I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Eski Eserlere Yaklaşım ve Anadolu’da Yapılan Arkeolojik Kazılar

Anadolu belki de dünyadaki en zengin kültürel çeşitliliğe sahip toprak parçasıdır ve pek çok uygarlığın doğuşuna ve batışına ev sahipliği yapmıştır. Topraklarımızın altında yatan bu kültürel zenginlik dünyanın, özellikle de Batı dünyasının Anadolu'ya olan ilgisini her daim canlı tutmuştur. Batı'da Winckelmann ile başlayan arkeoloji tutkusu hızla Anadolu'ya uzanmış ve 19. yüzyıl Anadolusu'nun pek çok ören yeri Batılı araştırmacı seyyahlar tarafından belgelenmiştir. Tabi bu dönemde pek çok tarihî eser, yeterli bir eski eserler kanunu bulunmadığından çeşitli şekillerde kaybedilmiştir. Bu problemin çözümü için en büyük adımı atan Osman Hamdi Bey, bu önemli atılımlarından hemen sonra 1910 yılında vefat etmiş ve vefatından 4 yıl sonra I. Dünya Savaşı patlak vermiştir. 1871'de H. Schliemann tarafından Troia (Hisarlık)'da başlatılan ve Anadolu tarihindeki ilk kazı olan Troia kazısı da dahil olmak üzere Avrupalı araştırmacıların başlattığı pek çok kazı, I. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla kesintiye uğramıştır. 1914-1919 yılları arasında kayıtlarda ciddi bir boşluk göze çarpmaktadır. Ayrıca bahsi geçen dönemde, bugün İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nin bir bölümünü oluşturan, Eski Şark Eserleri Müzesi adıyla bildiğimiz ve eskiden okul (Sanayi-i Nefîse Mekteb-i Âlîsi) olarak kullanılmakta olan binanın 1917 yılında müzeye dönüştürülmesi dikkate değer bir gelişmedir. Bu çalışmada, I. Dünya Savaşı esnasında, Anadolu'daki ören yerlerinin ve buralarda yapılan kazı çalışmalarının durumu ortaya konulduktan sonra, Osmanlı Hükûmeti'nin eski eserler konusundaki tutumu ve dünyanın yaşamış olduğu ilk büyük savaşın Anadolu'da yol açtığı arkeolojik ve tarihsel sonuçlar incelenmiştir

Approaches to Ancient Artefacts in the Ottoman Empire in World War I and the Archaeological Excavations in Anatolia

Anatolia, an area of land which has perhaps the richest range of cultural diversity, has witnessed and supported the rise and fall of many civilizations. The world, not least the western world, has always been intrigued by this cultural wealth lying beneath Anatolian feet. The passion for archaeology begun by Winckelmann in the West expanded quickly and reached Anatolia and many historical ruins were visited and ancient toponyms localised by western explorers. Unfortunately, many of the historical remains were lost due to the lack of the necessary regulations, law and its enforcement in that period. Osman Hamdi Bey took the largest step towards the solution of this problem and the İstanbul Archaeological Museums were established. Just after these remarkable developments he unfortunately died in 1910 and the First World War broke out 4 years after his death. Many excavations by Europeans, including the Troia excavation, the first excavation in the history of Anatolia begun by H. Schliemann in 1871, were all effected and interrupted by the beginning of the First World War. There is a marked emptiness in the record of excavations between 1914 and 1919. But, in this period, the building which was formerly used as a school became the Şark Eserleri Müzesi (Eastern Artefacts Museum), a remarkable improvement with the building transformed into a museum in 1917. In this paper the condition of historical sites and excavations in Anatolia in the course of the First World War are introduced and the attitude of the Committee of Union and Progress towards historical artefacts, and the historical and archaeological consequences of the First World War in Anatolia, are presented in a holistic way

PDF

___

Arsebük G. (1983). “Dünden Bugüne Arkeoloji”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 1 (1983) 67-73. İstanbul.
