Osmanlı Devleti’nin Unvan Sahibi Divan Şairleri

Türk Edebiyatı’nın on üç ve on dokuzuncu yüzyıllar arası dönemi Divan Edebiyatı, Klasik Türk Edebiyatı veya Eski Türk Edebiyatı isimleriyle sınıflandırılmaktadır. 1850 sonrası şekillenen Batı Tesirindeki Türk Edebiyatı kısmı dışarıda bırakıldığında, söz konusu döneme Osmanlı Edebiyatı ismi daha uygun düşmektedir.Yaklaşık olarak altı asır süren bu dönemde, biyografi kaynaklarında doğrudan veya dolaylı olarak haklarında bilgi verilen şair sayısı yedi bin civarındadır. Osmanlı Devleti’nde böylesine çok şair yetişmesinde devleti yöneten aile bireylerinin de şiirle meşgul olmaları, bazılarının divan tertip etmeleri etkili olmuştur. Osmanlı şair ve yazarları için düzyazıdan çok şiir türü, şiir türünde seçme şiirlerden müteşekkil olan divanlar, divanlarda da gazeller hep ön planda tutulmuştur.Çok sayıda şair yetişmesi, doğal olarak şairler arasında birbirlerine kıyasla bir derecelendirme yapılması sonucunu doğurmuştur. Günümüzde birinci, ikinci derece gibi ifadelerle yapılan ayrım, Türk Edebiyatı’nın önceki dönemlerinde geleneksel olarak “şairlerin sultanı”, “şairlerin meliki”, “şairlerin reisi” gibi anlamlara gelen unvanlarla yapılmıştır. Osmanlı sahası dışındaki Türk topluluklarında da görülen şairlere unvan verilmesi geleneği, Türkiye Cumhuriyeti döneminde de devam etmiştir. Türk Edebiyatında kırkı Osmanlı döneminde olmak üzere altmış şairin şairlikteki seviyesini ifade eden bir unvanla anıldığı tespit edilmiştir. Yapılacak yeni çalışmalarla unvanlı şair sayının artacağı muhakkaktır. Bu yazıda, verilen unvanlar belirtilecek, unvan sahibi şairler hakkında kısa bilgiler verilip unvanla anıldıkları kaynaklar paylaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Sultanu’ş-Şuarâ, Osmanlı Edebiyatı, Şair, Unvan, Klasik Türk Edebiyatı.

Ottoman’s Divan Poets Holding Title

Turkish literature between 13th and 19th centuries is classified as Divan Literature, Classical Turkish Literature and Old Turkish Literature. When left out the Turkish Literature shaped under the impact of West after 1850, this era is better to be named as Ottoman Literature.In this almost six centuries long era, the number of poets that were mentioned through biography sources directly or indirectly is about seven thousand. The reason why this big number of poets came into being lies under the fact that family members of dynasty were engaged in poetry and even some of them organized divans. Poetry rather than prose, and divans composed of selected poems and odes are prioritized by Ottoman writers and poets. The high number poets, as a matter of course, led to some kinds of rating among poets. Today’s distinction is done through titles like first grade and second grade while it was done in previous periods through titles like “sultans of poets”, “kings of poets” and “chiefs of poets”. This tradition of giving title seen in others Turkish societies apart from Ottoman territory is still living in Republic of Turkey era. It has been determined that sixty poets, forty of them during Ottoman era, are entitled to show their levels at poetry. Taken the high number of poets, it is highly likely that the number of entitled poets will increase in new studies. This paper will focus on the reason of titles, the content of titles and by whom and why these titles were given, and some sort of information about poets and the sources in which they are mentioned with their titles will be given.

