Fındık ıslahında gelişmeler

Öz Dünya fındık üretimi son yılların ortalamalarına göre yaklaşık olarak 900 bin ton olup bu üretim sürekli artış eğilimindedir. En önemli fındık çeşitleri doğal yetişme alanlarındaki geniş bir popülasyon içerisinden üretici gözlemlerine dayalı seleksiyonlarla ortaya çıkarılmıştır. Buna en güzel örnek üstün kalitesi ile ‘Tombul’ çeşidi verilebilir. Fındık ıslahında dikkate alınan temel özellikler meyve ve verim özellikleri, morfolojik ve fenolojik özellikler, dayanıklılık ve anaç üzerine yoğunlaşmaktadır. Türkiye ve İtalya en büyük üretici ülke olmasına rağmen son yıllarda fındık ıslahı konusunda en geniş çalışmalar ABD’de yürütülmektedir. Son yıllarda moleküler marker tekniklerine dayalı çalışmalar üzerine yoğunlaşılmış ve önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. EFB ye dayanıklı yeni çeşit olarak ‘Gasaway’ geliştirilmiş ve sonraki çalışmalarda bu dayanıklılık genleri kullanılmıştır. ‘Okay28’, ‘Giresun Melezi’, ‘Allahverdi’, ‘Jefferson’, Webster’, ‘Yamhill’, ‘PollyO’ son yıllarda geliştirilen yeni çeşitlere örnek olarak verilebilir. Çeşit ve anaç ıslahı uzun süreli ve sabır isteyen bir iştir. Çok yönlü, kapsamlı ve sürdürülebilir olan çalışmalara ihtiyaç duyulur. Farklı ekolojiler için yüksek verimli, kaliteli, biotik ve abiyotik koşullara dayanıklı çeşitler elde etmek esastır. Farklı tüketim alışkanlıklarına uygun çeşitlerin de geliştirilmesi arzulanmaktadır. Ayrıca rekreasyonel açıdan da peyzaj tasarımlarında fındık ıslahı önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Fındık, Corylus, seleksiyon, melezleme

PDF

___

Akbas, B., Degirmenci, K. 2010. Simultaneous detection of Apple mosaic virus in cultivated hazelnuts by onetube RT-PCR. African Journal of Biotechnology 9(12), 1753–1757.
Anonim, 2019. ‘Allahverdi’ fındık çeşidi. https://arastirma .tarimorman.gov.tr/findik. Erişim t.: 30/12/2019)
Balık, H. İ., Balık, S. K., Köse, Ç., Duyar, Ö., Sıray, E., Sezer, A., Turan, A., Beyhan, N., Erdoğan, V., İslam, A., Kurt, H., Ak, K., Kalkışım, Ö. 2014. Development of the new cultivars of hazelnut by selection from Tombul hazelnut populations in Giresun and Trabzon Provinces. In: International Mesopotamia Agriculture Congress, Proceeding Books 172–179.
Balık, H. İ., Kayalak Balık, S., Okay, A. N. 2015. Yeni fındık çeşitleri (Okay 28 ve Giresun Melezi). Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 19(2), 104–109.
Bassil, N. V., Botta, R., Mehlenbacher, S. A. 2005. Microsatellite markers in hazelnut: isolation, characterization, and cross-species amplification. Journal of the American Society for Horticultural Science 130(4), 543–549.
Beltramo, C., Valentini, N., Portis, E., Torello Marinoni, D., Boccacci, P., Sandoval Prando, M. A., Botta, R. 2016. Genetic mapping and QTL analysis in European Hazelnut. Molecular Breeding 36(3), 27.
Beyhan, N. 1993. Bazı önemli fındık çeşitlerinin çiçek gelişim safhaları ve çiçek biyolojileri üzerinde bir araştırma. Doktora tezi. Ondokuzmayıs Universitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun, 175p
Beyhan, N. 2000. Fındığın Döllenme Biyolojisi. OMÜ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 15: 116-122
Bhattarai, G., Mehlenbacher, S. A. 2018. Discovery, characterization, and linkage mapping of simple sequence repeat markers in hazelnut. Journal of the American Society for Horticultural Science 143(5), 347–62.
