Akdeniz Adalarına Sürgün Edilen Kırım Hanları

Kırım hanlarının Akdeniz adalarına sürgün edilmesi konusu, Kırım Hanlığı’nın Osmanlı Devleti’ninhimayesi altına alınması tâbilik-metbûluk ilişkisi bağlamında ele alınmıştır. Osmanlı Devleti, KırımHanlığı tahtına geçecek hanın belirlenmesi gibi durumlarda müdahale etmiştir. Bilhassa Osmanlısiyasetine uyum sağlamayan hanların tayin ve azillerinde Osmanlı Devleti’nin kararı etkili olduğu gibiazledilen hanların nerede ikamet edeceği konusunda da yine padişah kararı etkili olmuştur. AzledilenHanlar, Kırım’da iç karışıklıklara neden olma ihtimalinden dolayı sürgün edilmişlerdir. Azledilen hanlardışında kalgay ve nureddîn makamında bulunan hanlık mensuplarının da sürgün edilmesi söz konusudur.Özellikle Rodos başta olmak üzere çeşitli Akdeniz adalarına sürgün edilmiştir. Sürgün sebebi ise Hanlıkidare merkezine uzak olması ve dış dünya ile olan ilişkileri kontrol altında tutmanın ada yaşantısıyla dahakolay olabileceği fikri etkilidir. Söz konusu yapılan çalışma dahilinde, Akdeniz adalarına sürgün edilenKırım Hanları hakkında bilgi vererek, sürgün nedenleri ve sürgün sırasındaki uygulamalar Osmanlı Arşivbelgeleri ışığında ve çeşitli araştırma ve inceleme eserleri incelenerek değerlendirilecektir.

Crimean Khans Exiled to the Mediterranean Islands

The the exile Crimean khans to the Mediterranean islands, under the auspices of the Ottoman Empire, shows the Crimean Khanate was dealt with in the context of the relationship of loyalty – domination. For this reason the intervention of the Ottoman State in the Crimean Khanate, in particular, the decision of the sultan was influential in the appointment and dismissal of those khans who did not fit in with Ottoman politics. At the same time, the Ottoman State decided where these dismissed khans would live. The deported Khans were exiled because they were thought to have caused internal disturbances in the Crimea. Apart from the Crimean khans who were dismissed, theose members of the Crimean family called kalgay and nureddin were also exiled. They were exiled to various Mediterranean islands, principally to the island of Rhodes. The reason for their exile to the Mediterranean islands was to be remove thie influence from the center of the khanate administration and exercise control over the exiles’ connection with the outside world. These were the reason why exile to the Mediterranean islands was chosen. Within the scope of this study, information concerning the exiled Crimean Khans is given and reasons for their exile are examined. In addition, documents from the Ottoman archive from the time of their exile are evaluated through examining various works of research and investigation.