Keywords:

Sultan of Poets, Ottoman Literature, Poet, Title, Classical Turkish Literature.,

PDF

___

AĞAOĞLU, Azad, 2014, “Dîde, Mirza Nasrullah”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 24.05.2017.
AKÇAY, Gülçiçek, 2014, “Hâmidî-i Isfahânî, Molla Hâmidî, Mevlânâ Hâmidî, Hâmidî-i İrânî, Hâmidî-i Acem, Hâmidî-i Acemî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 24.05.2017.
AKKUŞ, Metin, 1993, Nef’î Dîvânı, : Akçağ Yayınları, Ankara.
AKKUŞ, Mehmet, 2008, Hatîbî- Tezkire-i Şu’arâ-yı Bağdâd, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
AKKUŞ, Yasemin, 2010, Benderli Cesârî’nin (Ölüm: 1829) Dîvânı ve Dîvânçesi (İnceleme-Tenkitli Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
AKSOYAK, İsmail Hakkı, 2013, “Celâl/ Celâlî, Manastırlı”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 26.05.2017.
AKSOYAK, İsmail Hakkı, 2014, “Bezmî, Mustafa Bezmî Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 25.05.2017.
AKSOYAK, İsmail Hakkı, 2014, “Bezmî, Yasakçızade İbrahim Bezmî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 25.05.2017.
AKSOYAK, İsmail Hakkı, 2014, “Refî’-i Kâlâyî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
AKSOYAK, İsmail Hakkı, 2015, “Nazîr/Nazîrâ, İbrahim Nazîr Çelebi Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 29.05.2017.
AKÜN, Ömer Faruk, 1994, “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, s. 389- 427. AKYOL, İbrahim, 2005, Hanyalı Kâmî ve Divanı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
AKYOL, İbrahim. 2014, “Hanyalı Kâmî ve Edebî Kişiliği”, Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi (KAREFAD), 3(1), 2014, s. 15-34.
ALPASLAN, Ali, 1987, Ahmet Paşa, , Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
ALPAYDIN, Bilal, 2007, Refî‘-i Kâlâyî Dîvânı (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
AYDIN, Abdullah, 2011, “Hanyalı Nûrî Osman’ın Sâkî-nâmesi”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar, S. 1, Bingöl, s. 167-191.
AYDIN, Abdullah, 2015, Hanyalı Nûrî ve Dîvânı, Berlin, (C. I), Türkiye Âlim Kitapları Yayınevi, Ankara.
BABACAN, İsrafil, 2007, “16. Asırda Osmanlı Sahası Şâirleri Hakkında Yazılmış ‘Tezkire-i Mecâlis-i Şu’arâ-yı Rûm’ Adlı Tanınmayan Bir Tezkire”, Bilig, Kış, S. 40, s. 1-16.
BAYRAM, Ömer, 2005, Seyyid Azim Şirvânî Tezkiretü’ş-Şu’arâ Giriş ve Metin- A, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap.
BEYZADEOĞLU, Süreyya A., 2004, Sünbülzâde Vehbî Lutfiyye, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
BİLKAN, Ali Fuat, 2010, Nâbî Hayatı Sanatı Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
BİLKAN, Ali Fuat, 2015, 17. Yüzyıl Türk Edebiyatı –Klasik estetikte Yeni Yönelişler- (1600-1700), Akçağ Yayınları, Ankara.
Bursalı Mehmed Tahir, 1996, Türklerin Ulum ve Fünûna Hizmetleri, (Haz. Said Öztürk), Kitabevi Yayınları,İstanbul.
BÜLBÜL, Tuncay, 2013, “Sâmî, Hüssâm”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
CANIM, Rıdvan, 2000, Latîfî Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
CEYLAN, Ömür - YILMAZ, Ozan, 2005, Hazâna Sürgün Bahâr Keçecizâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr, Kitap Sarayı Yayınları, İstanbul.
ÇAPAN, Pervin, 2005, Mustafa Safâyî Efendi- Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l- Âsâr min Fevâ’idi’l- Eş’âr) İnceleme- Metin- indeks, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
ÇELEBİOĞLU, Âmil, 1994, Kanûnî Sultân Süleymân Devri Türk Edebiyatı,Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
DEMİR, Recep, 2006, Hatâyî-i Tebrizî ve Mollâ Câmî’nin Yûsuf u Züleyhâ Mesnevîleri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
DEMİRCAN, Aynur, 2003, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Aydınlık Bir Yüz: Abdülhak Hâmit Tarhan, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
DEVELLİOĞLU, Ferit, 2010, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