Boccacci, P., Akkak, A., Botta, R. 2006. DNA typing and genetic relations among European hazelnut (Corylus avellana L.) cultivars using microsatellite markers. Genome 49(6), 598–611
Botta, R., Gianotti, C., Me, G. 1997. Kernel quality in hazelnut cultivars and selections analysed for sugars, lipids and fatty acid composition. Acta Hortic 445: 319–26.
Botu, M., Achim, G., Cosmulescu, S. 2015. Germplasm evaluation, conservation and breeding of nut crops in Romania. In: 1st European Fruit Research Institutes Network Shell Fruit Species Meeting, Abstract Book, 23.
Botu, M., Botu, I., Achim, G., Preda, S., Scutelnicu, A., Giura, S. 2017. Conservation of fruit tree genetic resources and their use in the breeding process. Annals “Valahia” University of Targoviste – Agriculture 11(1), 66–69.
Capik, J. M., Muehlbauer, M., Novy, A., Honig, J. A., Molnar, T. J. 2013. Eastern filbert blight-resistant hazelnuts from Russia, Ukraine and Poland. HortScience 48(4), 466– 473.
Çayan, M. 2019. Gürgentepe’de yetiştirilen ‘Çakıldak’ fındık çeşidinde klon seleksiyonu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniv. Fen Bilimleri Enst. Ordu.
Colburn, B. C., Mehlenbacher, S. A., Sathuvalli, V. R. 2017. Development and mapping of microsatellite markers from transcriptome sequences of European Hazelnut (Corylus avellana L.) and use for germplasm characterization. Molecular Breeding 37(2), 16.
Coyne, C. J., Mehlenbacher, S. A., Smith, D. C. 1998. Sources of resistance to eastern filbert blight in hazelnut. Journal of the American Society for Horticultural Science 123(2), 253–257.
Crepinsek, Z., Stampar, F., Bogataj, L., Solar, A. 2012. The response of Corylus avellana phenology to rising temperature in north eastern Slovenia. International Journal of Biometeorology 56: 681– 694.
Danielsson-Santesson, B. 1951. Fortsatta Undersökningar av polyploid hassel. (Investigations of polyploid hazels) Sveriges Pom. Fören. Årsskrift 52, 84–94.
Demir, T., Beyhan, N. 2000. Research on the selection of hazelnuts grown in Samsun. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 24, 173–183.
Erdoğan, V., Mehlenbacher, S. A. 2000. Interspecific hybridization in Hazelnut (Corylus). Journal of the American Society for Horticultural Science 125(4), 489–497.
Erdoğan, V., Mehlenbacher, S. A. 2001. Incompatibility in wild Corylus species. Acta Horticulturae 556:163– 169.
Erdoğan, V., Mehlenbacher, S. A., Köksal, A. İ., Kurt, H. 2005. Incompatibility alleles expressed in pollen of Turkish hazelnut cultivars. Turkish Journal of Biology 29, 111–116.
FAO. 2017. Food and Agricultural Organization. www.fao.org. (Erişim tarihi: 30/12/2019)
Fairbairn A, Kulakoğlu F, Atici L. 2014. Archaeobotanical evidence for trade in hazelnut (Corylus sp.) at Middle Bronze Age Kültepe (c. 1950–1830 B.C.), Kayseri Province, Turkey. Veg His Archaeobot 23(2):167–174
Farinelli, D., Boco, M., Tombesi, A. 2009. Productive and organoleptic evaluation of new hazelnut crosses. Acta Horticulturae 845, 651–656.
Germain, E. 1994. The reproduction of hazelnut: a review. Acta Horticulturea 351:195-209
Gökirmak, T., Mehlenbacher, S. A., Bassil, N. V. 2009. Characterization of European hazelnut (Corylus avellana) cultivars using SSR markers. Genetic Resources and Crop Evolution 56(2), 147–172.
Gürcan, K., Mehlenbacher, S. A., Botta, R., Boccacci, P. 2010. Development, characterization, segregation, and mapping of microsatellite markers for Europeanhazelnut (Corylus avellana L.) from enriched genomic libraries and usefulness in genetic diversity studies. Tree Genetics and Genomes 6(4): 513–531.