PDF

___

Kırımî A. bin H. (1927). Umdet üt-Tevarih. İstanbul 1927.
Kurat A. N. (1972). IV. ve XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyinde Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara 1972.
Balducci H. (1987). Rodos’ta Türk Mimarisi. Çev. C. Rodoslu. Ankara 1987.
Cevdet Paşa. (1890). Kırım ve Kafkas Tarihçesi, 1890.
Çelikkol Z. (1992). Rodostaki Türk Eserleri ve Tarihçe. Ankara 1992.
Daşçıoğlu K. (2007). Osmanlı’da Sürgün. İstanbul 2007.
Eravcı H. M. (2009). “Selim Giray”. İslâm Ansiklopedisi 36 (2009) 428-429.
Emecen M. F. (2010). “Şahin Giray”. İslâm Ansiklopedisi 38 (2010) 275-277.
Emecen M. F. (1984). “Son Kırım Hanı Şahin Giray’ın İdamı Meselesi ve Buna Dair Vesikalar”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 34 (1984) 315-347.
Fısher A. (2009). Kırım Tatarları. Çev. E. B. Özbilen. İstanbul 2009.
Giray H. (1287). Gülbîn-i Hânân. İstanbul 1287.
İnalcık H. (1996). “Giray”. İslâm Ansiklopedisi 14 (1996) 76-78.
İnalcık H. (2017). Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar 1441-1700. İstanbul 2017.
İnalcık H. (2001). “İslâm Giray III”. İslâm Ansiklopedisi 23 (2001) 46-47.
İnalcık H. (2015). Devlet-i‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III. İstanbul 2015.
İnalcık H. (1996). “Hacı Giray II”. İslâm Ansiklopedisi 14 (1996) 475- 476.
İnalcık H. (1996). “Gazi Giray III”. İslâm Ansiklopedisi 13 (1996) 453.
İnalcık H. (2002). “Kırım”. İslâm Ansiklopedisi 25 (2002) 450-458.
Kamalov İ. & Mirgaliyev İ. (2008). “Altın Orda-Osmanlı Münasebetleri”. Gazi Akademik Bakış Dergisi 2/3 (Kış 2008) 187-196
Köksal O. (2006). “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hattı-ı Hümayunları”. OTAM 19 (2006) 283-341.
Köse O. (2010). “Osmanlı Devleti Tarafından Kırım ile İlgili Rusya’ya Verilen Resmi Belge ‘Sened’ (1784)”. History Studies International Journal of History 2/2 (2010) 353-362.
Mustafa Nuri Paşa (1992). Netâyicü’l-Vukuât Kurumu ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi III-IV. Ed. Neşet Çağatay. (2009) Ankara.
Naima Mustafa Efendi (1968). Naima Tarihi III. Çev. Z. Danışman. İstanbul 1968.
Öztürk Y. (2002). “Kırım Hanlığı”. Türkler 8 (2002) 480-513.
Özyetgin A. M. (1996). Altınordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslup İncelenmesi. Ankara 1996.
Uzunçarşılı İ. H. (1983). Osmanlı Tarihi, III/I. Ankara 1983.
Uzunçarşılı İ. H. (1982). Osmanlı Tarihi, III/II. Ankara 1982.
Ülküsal M. (1980) Kırım-Türk Tatarları (Dünü-Bugünü-Yarını). İstanbul 1980.
Vasary I. (2014). “Kırım Hanlığı ve Büyük Orda(XV-XVI Yüzyıl) Hâkimiyet Uğruna Mücadele”. Çev. Serkan Acar. Tarih İncelemeleri Dergisi XXIX/1 (2014) 327-340.
BOA. C.HR. (Cevdet Hariciye Evrakı). Dosya no: 10, Gömlek no: 463.
BOA. C.HR. (Cevdet Hariciye Evrakı). Dosya no: 14, Gömlek no:669.
BOA. C.HR. (Cevdet Hariciye Evrakı). Dosya no: 63, Gömlek no: 3144.
BOA. C.HR. (Cevdet Hariciye Evrakı). Dosya no: 65, Gömlek no: 3243.
BOA. C.HR. (Cevdet Hariciye Evrakı). Dosya no: 68, Gömlek no: 3378.
BOA. C.HR. (Cevdet Hariciye Evrakı). Dosya no: 33, Gömlek no: 1601.
BOA. C.HR. (Cevdet Hariciye Evrakı). Dosya no:81, Gömlek no: 4014.
BOA. C.MTZ. (Cevdet Eyalet-i Mümtaze Evrakı). Dosya no:1, Gömlek no: 39.
BOA. C.MTZ. (Cevdet Eyalet-i Mümtaze Evrakı). Dosya no:1, Gömlek no: 40.
BOA. C.MTZ. (Cevdet Eyalet-i Mümtaze Evrakı). Dosya no:1, Gömlek no:3.
BOA. C.MTZ. (Cevdet Eyalet-i Mümtaze Evrakı). Dosya no:5, Gömlek no: 208.
BOA. C.ZB. (Cevdet Zabtiye Evrakı). Dosya no: 3, Gömlek no: 113.
BOA. C.ZB. (Cevdet Zabtiye Evrakı). Dosya no: 7, Gömlek no: 349.
BOA. C.ZB. (Cevdet Zabtiye Evrakı). Dosya no:10, Gömlek no:462.
BOA. C.ZB. (Cevdet Zabtiye Evrakı). Dosya no: 11, Gömlek no: 512.
BOA. HAT. (Hatt-ı Hümayûn Tasnifi Evrakı) Dosya no:202, Gömlek no: 10315.
BOA. HAT. (Hatt-ı Hümayûn Tasnifi Evrakı) Dosya no: 245, Gömlek no: 13819.