ERDEM, Mehmet Dursun, 2015, “Hoca Mes’ûd, Mes’ûd Bin Ahmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 29.05.2017.
ERDEM, Sadık, 2014, Ârif Hikmet- Tezkire-i Şu’arâ (İnceleme- Çeviriyazı, İndeksli Tıpkıbasım), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
ERDOĞAN, Mustafa, 2014, “Kabûlî, Mevlânâ Kabûlî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 24.05.2017.
FİLİBELİ AVNÎ, 2008, Tuhfetü’l-Hükkâm, (Haz. Mehmet Kırbıyık), Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap,Konya. GENÇ, İlhan, 2000, Esrar Dede, Tezkire-i Şu‘arâ-yı Mevleviyye, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları,Ankara.
GÖRE, Zehra, 2009, “Kerem Kasidelerine Dair”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı), S. 39, Erzurum, s. 919- 957.
GÜRGENDERELİ, Müberra, 2014, “Sünbülzâde, Vehbî Mehmed Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
HOLBROOK, Victoria R., 1998, Aşkın Okunmaz Kıyıları, (Çev: Erol Köroğlu, Engin Kılıç), İletişim Yayınları, İstanbul.
HORATA, Osman, 2005, “Necâtî Bey’den Bâkî’ye Döne Döne”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, s. 391-417.
İNCE, Adnan, 2005, Tezkiretü’ş-Şu’arâ - Sâlkim Efendi, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları,Ankara.
İPEKTEN, Halûk, 2007, Nâilî- Hayatı- Sanatı- Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
İPEKTEN, Halûk, 2008, Bâkî - Hayatı- Sanatı- Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
İSEN, Mustafa, 1994, Künhü’l-Ahbârın Tezkire Kısmı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
İSEN, Mustafa - Kurnaz, Cemâl, 1990, Şeyhî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
İSEN, Mustafa - BİLKAN, Ali Fuat, 1997, Sultan Şairler, Akçağ Yayınları, Ankara.
KABAKLI, Ahmet, 1995, Sultanü’ş-Şuarâ Necip Fazıl,Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul.
KAPLAN, Mahmut, 2014, “Neşâtî, Ahmed Dede”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
KAPLAN, Yunus, 2013, “Nihânî, İbrahim Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
KARABEY, Turgut, 2014, “Ahmed, Veliyyüddîn-zâde Ahmed Paşa”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 24.05.2017.
KARACAN, Turgut, 1991, Bosnalı Alaaddin Sabit- Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas.
KARAGÖZLÜ, Volkan, 2014, “Kadrî, Abdülkâdir, Şeyhülislâm Abdülkâdir Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 29.05.2017.
KARTAL, Ahmet, 2008, “Anadolu Selçuklu Devleti Döneminde Dil ve Edebiyat”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 1, İstanbul, s. 95-168.
KAVRUK, Hasan, 2001, Şeyhülislâm Yahyâ Divânı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
KAYA, Bayram Ali, 2013, “Necâtî Bey, Îsâ”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 29.05.2017.
KELEŞ, Reyhan, 2009, “Örneklerle Türk Edebiyatı'nda Medhiye”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 22, Konya, s. 215-233.
KILIÇ, Filiz, 2010, Âşık Çelebi- Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme- Metin), C. 1, 2, 3, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
KÖKSAL, Mehmet Fatih, 2013, “Ca’fer, Tâcî-Zâde Ca’fer Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 25.05.2017.
KÖKSAL, Mehmet Fatih, 2013, “Fahrî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 26.05.2017.
KÖKSAL, Mehmet Fatih, 2013, “Kâtibî, Seydi Ali Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
KÖKSAL, Mehmet Fatih, 2013, “Melîhî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 26.05.2017.
KURNAZ, Cemâl, 1996, Hayâlî Bey Divânı'nın Tahlîli, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
KURTOĞLU, Orhan, 2006, Nurî Osman Hanyevî, Girit Şairleri (Tezkire-i Şu’arâ-yı Cezîre-i Girid), Akçağ Yayınları, Ankara.
KURTOĞLU, Orhan, 2013, “Zâtî, Ivaz”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