Baytop A. (2011). “Anadolu’dan Bitki Örnekleri Toplamış Olan Arkeolog, Antropolog ve Diplomatlar”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları XIII (2011) 81-100.
Bingöl O. (1995). “Magnesia ad Maeandrum”. XVII. KST II (1995) 58.
Boehmer R. M. (1983). D৻e Rel৻efkeram৻k von Boğazköy. Grabungskampagnen 1906-1912, 1931-1939, 1952-1978. Berlin 1983.
Bossert H. Th. (1958). “Neues von Zşncirli und Maraş”. Orientalia 27/4 (1958) 339-406.
Büyüközer A. (2015). “Lagina Hekate Kutsal Alanı Güney Propylonu”. Cedrus III (2015) 67-87.
Carter J. C. (1983). The Sculpture of the Sanctuary of Athena Polias at Priene, (Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London, 42). Londra 1983.
Cezar M. (1971). Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul 1971.
Cezar M. (1987). Müzeci ve Ressam Osman Hamdi Bey. İstanbul 1987.
Clarke J. Th. (1898). Report on the Investig Âsâr-ı Atîka Ons at Assos, 1882, 1883. Pt: I. Vol. 2. Londra 1898.
Çal H. (1990). Türk৻ye’n৻n Cumhur৻yet Dönem৻ Esk৻ Eser Pol৻t৻kası. Yayımlanmamış Doktora Tez൴. Ankara Ün൴vers൴tes൴ Sosyal B൴l൴mler Enst൴tüsü, Ankara 1990.
Çal H. (1997). “Osmanlı Devleti’nde Asar-ı Atika Nizamnameleri”. Vakıflar Dergisi 26 (1997) 391- 400.
Demand N. (1986). “The Relocation of Priene Reconsidered”. Phoenix 40/1 (1986) 35-44.
Deringil S. (2003). “They Live in a State of Nomadism and Savagery: The Late Ottoman Empire and the Post-Colonial Debate”. Comparative Studies in Society and History 45/2 (2003) 311-342.
Dinç R. (1999). “Tralleis Kazı Çalışmaları 1997-1998”. Arkeoloji ve Sanat 95 (1999) 2-15.
Dörpfeld W. (1902). Troja und Ilion. Atina 1902.
Duchêne H. (2002). “Aventure Archéologique et Amitié épistolaire: Edmond Pottier, Salomon Reinach et les fouilles de Myrina”. Journal des Savants 2/1 (2002) 379-440.
Eldem E. (2011). Le voyage a Nemrud Dağı d’Osman Hamdi Bey et Osgan Efendi (1883). İstanbul 2011.
Eldem E. (2011). Osman Hamdi Bey Sözlüğü. Ankara 2011.
Gerber A. (2007). Gustav Adolf Deissmann (1866-1937) and the Revival of Archaeological Excavations at Ephesus After the First World War. Viyana 2007.
Gülekl൴ N. C. (1948). Esk৻ Eserler ve Müzelerle İlgili Kanun Nizamname ve Emirler. Ankara 1948.
Gündüz F. (n.d.). “Osman Hamdi Bey”. İslam Ansiklopedisi 33 (n.d.) 448. İstanbul.
Gürpınar E. (2001). “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Üzerine”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 23-24 (2001) 185-193.
Hunter M. (1981). Science and Society in Restoration England. Londra 1981.
Jones Chr. (1981). “Two Inscriptions from Aphrodisias”. Harvard Studies in Classical Philology 85 (1981) 107.
Kadıoğlu M. & Kadıoğlu Y. K. (2008). “Native of the Marble in Ancient City, Nysa on the Meander of Hellenistic and Roman Period, Aydin-Western Anatolia-Turkey”. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2/1 (2008) 2-7.
Koç Z. (2008). Taşınmaz Kültürel Miras Yönetimi ve Mali Teşvikler. İstanbul 2008.
Koşay H. Z., Orgun Z. M.E., Bayram S. & Tan E. (2014). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Çağlarında Türk Kazı Tarihi. Ankara 2014.
