Aslanbay M. (1955). Eskişehir’deki Alâiddin Câmisi ve Eskişehir Tarihi ile İlgili Araştırmalar. Eskişehir 1955.
Avcı A. (2007) Eskişehir’deki Selçuklu Eserleri ve Kitabeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniversitesi, Kayseri 2007.
Bayburtluoğlu Z. (1995). “Caca Oğlu Nureddin’in Vakfiyesi’nde Adı Geçen Yapılar”. Vakıflar Dergisi XXV (1995) 5-8.
Baykara T. (1996). “Ulu Camii Selçuklu Şehrinde İskânı Belirleyen Bir Kaynak Olarak”. Belleten LX/227 (1996) 33-58.
Çöl N. (2002). “Kütayha İli Tavşanlı İlçesi Kurşunlu Camiinin Duvar Resimlerinin Geleneksel Türk Resim Sanatı Çerçevesinde Değerlendirilmesi Osmanlı Sanatı Çerçevesinde Duvar Resmi”. Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Anadolu Sanat Dergisi 12 (2002) 49-66.
Demirarslan D. (2016). “19. Yüzyıl Osmanlı Dini Mimarisinde Duvar Resmi Sanatı: Balkanlardan Kalkandelen Alaca Cami Örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 80 (2016) 151-181.
Dündar A. (1999). “Osmanlı Mimarisinde Şehir Mimarları”. Eds. K. Çiçek & C. Oğuz, Osmanlı X (1999) 227-235.
Dündar A. (2002). “Osmanlı Mimarisinde Vakıf Mimarları”. Eds. H. Acun, H. Çal, Z. İbrahimgil & G. Tuncel, Prof. Dr. Halûk Karamağaralı Armağanı (2002) 113-122.
Dündar A. (2001). “Osmanlı Mimarisinde Vilayet (Eyalet) Mimarları”. Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art, Utrecht-The Netherlands, August 23-28, 1999. Electronic Journal of Oriantal Art IV (2001) 1-9.
Gültekin R. E. (2008). “Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Mimaride Değerlendirilmesi”. Turkish Studies 3/5 (2008) 9-31.
Gürsoy E. (2015). “Uşak’ta Perde Motifli Mihraplar”. Asos Journal 10 (2015) 146-157.
Hatipoğlu O. (2007). XIX. Yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem İşi Tezyînâtı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum 2007.
İltar G. (2014). “Tekke Köyü Hacı Abdullah Halife Camisi Duvar Resimleri”. Vakıflar Dergisi 42 (2014) 69- 80.
İnce K. (1990). Eskişehir ve Çevresindeki Osmanlı Devri Yapıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum 1990.
İnce K. (2014). “Uşak/Ulubey’deki Osmanlı Mimarisine Dair”. Turkish Studies 9/10 (2014) 667-696.
Yazır E. H. (2002). Kur’ân-ı Ker’im ve Açıklamalı Meâli. İstanbul 2002.
Oğuzoğlu Y. & Emecen F. (1995). “Eskişehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 11 (1995) 398-401. İstanbul.
Orhonlu C. (1984). Osmanlı İmparatorluğu’nda Şehircilik ve Ulaşım. İzmir 1984.
Özüdoğru Ş. (1990). “Eskişehir Alâeddin Camii”. Eskişehir 1. Selçuklu Eserleri Semineri Bildirileri (1990) 29-34.
Pakalın M. Z. (1983). “Münakasa”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt 2 (1983) 616. İstanbul.
Polat S. (2011). İzmir’deki Geç Dönem Osmanlı Camileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya 2011.
Renda G. (1985). “19. yy’da Kalemişi Nakış-Duvar Resmi”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 6 (1985) 1530-1531. İstanbul.
Sami Ş. (1317). Kamus-ı Türkî. Dersaadet 1317.
Sönmez Z. (2000). “Osmanlı Mimarisinin Gelişiminde Hassa Mimarlar Ocağının Yeri, Örgütlenme Biçimi ve Faaliyetleri”. Eds. K. Çiçek & C. Oğuz, Osmanlı X (2000) 184-189.
Sözlü H. (2014). “Balıkesir Burhaniye’de Ağacık Köyü Cami ve Tasvirleri”. Turkish Studies 9/1 (2014) 495-508.
Şener D. (2011). XVIII. Ve XIX. Yüzyıllarda Anadolu Duvar Resimleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara 2011.
Şenyurt O. (2011). Osmanlı Mimarlık Örgütlenmesinde Değişim ve Dönüşüm. İstanbul 2011.
Temir A. (1952). “Kırşehirde Bulunan 1272 Tarihli Moğolca Vakfiye”. IV. Türk Tarih Kongresi Ankara 10-14 Kasım 1948 Kongreye Sunulan Tebliğler (1952) 283-289.
Temir A. (1957). “Eskişehir’deki Alâiddin Câmisi ve Eskişehir Tarihi ile İlgili Araştırmalar”. Belleten XXI/83 (1957) 517-519.
Temir A. (1989). Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur El-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi. Ankara 1989.
Turan O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul 1971.
Turan O. (2003). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul 2003.
Turan O. (2015). Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul 2015.
Turan Ş. (1963). “Osmanlı Teşkilatında Hassa Mimarları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 1/1 (1963) 157-202.
Ülkü O. (2016). “Osmanlı Mimarisinde Manzara Resimleri Süslemeciliği Bağlamında Koçarlı-Cincin Köyü Cihanoğlu Hacı Abdülaziz Efendi Camii Duvar Süslemelerinin Değerlendirilmesi”. Sanat Tarihi Dergisi XXV/2 (2016) 277-293.
Yurtsal T. (2009). Aydın ve Denizli Camilerinde Duvar Resimleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara 2009.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Vesikaları
BOA. Şuray-ı Devlet, (Ş.D.) 105/44-1, 1a, 2, 3, 4, 5, 6, 7.
BOA. İrade Şuray-ı Devlet, (İ. ŞD.) 76/4477-1, 2.