KÜÇÜK, Bahattin, 1994, Bâkî Dîvânı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
MACİT, Muhsin, 2013, “Fuzûlî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 26.05.2017.
MACİT, Muhsin - KAPLAN, Hasan, 2014, “Bâkî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 25.05.2017.
MERMER, Ahmet, 1991, Mezâkî – Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
OKUMUŞ, Sait, 2011, “Klâsik Türk Edebiyatında XV. ve XVI. Yüzyıl Nesir ve Nâsirlerine Bakış”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 18, Yaz, s. 86-118.
ÖZAYDIN, Abdülkerim, 2012, “Unvan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, s. 163- 166.
ÖZGÜL, Metin Kayahan, 1987, Leskofçalı Galip, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
SARAÇ, M. A. Yekta, 2002, Emrî Divanı, Eren Yayınları, İstanbul. SELÇUK, Bahir, 2013, “Pertev Paşa, Seyyid Mehmed Said”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
SEVGİ, Ahmet, 2014, “Klâsik Türk Şiirinde Reîs-i Şâirânlık ve Vekâletnâmeler”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 32, Konya, s. 1-28.
SOLMAZ, Süleyman, 2005, Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâsı (İnceleme- Metin), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
SUNGUR, Necâti, 1994, Âhî Divânı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
SUNGURHAN-EYDURAN, Aysun, 2008, Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ Tenkitli Metin, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, Ankara.
SUNGURHAN-EYDURAN, Aysun, 2009, Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Tenkitli Metin A, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, Ankara.
SUNGURHAN-EYDURAN, Aysun, 2009, Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Tenkitli Metin B, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, Ankara.
ŞANLI, İsmet, 2004, “XVI. yy. Dîvân Şairi Hilâlî ve Şiirlerinde Sosyal Hayat”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 5, S. 6, Bursa, s. 151-171.
ŞENGÜN, Necdet, 2006, Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhtevâ-Tahlîl), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
ŞENTÜRK, Ahmet Atilla - KARTAL, Ahmet, 2004, Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
ŞENTÜRK, Ahmet Atilla, 2004, Osmanlı Şiir Antolojisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
ŞENÖDEYİCİ, Özer, 2006, Fevzi Divanı İnceleme-Metin-İndeks, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
TARLAN, Ali Nihat, 1992, Ahmet Paşa Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
TARLAN, Ali Nihat, 1992, Hayâlî Divânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
TARLAN, Ali Nihat, 1997, Necati Beg Divanı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
TUĞLUK, İbrahim Halil, 2013, “Tâ’ib, Osman-zâde Ahmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 31.05.2017.
VARIŞOĞLU, Mehmet Celal, 2014, “Hâtem, Akovalızâde Ahmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 26.05.2017.
YAVUZ, İbrahim, 2006, Türk Edebiyatında Terkîb-i Bend ve Tercî-i Bendler (XVII-XIX. yy.), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Muğla, Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
YAZAR, İlyas, 2013, “Kânî, Ebû Bekir”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 29.05.2017.
YENİKALE, Ahmet, 2012, Sünbül-zâde Vehbî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap, Kahramanmaraş.
YILDIRIM, Fatih, 2009, Mehmet Nâil Tuman ve Tuhfe-i Nâilî’si (İnceleme-Metin-İndeks Sayfa 101-200), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
YILMAZ, Kâşif, 2001, Güftî ve Teşrîfâtu’ş-Şu’arâsı,Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
YILDIZ, Ayşe, 2014, “İzzetî, Vişnezâde İzzetî Mehmed Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, Erişim Tarihi: 26.05.2017.
ZAVOTÇU, Gencay, 2005, Eski Türk edebiyatı Yüzyıllara Göre Nazım ve Nesir, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.