Bursa Yeşil Cami ve Türbesi’nin 1855 Depremi Sonrası Çizilmiş Planı ve Leon Parvillée Tarafından Gerçekleştirilen Onarımlar

Osmanlılara başkentlik yapmış şehirlerden Bursa, bu unvanı sayesinde pek çok Osmanlı yapısınıbünyesine katmıştır. Çelebi Mehmed tarafından inşa ettirilmiş külliye içinde bulunan ve çinilerinin ren-gine atfen Yeşil Cami ve Yeşil Türbe olarak adlandırılan yapılar en çok bilinenlerdendir. Taş, çini, alçı,metal ve ahşap işlemeciliğinin zengin örneklerini bünyesinde barındıran bu yapılar inşa edildikleri tarih-ten günümüze kadar çeşitli onarımlara tabi tutulmuştur. 1855 yılında Bursa merkezli olarak meydana ge-len büyük depremde bu yapılarda hasar almıştır. 1855 depremi sonrası onarımların 1863 yılına kadaryoğun olmadığı ve asıl onarımların 1863 yılında Ahmed Vefik Paşa’nın Bursa’ya tayin edilmesi ile baş-ladığı tarihi kaynaklardan öğrenilir. Bu onarımları ilginç kılan noktalardan biri Fransız sanatçı LeonParvillée’nin bu onarım için Bursa’ya gelmesidir. Sanatçının adı sadece Yeşil Cami ve Türbesi’nin ona-rımı için geçmez. Bursa’da pek çok yapıda Ahmed Vefik Paşa ile birlikte çalışmalarına karşılık bu ona-rımların içeriği tam olarak bilinememektedir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde, bir deprem sonrasıhazırlandığı açıklaması yer alan tarihsiz bir plan bulunur. Adı geçen plan Yeşil Cami ve Türbesi için ortakhazırlanmış olup yapıların mevcut planlarından farklılıklar göstermektedir. Bu çalışmada; BaşbakanlıkOsmanlı Arşivi’nde bulunan bu planın, tarihi belge ve bilgilerle hem 1855 depremi sonrası hazırlanmışolduğu ortaya konulmakta hem de bu plan üzerinden Leon Parvillée’nin gerçekleştirdiği ve en azındanplan üzerinden okunabilecek tamiratlar belgelenmektedir.

The Plans of Bursa Green Mosque and its Tomb, Drawn Following the 1855 Bursa Earthquake, and the Restoration Work Carried out by Leon Parvillée

Bursa had many Ottoman structures as it had been one of the capital cities of the Ottoman State. The buildings, known as the Green Mosque and Green Tomb due to the colour of their tiles, in the complex built for Çelebi Mehmed are the best-known examples. These buildings, which include rich examples of stonework, tilework, plasterwork, metalwork and woodwork, since their construction have been subject to various repairs. They were damaged in the great earthquake in Bursa in 1855. From historical sources it is known that after the 1855 earthquake repairs did not become intensive until 1863 with the main repair works begining with the appointment to Bursa of Ahmed Vefik Pasha in 1863. One of the interesting points of these restorations is that French artist Leon Parvillée came to Bursa for these repair works. The artist not only participated in the repairs made to the Green Mosque and Tomb and although together with Ahmed Vefik Pasha, Leon Parvillée undertook much work in Bursa the nature of the repairs made are not fully known today. In the Ottoman Archives of the Prime Ministry, there is a dateless plan with a note stating it was prepared after an earthquake. This article concerns the plan was made of both the Green Mosque and Tomb and that it records differences from the existing plans of these buildings.

