XIX Yüzyılda Kuzey Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler: Tarihçilik Açısından Göçün Nedenleri, Sorunları ve Sonuçları

XIX. yüzyılda Osmanlı devletinin zayıflamasını fırsat bilen Rusya, Kafkasya hakimiyeti ve egemenliğini sürdürmek için planlar yapmış ve uygulama yollarını aramaya başlamıştır. Bu planlar Osmanlı- Rus mücadelesini daha da artırmıştır. Gülistan (1813), Türkmençay (1828) ve Edirne (1829) antlaşmalarının yapılması Rusya'nın bölgede siyasi açıdan etkin rol oynamasına neden olmuştur. Bu antlaşmalar Kafkasya'da ekonomik ve kültürel faaliyetlere girişmesine vesile olmuştur. Hedeflerine ulaşmak isteyen Rusya Hükümeti, Kafkasya'da yerli Müslüman nüfusunun Hıristiyanlaştırılması politikasına başlamıştır. Bu politikasını uygularken yerli müslüman halkı göç etmeye zorlamış, göç eden nüfusun yerine Ermenilerden oluşan Hıristiyan nüfusu yerleştirmeye başlamıştır. Bu politika kapsamında binlerce insan 1860’da Anadolu'ya göç ettirilmiştir. Göç ettirilen nüfus Ahıska Türkleri, Çeçenler, Çerkezler, lezgiler, Tatarlar (Azerbaycanlılar)’dan oluşmuştur. Bu çalışmada kaynaklar ışığında Müslüman Türklerin neden Anadolu'ya göç ettirildiği, göç sırasında yaşadıkları sıkıntıları, göçün nasıl gerçekleştirildiği ve sonuçları incelenerek, Rusya'nın Kafkasya'da yaptığı Hıristiyanlaştırma politikası aydınlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca göç sırasında yerli halk ve devlet arasında ortaya çıkan sorunlara değinilerek, Rusya'nın bu alandaki faaliyetleri de ortaya konulmuştur. Kaynaklara göre, XVIII. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı devleti Kafkasya'ya sadece siyasi değil, aynı zamanda ekonomik ve kültürel açıdan da hakim olmasına rağmen Rusya, Osmanlı topraklarında hakimiyet alanını genişleterek, İran topraklarına da yayılmaya çalışmaktadır. Bu yayılma girişimiyle Aras nehrinin kuzeyindeki bütün toprakları İran'dan alarak, Ahıska, Poti, Anapa, Ahılkelek ve Gürcistan'ı da ele geçirmeye çalışmaktadır. Rusya’nın hem Kafkaya’da hem de Balkanlar daki yayılmacı politikası İngiltere, Fransa ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nu rahatsız etmeye başlamıştır. Kırım Savaşı (1853-1856) sonucunda yapılan Paris Antlaşması'nın hükümleri Rusya'nın Osmanlı topraklarında daha fazla yayılmasına engel olmuştur. Öyle ki, “Osmanlı devleti’nin toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altındadır” hükmü Rusların bu bölgeye hakim olması için yeni yollar arayışına itmiştir. Osmanlı devleti topraklarında yayılması engellenen Rusya’nın Kafkasya topraklarındaki emellerini engelleyebilecek büyük bir gücün olmaması Rusların Kafkasya’ya yönelmesini sağlamıştır. Kafkasya’daki Hıristiyanlaştırma politikasına hız veren Rusya, Gürcistan kilisesini ve Rus Ortodoks kilisesini birleştirerek, bölgedeki mutlak hakimiyetini kurmuştur. Bu makalede 1860 ve sonrasında Kafkas kökenli göçmenlerin Anadolu'ya gelişinin iki temel aşaması açıklanarak, iskanları, onlara yapılan yardımlar, karşılaştıkları zorluklar ve devletin mültecilere bakış acısı işlenmiştir. Sonraki dönemde ortaya çıkan kimlik meselesi ve buna bulunan çözümlerde yeni kaynaklara dayanarak açıklanmıştır. Azerbaycan Türklerinin Osmanlı devleti’ne genel olarak kütlesel, ticari ve entellektüel göçlerinden bahsedilmiştir. Özellikle Azerbaycan Türklerinin Anadolu'da Türk milletçiliğini yayan aydınlarının Türk Cumhuriyeti'nin temelini atanlardan oldukları da vurgulanmıştır. Mukayeseli analiz yönteminin kullanıldığı bu makalede yukarıda bahsi geçen problem tarihçilik açısından ele alınmıştır. Sonuç olarak, Kırım ve Kafkasya'dan Osmanlı topraklarına bilhassa Anadolu bölgesine gelen göçmenlerin insan psikolojisi, sorunları, yerel nüfusun sos-ekonomik durumuna etkisi, yerel halkın göçmenlere bakışı kaynaklara bağlı kalınarak ortaya konmuştur. Ayrıca Azerbaycan Türklerinden aydın muhacirlerin Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna etkileri, Anadolu’da Türk milliyetçiliğinin oluşmasındaki katkıları da vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kafkas, Kırım, Osmanlı, Anadolu, Göç.

