Mezopotamya’nın İlk Kent Binaları (Tapınaklar) ve İşlevleri

İlk kentlerin kuruluşuyla ilgili birçok görüş ileri sürülmüştür. Bunlardan birisi kentlerin “Ekonomik (Pazar)” merkezli diğeri ise “Tapınak” merkezli kurulduğu tezidir. Mezopotamya’nın ilk kentlerinin oluşumları konusunda her iki görüşün doğruluğu aynı derecede önemlidir. Nitekim ilk kentlerin pazar merkezli kuruldukları tezi uzun zamandan beri kabul görürken, yapılan son araştırmalar ve özellikle Göbekli Tepe kazıları kentin tapınak etrafında oluştuğuna dair görüşü destekler mahiyete deliller sunmuştur. Buna göre, önce tapınaklar inşa edilmiş ve avcı toplayıcı insan grupları tapınakların onarım ve temizlik işlerini yürütmek için kalabalık gruplar halinde tapınak çevresinde uzun vakit harcamak zorunda kalınca konutlar yaparak yerleşik hayat düzenine geçmiş ve böylece kentlerin kuruluşunu başlatmışlardır. Hâlihazırdaki bilgilere göre ilk örneklerine Mezopotamya’da rastladığımız tapınaklar, şehir merkezinde görkemli yapısıyla; dini, siyaseti ve ekonomiyi tek elden yöneten bir mihenk taşıydı. Öyle ki, tapınak siyaset ve ekonomi idaresinin, eğitim ve öğretim işlerinin, gözlem ve astronomi çalışmalarının yürütüldüğü mekân idi.

Anahtar Kelimeler:

Mezopotamya, Tapınak ve işlevleri

Mesopotamia’s First Urban Buildings (Temples) and Their Functions

A number of ideas were posed related to urban settlements. One of them holds the claim that the urban settlements rose “Economic (Market)” centered while the other argument defended the idea that the first urban settlements were “temple” centered. In fact, both these views are equally significant in terms of the establishment of the first Mesopotamian cities. Although the idea that the first urbanization movements were market centered has been accepted quite for some time, the excavations in Göbekli Tepe adduce evidences supporting the view that the city was established around the temple. Based on this, the temples were constructed first, and following the building of the temples the hunter-gatherer human groups who spent long time in the temple for the maintenance and cleaning issues had to settle down and thus they commenced the establishment of urbanization. According to our current knowledge, the temples whose first examples are seen in Mesopotamia were the cornerstones with their magnificent structures which ruled religion, politics and economy in a monopoly. These temples were so significant that they were the unique places where politics and economy were determined, educational works were arranged and observational and astronomical studies were conducted.

Keywords:

Mesopotamia, Temple and Functions,

PDF

___

AKTÜRE, Sevgi, 2003, Anadolu’da Demir Çağı Kentleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
AKTÜRE, Sevgi, 1997, Anadolu’da Bronz Çağı Kentleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
ASLANOĞLU, Rana A., 2000, Kent İlkim ve Küreselleşme, Ezgi Kitapevi, Bursa.
ATEŞ, Hamza-Soner Ünal, 2004, “Devlet’in Doğduğu Yer: Antik Çağ Ortadoğusu’nda İdari Hayat”, Bilgi Dergisi, S. 8. (21-42)
BİLGİÇ, Emin, 1982, “Atatürk, Fakültemiz ve Kürsümüz, Sümerlilerin Tarihi, Kültür ve Medeniyetleri”, Atatürk’ün Yüzüncü Doğum Yılı Armağan Dergisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
CHILDE, Gordon, 2006, Kendini Yaratan İnsan, (Çev. Filiz Ofluoğlu),Varlık Yayınları, İstanbul.
COLLINS, Andrew, 2016, Göbekli Tepe ve Tanrıların Doğuşu, (Leyla Tonguç Basmacı), Alfa Yayınları, İstanbul. ÇEÇEN, Salih-L.Gürkan Gökçek, 2005, “ Sumerce’de Kültür Tarihimize Dair İzler”, Akademi Günlüğü Toplumsal Araştırmalar Dergisi, C.I, S.1, Anakara, s.1-7.
ELIADE, Mircea, 2015, Dinler Tarihine Giriş, (Çev. Lale Arslan Özcan), Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
FREDERIC, C. Lane-Eric F. Goldman-Erlıng M. Hunt, 1954, The World’s Hıstory, Harcourt Brace and Company, New York.
GÜNDÜZ, Altay, 2002, Mezopotamya ve Eski Mısır, Büke Yayınları, İstanbul.
HARARI, Yuval Noah, 2015, Sapıens, (Çev. Ertuğrul Genç), Kolektif Kitap, İstanbul.
HARMANŞAH, Ömür, 2015, Eski Yakındoğu’da Kant, Bellek, Anıt, (Çev. Fügen Yavuz), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
IFRAH, Georges, 2016, Rakamların Evrensel Tarihi, C. 1, Alfa Bilim Yayınları, İstanbul.
JAMES P.-SLUIJS M. A. V., 2008, “Ziggurats, Colors and Planets: Rawlinson Revisited”, Journal of Cuneiform Studies, Vol. 60. (57-79).
KILIÇ, Yusuf, 2009, “Eski Ön Asya Toplumlarında Yazı ve Dil Etkileşimi”, Pamukkale University Journal of Social Institute, S. 4. (123-149)
KILIÇ, Yusuf-Elvan Eser (2016). “Eskiçağ Düşüncesi ve Kutsal Kitaplarda Yedi Sembolizmi”, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 11/11Summer. (77-98). KINAL, Füruzan, 1969, “Çivi Yazısının Doğuşu ve Gelişmesi”, A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 12-13. (1-14)
KRAMER, Samuel N., 1998, Tarih Sümer’de Başlar, (çev. Muazzez İlmiye Çığ), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
LANDSBERGER, Benno, 1945, “Sümerliler in Kültür Sahasındaki Başarıları”, A.Ü. DTCF Dergisi, C. 3, S. 2, Ankara.
MAZI, Fikret, 2008, “Antik Çağda Düşüncenin Kentsel Mekâna Yansıması”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 5, S. 10. Hatay.
MEMİŞ, Ekrem, 2006, Eskiçağ Medeniyetleri Tarihi, Ekin Kitapevi, Bursa.
OATES, Joan, 2004, Babil, (çev. Fatma Çizmeli), Arkadaş Yayınevi, Ankara.
ORBAŞ, İbrahim, 2005, “Bilim Tarihi İçinde Tarım Tarihinin Yeri ve Önemi”, Üniversite ve Toplum Dergisi, C. 5, S. 1.
SAYILI, Aydın, 1991, Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp, TTK. Basımevi, Ankara. SCHMIDT, Klaus, 2012, Batıya Doğru Akan Nehir, Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul.
SEPİCİ, Levent, 2013, Göbekli Tepe, Sınır Ötesi Yayınları, İstanbul.
ŞENEL, Alaeddin, 1991, İlkel Topluluklardan Uygar Topluma, V Yayınları, Ankara.
TEKOĞLU, Recai, 2013, “Yazının Tarihi ve Anadolu’ya Gelişi”, Aktüel Arkeoloji, S. 36. (18-22)
TEVRAT, 2009, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul.
ZARARSIZ, İsmail - Mustafa Sarsılmaz, 2005, “Profrontal Kortes”, Anatomi Dergisi, Elazığ 2005. (232-237).