PDF

___

Akün Ö. F. (1989). “Ahmed Vefik Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 2) 143-157. İstanbul 1989.
Aoki M. (2002). Léon Parvillée: Osmanlı Modernleşmesinin Eşiğinde Bir Fransız Sanatçı. Yayımlanma- mış Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul 2002.
Ayverdi E. H. (1989). Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri II. İstanbul 1989.
Dündar A. (2000). Arşivlerdeki Plân ve Çizimler Işığı Altında Osmanlı İmar Sistemi (XVIII. ve XIX. Yüzyıl). Ankara 2000.
Dündar A. (2001). “Osmanlılarda Tamir Süreci, Çeşitleri ve Bazı Selçuklu Yapılarındaki Uygulamalar”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler I (Konya 2000) (2001) 269-280.
Edhem Paşa. (2010). Osmanlı Mimarisi, Usûl-i Mi’mârî-i Osmânî. Der. İ. Ovalıoğlu - R. Gündoğdu. İs- tanbul 2010.
Ermiş M. (2016). “The Reuse of Byzantine Spolia in the Green Mosque of Bursa”. Art-Sanat 6 (2016) 99- 108.
Eroğlu S. & Güleç H.B. (2016). “Victoria and Albert Müzesi Deposunda Bulunan Yeşil Cami ve Yeşil Türbe’nin Çinileri ile Leon Parvillée İlişkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/47 (2016) 331-352.
Gabriel A. (2010). Bir Türk Başkenti Bursa. Cilt I (Yeniden Basım). İstanbul 2010.
Girardelli M. A. (2013). “Leon Parvillée Early Years in Istanbul: Cezayirlioğlu Mansion and the Church of Surp Krikor Lusavoriç in Kuzguncuk”. 14 th International Congress of Turkish Art (Paris 2013). (2013) 67-73.
Hızlı M. (1993). “Hüdâvendigâr Vilâyeti İmar Faaliyetleri Defteri (1307-1309/1891-1893)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (1993) 233-254.
Kırlı C. (2008). Sultan ve Kamuoyu. İstanbul 2008.
Kuban D. (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul 2007.
Kurşun Z. & Kahraman S. A. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1-6. Kitaplar, 2. Kitap. İstanbul 2011.
Oğuzoğlu Y. (2001). “Osmanlı Arşivi Kayıtlarına Göre 1855 Bursa Depremi”. Ed. Nurcan Abacı, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarihi (2001) 81-88. Bursa.
Özbek Y. (2002). Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme. Ankara 2002.
Özcan B. (1999). “Bursa Depremleri (2 Mart, 12 Nisan 1855)”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Ens- titüsü Dergisi 5 (1999) 73-118.
Pay S. (2010). Kuruluşundan Günümüze Yeşil Külliyesi. Bursa 2010.
Saint-Laurent B. (1986). “Leon Parvillée, His Role as Restorer of Bursa’s Monuments and His Contribution to the Exposition Universelle of 1867”. Ed. H. Batu & J. L. Grammont, L’empire Ottoman, la République de Turquie et la France (1986) 247-282. İstanbul.
Saint-Laurent B. (1996). “Bir Tiyatro Amatörü: Ahmet Vefik Paşa ve 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Bursa’nın Yeniden Biçimlenmesi”. Ed. P. Dumont & F. Goergeon, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri (1996) 79-99. İstanbul.
Sevim M. (1997). Gravürlerle Türkiye, Anadolu I. Ankara 1997.
Tansel F. A. (1964). “Ahmed Vefik Paşa”. Belleten 109 (1964) 117-139.
Tekinalp M. (2010). “Remodelling The Monastery of Hagios Ioannes ın Prusa ad Olympum (Modern Bursa, Turkey)”. Trudy Gosudarstvennogo Ermitaja-the State Hermitage Papers 53 (2010) 162-177.
Texier C. (2002). Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi I. Ankara 2002.
Tosun Ç. B. (2008). Eugéne Emmanuel Viollet-le Duc (1814-1879) ve Etkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2008.
Yalman B. (1991). Bursa Yeşil Cami Pencere Parmaklıklarındaki Gümüş Kakma Motifler. Yayımlan- mamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 1991.
Yavaş D. (2009). “Bursa Yeşil Camide Yapılan Onarımlar”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. Prof. Dr. Oktay Aslanapa Özel Sayısı (2009) 589-598.
Yıldırım F. (2014). 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Yabancı Seyyahların Gözünden Bursa İlindeki Mimari Eserler. Bursa 2014.
BOA. (A.MKT.NZD.) Dosya No: 144, Gömlek No: 56.
BOA. (A.AMD.) Dosya No: 54, Gömlek No: 79.
BOA. (A.MKT.MHM.) Dosya No:233, Gömlek No:52.
BOA. (A.MKT.MVL.) Dosya No:71 Gömlek No: 70.
BOA.( A.MKT.MVL.) Dosya No:75 Gömlek No: 59.
BOA. (A.MKT.MVL.) Dosya No:76 Gömlek No: 73.
BOA. (A.MKT.MHM.) Dosya No:363, Gömlek No:22.
BOA. Evkaf Defteri, (EV.D) No: 24181.
BOA. Evkaf Defteri, (EV.D)Dosya No: 15785.
BOA. Evkaf Defteri, (EV.D)Defter No: 21185.
BOA. Evkaf Defteri (EV.D)Defter No: 24181.
BOA. Evkaf Defteri, (EV.D)No:15785.
BOA. (MKT. MHM.) Dosya No:386/87, Gömlek No: 3.
BOA. Plan Proje Kroki, (PLK.) Dosya No: 03443
lint.com/__phv_app.php?/p/1_Sebah_Joaillier Erişim tarihi 26.03.2017
http://bibliothequenumerique.inha.fr/collection/?esq=bursa&esa=resetall&navigation=0&x=0&y=0 Erişim Tarihi 04.04.2017
https://www.loc.gov/item/2003668039/26.03.2017
http://www.dergibursa.com.tr/eski-bursanin-nostaljik-izleri/