Hosseinpour, A., Seifi, E., Javadi, D., Ramezanpour, S. S. 2015. A preliminary study on pollen compatibility of some hazelnut cultivars in Iran. Advances in Horticultural Science 29(1), 13–16.
İslam, A. 2000. Ordu ili Merkez ilçede yetiştirilen fındık çeşitlerinde klon seleksiyonu. Doktora tezi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
Islam, A. 2003. Clonal selection in ‘Uzunmusa’ hazelnut. Plant Breeding 122(4), 368–371.
İslam, A. 2018. Hazelnut culture in Turkey. Akademik Ziraat Dergisi 7(2), 259–266.
Islam, A., Ozgüven, A. I. 2001. Clonal selection in the Turkish hazelnut cultivars grown in Ordu Province. Acta Horticulturae 556, 203–208.
Islam, A., Turan, A., Kurt, H. 2005. Effect of Ocak and single trunk training systems on yield and nut quality. Acta Horticulturae 686, 259–262.
Kasapligil, B. 1968. Chromosome studies in the genus Corylus. Sci. Rept. Faculty Sci. Ege University. İzmir. No. 59.
Korkmaz, Ş., Ak, B. E., Sakar, E., Turanoğlu, İ., Söylemez, S. 2015. Meyve ağaçlarında uyuşmazlık mekanizması. Harran Gıda ve Tarım Bilimleri Dergisi 19(3), 180– 186
Lagerstedt, H. 1993. The evolution of a clonal filbert rootstock. Proceedings of the Nut Growers Association of Oregon, Washington and British Columbia 78, 89–101.
Liu, J., Zhang, H., Cheng, Y., Wang, J., Zhao, Y., Geng, W. 2014. Comparison of ultrastructure, pollen tube growth pattern and starch contain in developing abortive ovaries during the progamic phase in hazel. Frontiers in Plant Science 5, 528.
Lunde, C. F., Mehlenbacher, S. A., Smith, D. C. 2000. Survey of hazelnut cultivars for response to eastern filbert blight inoculation. HortScience 35, 729–731.
Ma, Q., Wang, G., Liang, W., Chen, X., Liang, L., Zhao, T. 2013. Progress on pollenstigma compatibility in Corylus (hazelnuts): a review. Journal of Forestry Research 24(3), 397–402.
Marinoni, D., Me, G., Valentini, N. 2000. Evaluation of ‘Tonda Gentile Delle Langhe’ clones. Acta Horticulturae 556: 209–218.
Mehlenbacher, S. A. 2003. Progress and prospects in nut breeding. Acta Horticulturae 622(622), 57–79.
Mehlenbacher, S. A. 2018a. Advances in genetic improvement of hazelnut. Acta Horticulturae 1226, 1–12.
Mehlenbacher, S. A. 2018b. Breeding hazelnuts resistant to eastern filbert blight. Acta Horticulturae 1226, 73– 78.
Mehlenbacher, S. A., Smith, D. C. 1991. Partial selfcompatibility in ‘Tombul’ and ‘Montebello’ hazelnuts. Euphytica 56(3), 231–236.
Mehlenbacher, S. A., Thompson, M. M. 1988. Dominance relationships among S alleles in Corylus avellana L. Theoretical and Applied Genetics 76, 669–672.
Mehlenbacher, S. A., Thompson, M. M., Cameron, H. R. 1991. Occurrence and inheritance of resistance to eastern filbert blight in ‘Gasaway’ hazelnut. HortScience 26(4), 410–411.
Mehlenbacher, S. A., Smith, D. C., McCluskey, R. L. 2009. ‘Yamhill’ hazelnut. HortScience 44(3), 845–847.
Mehlenbacher, S. A., Smith, D. C., McCluskey, R. 2011. ‘Jefferson’ hazelnut. HortScience 46(4), 662–664.
Mehlenbacher, S. A., Smith, D. C., McCluskey, R. 2014. ‘Wepster’ hazelnut. HortScience 49(3), 346–349.
Mehlenbacher, S. A., Smith, D. C., McCluskey, R.L. 2019. ‘PollyO’ Hazelnut. HortScience 54(8):1429–1432,
Miljković, I. 2017. Growth and yield of hazelnut varieties on the rootstock Corylus colurna and their own root in ecological conditions of Istria. Pomologia Croatica 21(1–2), 3–12.