Macridi Th. & Picard Ch. (1915). “Fouilles du Hiéron d’Apollon Clarios, à Colophon. Première Campagne 1913”. Bulletin de Correspondance Hellenique XXXIX (1915) 33-52.
Macridy T. (1905). “Altertümer von Notion”. Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien VIII (1905) 155-17.
Madran E. (2002). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma Sürecinde Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Yasal Düzenlemeler”. Türkler Ansiklopedisi 15 (2002) 412-418.
Makdisi U. (2002). “Rethinking Ottoman imperialism: Modernity, Violence and the Cultural Logic of Ottoman Reform”. Arab Provincial Capitals in the Ottoman Empire (2002) 29-48. Londra.
Mellink M. J. (1983). “Archaeology in Asia Minor”. American Journal of Archaeology 87/4 (1983) 427- 442.
Mumcu A. (1969). “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3/4 (1969) 1-2.
Muşmal H. (2009). Osmanlı Devlet৻’n৻n Esk৻ Eser Pol৻t৻kası (Konya V৻layet৻ Örneği 1876-1914). Konya 2009.
Mülayim S. (2009). “Kronolojik Notlarıyla 19. Yüzyıl Osmanlı Müzeciliği”. Osmanlı Araştırmaları 34 (2009) 175-201. İstanbul.
Ogan A. (1918). “Âsâr-ı Atika İlmi, Arkeoloji ve Harabeler –I”. Halka Doğru 1 (1918) 8-9.
Ortaylı İ. (1985). “Tanzimatta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 6 (1985) 1599-1600.
Ortaylı İ. (2008). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul 2008.
Öğün Y. & Öğün B. (1961). “1959 – Toprakkale Sondajları ve Bölgedeki Çalışmalar”. Türk Arkeoloji Dergisi X-2 (1961) 5-22.
Önder M. (1966). Gordion. Ankara 1966.
Önder M. (1995). Atatürk’ün Almanya ve Avusturya Gezileri. Ankara 1995.
Öz T. (1949). “Topkapı Sarayı Müzesi Onarımları”. Güzel Sanatlar Dergisi VI (1949) 6-74.
Özdemir M. Z. D. (2005). “Türkiye’de Kültürel Mirasın Korunmasına Kısa Bir Bakış”. Planlama 31 (2005) 20-25.
Özdoğan M. (2002). “Ideology and Archaeology in Turkey”. Archaeology Under Fire (2002) 111-124. Londra.
Özgüç T. (1944). “Ön Tarihte Isparta Ovası Kültürü ve Yeni Buluntular”. DTCFD II-3 (1944) 407-418.
Serçe E. (2002). “İzmir ve Havalisi Âsar-ı Atika Muhibleri Cemiyeti ve İzmir Arkeoloji Müzesi’nin Kuruluşu”. İzmir Kent Kültürü Dergisi V (2002) 318-328.
Sönmez A. (2014). Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Kaçakçılığı Truva Örneği. İstanbul 2014.
Şimşek F. & Dinç G. (2009). “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 16 (2009) 101-127.
Tavukçu A. (2015). “Alabanda: Tarihi Coğrafya, Topoğrafya, Araştırma ve Kazılar”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 35 (2015) 223-256.
Texier Ch. (1839). Description de l’Asie mineure faite de 1833 a 1837. Paris 1839.
Tuchelt K. (1973). Vorarbeiten zu einer Topographie von Didyma 9. Beiheft zu den Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Paris 1973.
Üngör İ. (2011). “İslahiye ve Çevresinde Geç Hitit Merkezleri”. Sosyal B৻l৻mler Enst৻tüsü Derg৻s৻ 8 (2011) 137-163.
Wendy M.K. (2004). Shaw, Osmanlı Müzec৻l৻ği. İstanbul 2004.
Yakar J. & Dinçol M.A. (1974). Remarks on the Historical Geography of North-Central Anatolia during the pre-Hittite Periods. Tel-Aviv 1974.