Migration From Caucasus To Anatolia İn The XIX Century: Historiographycal Reasons For The Purpose Of Immıgratıon Problems And Results

XIX. century have made plans to maintain the dominance of the Russian Caucasus and sovereignty Seizing the opportunity of the weakening of the Ottoman Empire began to look for ways and practices. These plans were further enhance the Ottoman-Russian struggle. Gulistan (1813), Turkmenchay (1828) and Edirne (1829) made the treaty has led to play a role politically active in the area of the Russia. This treaty has been instrumental to engage in economic and cultural activities in the Caucasus. Russian Government who want to achieve their goals, began the Christianization of the Caucasus policy of the local Muslim population. This policy forced migration to implementing local Muslim people, the Christian Armenian population of the migrating population has begun to place instead. Under this policy, thousands of people were forced to migrate to Anatolia in the 1860s. Population displaced Meskhetian Turks, Chechens, Circassians, Lezgins, Tatars (Azerbaijanis) to have occurred.In this study, the light source is displaced Muslims in Anatolia cause of the Turks, the difficulties they experienced during migration, examining how it performed and the results of the migration, we have tried to clarify his policy of Christianization of Russia in the Caucasus. In addition, during migration with reference to the problems arising between indigenous peoples and states, Russia's activities in this field have also been revealed. According to sources, XVIII. The Ottoman Empire from the mid-century the Caucasus is not only political, but also economic and cultural although dominant in Russia, expanding its areas of influence in the Ottoman Empire is trying to spread the Iranian territory. All land north of the Aras River in Iran with this expansion initiative taking, Akhaltsikhe, Poti, Anapa, and is trying to seize the Ahilkelek Georgia. Russia, both in Kafkaya expansionist policy in the Balkans, Britain, France and Austro-Hungarian Empire began to bother. The Crimean War (1853-1856) in Paris Treaty provisions have been made as a result of obstacles to the further spread of the Ottoman Empire in Russia. Indeed, "the Ottoman Empire's territorial integrity is guaranteed by a European state" has been seeking new ways to push the Russians to dominate the region.The absence of a major power to prevent the spread of blocked ambitions in Russia's Caucasus territory of the Ottoman Empire led to the orientation of the Russian Caucasus. Accelerating the Christianization policy in the Caucasus Russia, combining the Georgian church and the Russian Orthodox Church has established the absolute dominance in the region. In this article, in 1860 and after two main phases of Caucasian origin of immigrants arriving in Anatolia explained, inhabited ones, made them the benefits, the challenges faced by refugees and overview of the state of pain is processed. Next the identification and solution to this issue which is described in the current period based on new sources. Azerbaijani Turks of the Ottoman Empire to the overall mass, were mentioned in the commercial and intellectual migration. Especially the intellectuals who spread the Azerbaijani Turks in Anatolia in Turkish nationalismemphasized that those who laid the foundation of the Turkish Republic. As used in this article referred to above it is discussed in terms of the comparative analysis of the problems historiography. As a result, the Crimea, and human psychology to immigrants from Anatolia, the Ottoman territory from the Caucasus region in particular, issues, sauce-economic situation, the impact of the local population, demonstrated adherence to local people to view the source of immigrants. In addition, the effects of the establishment of the Azerbaijan Republic of Turkey refugees from Turkish intellectuals, also highlighted the contribution in the formation of Turkish nationalism in Turkey.

Keywords:

Caucasian, Crimea, Ottoman, Anatolia, Migration.,

PDF

___

OSMANLI BELGELERİNDE KAFKAS GÖÇLERİ, 2012, T.C.Başbakanlık Devlet Arşivinin genel mederlügü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı yayınları numara 121., C.I. İstanbul.
OSMANLI BELGELERİNDE KAFKAS GÖÇLERİ, 2012, T.C.Başbakanlık Devlet Arşivinin genel mederlügü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı yayınları numara 122., C.II. İstanbul. BOA.A.MKT.UM 420/23 1277 M.5/13 Ağustos1860.
BOA.A.MKT UM 422/46 1277 S 5/23 Ağustos 1860.
BAO.A.MKT.MHM.192/82 1277 S.5/ 23 Ağustos 1860.
BOA A.MKT UM 456/7 1277 Ş 5/16 Şubat 1861. BOA.A.MKT.UM.455/61 1277 Ş.7/ 18 Şubat 1861.
BOA. A.MKT.UM.420/123.
BAO.İ.D.H 513/34921 1280 Ra.18/2 Eylül, 1863.
BOA. A.MKT.MNM.211/6, A.MKT.NZD. 345/50. BOA; A.MKT.MNM 421/34 24 Eylül 1868.
A.MKT.UM 420/23.
A.MKT.MNM, 205/71 1277 C.28/ 10 Ocak 1861.
A.MKT.MHM.209/65 1277 Ş8/19 Şubat. 1861.
A.MKT.MHM.211/6 1277 Ş.18/1 Mart 1861.
A.MKT.NZD.327/23. A.MKT.NZD345/50 1277 Ş.25/8 Mart 1861. A.MKT UM 463/43 1277 N.15/27 Mart 1861. A.MKT.MHM 211/6.
ABREG, Almir, 2006, Geçmişten Günümüze Kafkasların Trajedisi, Kafkas Vakfı Yayınları, İstanbul.
KASUMOV, Ali – KASUMOV, Hasan, 1995, Çerkes Soykırımı, Kafkasya Kültür Dergisi, Ankara, Sayı:39-42, ss.293-297.
EREN, Ahmet Cevat, 1966, Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri İlk Kurulan Göçmen Komisyonu Çıkarılan Tüzükler. Nurgök Matbaası İstanbul.
AKYÜZ, Jülide, 2008, “Göç Yollarında: Kafkaslardan Anadolu’ya Göç Hareketleri”, Bilig, Yaz, S. 46: ss. 37-56.
ALLEN, W.E.D., 1966, 1828–1921 Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi, Gnkur. Basımevi, Ankara.
FİSHER Alan, 1999, A Precarious Balance conflikt: Trade and Diplomacy on the Russian-Ottoman Frontier, The Isis Pres,.İstanbul.
ATTAR,Aygün- ŞİMŞİR, Sebahattin, 2013, Tarihten günümüze Türkiye’de Yaşayan Azerbaycan Türkleri. Berikan Yayınevi, Ankara.
KOCACIK, Faruk , 1980, Balkanlardan Anadolu'ya Yönelik Göçler (1878-1890), İstanbul. s. 143. Neşir Heyeti - Editorial Board Halil İnalcık-Nejat Göyönc Heath W. Lowry.The Journal of Ottoman Studıes 1
BERBER, Ferhat, 2011, ‘’19.yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler’’, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 3.,ss. 17-49.
FİRUZOĞLU, Safarov Rafik, 1999, “Kırım ve Kafkasya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na Göçler”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yay., C. IV, Ankara, ss.687-695.
HABİÇOĞLU, Bedri, 1993, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve İskanlar, Nart Yay., İstanbul, ss. 63–68.
İSTORİYA NARODOV SEVERNOGO KAVKAZA, 1988, “Наука”, Moskva.
İPEK, Nedim, 2006, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Serander Yay., Trabzon.
BERKOK, İsmail, 1958, Tarihte Kafkasya, İstanbul Matbaası, İstanbul.
KARAGÖZOĞLU, Berna, ‘’ Safevî Dönemi’nde İran’dan Hindistan’a Göçler (1555-1666)’’, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt:IV2016. XI/Mayıs /MMXVI, İkbahar Dönemi, ss.1-24
KARPAT, Kemal, H., 2002, Osmanlı Modernleşmesi, Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, İmge Kitabevi, Ankara.
……………….. ,2010, Osmalıdan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler. Çev.Bahar Tırnakçı, Timaş Yayınları, İstanbul.
LAVROV, L.İ., 1992, ‘’Vubıkhlar Hakkında Etnografik Bir Araştırma”, Kafkasya Gerçeği Dergisi.,Samsun, sayı : 8, ss. 46-59.
MC CARTHY, Justin, 1998, Ölüm ve Sürgün: Osmanlı Müslümanlarına Karşı Yürütülmüş Olan Temizleme İşleri, 1821–1922, Çev. Bilge Umar, İnkilap Kitabevi, İstanbul, ss.37-38.
DEMIRTAŞ, Mehmet, 2009, ‘’Kırım Savaşı ve 93 harbi sürecinde Osmanlı Memleketine Göçenlerin Sevk ve İskanları’’, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsi Dergisi, sayı 41, Erzurum, ss. 215-238.
“Novaya-Vremya” , 31.05.1900. s.2
ÖZTÜRK, Adil Adnan, 1999, “Rumelidən Aydın vilayetine yapılan göçler ve Aydın vilayetine gelen Rumeli mühacirinin iskan ve İdareleri hakkında Talimatı-Mahsusa” Ç.TTAD c.3, ss.123-131.
ŞEN, Ömer, 1997, “Osmanlı devletinde Kafkas Göçmenleri Sorunu (1834-1870)” Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi.S.10, Temmuz.ss. 125–133.
PİNSON Mark, 1972, “Russian Policy and the Emigration of the Crimean Tatars to the Ottoman Empire 1854-1862”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi. C.1, ss. 37-56.
SAYDAM, Abdullah, 1990, “Rusya’nın Kafkasya’yı İşgali”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Samsun, ss. 239-257.
SAYDAM, Abdullah, 1997, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
YEL, Selma- GÜNDÜZ Ahmet, 2008, “XIX. Yüzyılda Çarlık Rusyası’nın Çerkesleri Sürgün Etmesi ve Uzunyayla'ya Yerleştirilmeleri (1860–1865)” Turkish Studies dergisi, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 3/4 Summer 2008, ss.950-983.
ŞİMŞİR, Bilal, 1968, Rumeli’den Anadolu’ya Göçler, TTK Yayınları, C. I, Ankara, ss.426-430.
SAYİT, Yusuf, 1998, “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’ye Yönelik Dış Göç Hareketlerinin Analizi ve Bir Öneri”, Yeni Türkiye Dergisi, Sayı 23–24 (Cumhuriyet Özel Sayısı, III), (Eylül-Aralık1998), s.1879.