Molnar TJ, Goffreda JC, Funk CR. 2005. Developing hazelnuts for the eastern United States. Acta Hortic 68:609–617
Monastra, F., Raparelli, E., Fanigliulo, R. 1996. Clonal selection of ‘Tonda Gentile Romana’. 445: 52–56.
Ninić-Todorović, J., Čukanović, J., Kurjakov, A., Mladenović, E., Lazović, R., Todorović, I. 2012. Turkish hazel (Corylus colurna L.) seedling characteristics as rootstock for hazelnut cultivar grafting. Contemporary Agriculture 61(3–4), 240–246.
Okay, A. N. 1999. Melezleme ile fındık ıslah projesi. Tarım Bakanlığı, Fındık Araştırma Enstitüsü, Giresun. Olsen, J. L., Mehlenbacher, S. A., Azarenko, A. N. 2000. Hazelnut pollination. HortTechnology 10: 113–115.
Petriccione, M., Ciarmiello, L. F., Boccacci, P., De Luca, A., Piccirillo, P. 2010. Evaluation of ‘Tonda di Giffoni’ hazelnut (Corylus avellana L.) clones. Scientia Horticulturae 124(2), 153–158.
Rovira, M., Romero, M., Clave, J. 1996. Clonal selection of ‘Gironell’ and ‘Negret’ hazelnut cultivars. In: IV International Symposium on Hazelnut 446: 35–39.
Rovira, M., Cristofori, V., Silvestri, C., Celli, T., Hermoso, J. F., Tous, J., Romero, A. 2012. Last results in the evaluation of ‘Negret’ hazelnut cultivar grafted on nonsuckering rootstocks in Spain. Acta Horticulturae 1052, 145–150.
Salesses, G. 1973. Cytological study of genus Corylus. A heterozygotic translocation in some low male fertile varieties of hazelnut (C. avellana). Annales de l'amélioration des plantes 23, 59–66.
Salimia, S., Hoseinovab, S. 2012. Selecting hazelnut rootstocks for different climatic conditions of Iran. Crop Breeding Journal 2(2), 139–44.
Salvador, F. R., Lolletti, D., Sabelli, A. 2009. Current progress in the hazelnut breeding program at the fruit tree research Centre-Rome. Acta Horticulturae 845, 133–8.
Thompson, M. M., Lagerstedt, H. B., Mehlenbacher, S. A. 1996. Hazelnuts Fruit Breeding, Volume III: Nuts. Janick, J., Moore, J. N. (Eds). John Wiley & Sons, Inc., New York. ISBN: 0-471-12669-1.
Turan, A. 2007. Bulancak’ta yetiştirilen ‘Tombul’ fındık çeşidinde klon seleksiyonu. Yüksek Lisans Tezi. OMÜ Fen Bilimleri Enst, Samsun.
Valentini, N., Me, G., Vallania, R., Zeppa, G. 2001. New hazelnuts selections for direct consumption. Acta Horticulturae 556, 103–8.
Valentini, N., Calizzano, F., Boccacci, P., Botta, R. 2014. Investigation on clonal variants within the hazelnut (Corylus avellana L.) cultivar ‘Tonda Gentile delle Langhe’. Scientia Horticulturae 165, 303–10.
Wang, G. X., Ma, Q. H., Zhao, T. T., Liang, L. S. 2018. Resources and production of hazelnut in China. Acta Horticulturae 1226: 59–64.
Whitcher, I. N., Wen, J. 2001. Phylogeny and biogeography of Corylus (Betulaceae): inference from ITS sequences. Systematic Botany 26, 283–298.
Xie, M., Liu, Z. P. 2014. Studies on pollen viability and pollen-stigma compatibility of hybrid hazelnut. Acta Horticulturae 1052: 117–119.
Zhai, X. J., Dong, F. X., Zhang, R. Q., Wang, G. X., Yi, M. P., Liang, L. S. 2009. Research on the compatibility of five Corylus specie. Journal of Central South University of Forestry and Technology 29(4), 26–30.