Yıldırım R. & Martal A. (1999). “Osmanlı Yönetiminin Arkeolojik Eserlere Bakış Açısı”. XIII. Türk Tarih Kongresi III/II (1999) 1-7.
Yılmaz Y. (2015). Anadolu’nun Gözyaşları. İstanbul 2015.
BAO. BEO. (Bâb-ı Âl൴ Evrak Odası). MF.MÜZ. Dosya no: 1. Gömlek no: 10.
BAO. MV. (Mecl൴s-൴ Vükelâ Mazbataları ). Dosya no: 3, Gömlek no: 23.
BOA, A. MKT. NZD. (Sadâret Defterler൴). Dosya no: 223, Gömlek no:73.
BOA, BEO (Bâb-ı Âl൴ Evrak Odası). Dosya no: 4219, Gömlek no: 316375
BOA, BEO (Bâb-ı Âl൴ Evrak Odası). Dosya no: 1552, Gömlek no: 116372.
BOA, DH. EUM. SSM. (Emn൴yet-൴ Umum൴ye Müdür൴yet൴ Seyrüsefer Kalem൴). Dosya no: 33, Gömlek no: 23.
BOA, DH. İD. (Dah൴l൴ye Nezâreti Defterleri). Dosya no: 129, Gömlek no: 12.
BOA, İ.D. (İrâde Dahiliye). Dosya no: 835, Gömlek no: 67168.
BOA, MF. MKT. (Mektubî Kalem൴). Dosya no: 17, Gömlek no: 188.
BOA, MF. MKT. (Mektubî Kalem൴). Dosya no: 58, Gömlek no: 1.
BOA, MF. MKT. (Mektubî Kalem൴). Dosya no: 58, Gömlek no: 52.
BOA, MF. MKT. (Mektubî Kalem൴). Dosya no: 58, Gömlek no: 75.
BOA, ŞD. (Şûrâ-yı Devlet Defterleri). Dosya no: 2456, Gömlek no: 40.
BOA. A.DVN.MKL. (Mukâvelenâme ve Mukâvelât Defterler൴ ). Dosya no: 12, Gömlek no: 5.
BOA. A.DVN.MKL. (Mukâvelenâme ve Mukâvelât Defterler൴). Dosya no: 25, Gömlek no: 45.
BOA. A.MKT.MHM. (Sadâret Mektubî Kalem൴ Müh൴mme Kalem൴ (Odası) Belgeler൴). Dosya no: 763, Gömlek no: 22.
BOA. AMD. (Sadâret Âmedî Kalem൴ Defterleri ). Dosya no: 73, Gömlek no: 72.
BOA. DH. HMŞ (Dah൴l൴ye Nezâret൴ Hukuk Müşav൴rl൴ğ൴ Belgeler൴). Dosya no; 9, Gömlek no: 12.
BOA. Dh. KMS. (Kalem-൴ Mahsus Müdür൴yet൴ Belgeler൴ ). Dosya no: 28, Gömlek no: 37.
BOA. DH. MKT. (Dah൴l൴ye Nezâret൴ Mektubî Kalem൴ ). Dosya no: 395, Gömlek no: 9.
BOA. İ. MF. (Maarif Nezâreti). Dosya no: 6, Gömlek no: 6.
BOA. MF. MKT. (Mektubî Kalem൴). Dosya no: 819, Gömlek no: 35.
BOA. MF. MKT. (Mektubi Kalemi). Dosya no: 985, Gömlek no: 72.
Ruzname-i Ceride-i Havadis Gazetesi, 3 Rebiülevvel 1291. sayı 2446.
Ruzname-i Ceride-i Havadis Gazetesi, 4 Rebiülevvel 1291. sayı 2447.
“T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı”.
Kaynak: https://www.kultur.gov.tr/TR,72452/kyme-kazilari--aliaga.html
“T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı”.
Kaynak: http://www.kultur.gov.tr/TR,28233/bogazkoy-hitit-civi-yazili-tabletleri-dunya-bellegine-k.html