Asur Metinlerinde Alzi krallığı ve Muşklar
Doğu Anadolu’nun
eski siyasi merkezlerinden biri olan Elazığ, coğrafi konumu nedeniyle M.Ö. XIII.
yüzyıldan beri Asur krallarının yürüşlerinin hedefine dönüşmüştür. Elazığ’dan
Anadolu’nun merkezi bölgelerine stratejik güzergahlar geçiyordu. Alzi ve komşu Purulumzi krallıklarında yaşayan Muşklar Asurlara haraç
vermeyi reddettiklerinden dolayı M.Ö. 1113’de
Asur Kralı I. Tiglet-pileser’in saldırısına uğradılar. Bazı araştırmacılar
Muşklar’ın Güneydoğu Avrupa’dan göç ederek, Anadolu’nun merkezinde
krallıklarını kuran Frygler’le aynı soydan olduğu konusunda hemfikirdir. Herodot’un Tarih’inde adı geçen Frigya Kralı Midas ile Muşk
kralı Mita’nın aynı kişi olduğu zannedilmektedir. Bunun nedeni, krallığın eski
isminin Frigya adına karşılık olarak yanlışlıkla pu-ru-kuz-zu
gibi okunmasıdır. Aslında, bu kelime pu-ru-lum-zi (hurrice purli
"ev" kelimesine dayanır) olarak okunmalıdır. I.
Tiglat-Pileser’ın vakayinamesini Rusça’ya çeviren
İ. M. Diakonoff Muşklar’ın Alzi ve Purulumzi’ye
Fırat Nehri’ni geçerek geldiklerini yazıyor. Oysa metinde "Fırat’ı yüzerek geçmek" ifadesinin
restorasyonu için yeterli boşluk veya sakat yer yoktur. Diğer tercüme
versiyonlarında Muşklar’ın, herhangi bir nehri geçtikleri ile bağlı sözde
restorasyon unsuru ile karşılaşmıyoruz. İ. M. Diakonoff’un bilimsel
olarak temelsiz teorisinin ana amacı Muşk halkını "proto-Ermeni"
gibi tanımlamaktır. Fakat Muşklar’ın Doğu kökenli
halk olmasını gösteren kanıtlar daha fazladır. Muhtemelen, Muşklar
Anadolu’ya Rāniya Ovası’ndan (Irak’ın Kuzeydoğusundan) gelmişler. M.Ö. XVIII.
yüzyılda Rāniya Ovasında, Muşkave (Hirrice "Muşklu") isimli kişi
tarafından yönetilen Kakmium krallığı mevcuttu. Bu Krallık ilk kez Ebla arşivinin belgelerinde (M.Ö. XXIV. yüzyılın
sonları) kaydedilmişti. Kakmium’un Banana isimli kralı Lullubum, Kutium ve
Turukku ülkelerinin kralları ile birlikte Agade devletine karşı oluşturulmuş
askeri koalisyona katılmışdı. M.Ö. XVIII. yüzyıda Kakmium sakinleri
Kutium-Ahazum askeri koalsyona katılarak I. Şamşi-Adad’a, Turukkular’a, Hammurabi’ye karşı mücadele vermişlerdi. Komşu
Purulumzi ülkesinin adı M.Ö. XVIII-XVI.
Yüzyıllara ait Şuşarra, Mari ve Arrapha metinlerinde de geçiyor. Muşk
kabilesi Alzi’nin nüfusunu oluşturmakla, muhtemelen, Hurrice konuşurdu. Alzi
krallarının isimleri (Antaratli, Ehli-Teşub, Giridadu) Hurri kökenlidir. III.
Salmanasar Alzi’ni Asur Eyaleti Kutmuhi’ye, Minua ise Purulumzi’ni Urartu’ya
birleştirmişlerdi.
Kingdom of Alzi and Mushkians in the Assyrian texts
Elazig (ancient Ashzi, Alzi) one of the oldest
political centers of Eastern Anatolia. In Elazig have made strategic routes to
the central regions of Anatolia. In the XIII.-IX. centuries BC Alzi was in the
area interest of the kings of Assyria. Mushkians populations of Alzi and
neighborhood kingdom Purulumzi refused to pay tribute to the Assyrians. In 1113
BC, the King of Assyria, I Tiqlet-pileser, had to carry out a military campaign
against them. Some researchers agree that the Mushkians were migrating from
Southeast Europe and established kingdom
of Frygia in the Central Anatolia. They think that the Frygian king Midas (in Herodotus "History"), and
Mita, the king of Mushkians, are the same person and old name of the kingdom in
Assyrian text was read as "pu-ru-kuz-zu". In fact, this word should
be read as "pu-ru-lum-zi" (on hurrian "purli"
"home"). I. M. Diakonoff writes that the Mushkians came to Alzi and Purulumzi through the
Euphrates River. However, there is not enough room or space for the restoration
of the expression "Swim in the Euphrates". The main purpose of İ. M.
Diakonoff’s scientifically groundless theory is to describe the people of
Mushkians as "proto-armenians".Probably, the Mushkians came to
Anatolia from the Rānija Plain (Northeast of Iraq). In the XVIIIth century BC,
in the Kakmium ruled Muskave ("Mushkian"). This Kingdom was first
recorded in the texts of Ebla. The king of Kakmium Banana, with the kings of
Lullubum, Kutium and Turukku, was joined a military
coalition against the Agade. In the XVIIth century BC Kakmians fought against
the I. Shamshi-Adad, Turukkeans, and
Hammurabi. Probably mushkians talked on hurrians. The names of the Kings
of Alzi (Antaratli, Ehli-Teshub, Giridadu) originate from Hurrians.
Subsequently, III. Salmanasar joined Alzi to the Assyrian Province of Kutmuhi
(in the Tur-Abdin mountains), and Minua joined Purulumzi to the Urartu.
___
- SCHORR, M, Altbabylonische Rechtsurkunden, Leipzig, 1913.
- SCHROEDER, O. Keilschrifttexte aus Assur. Verschiedenen İnhalts, Leipzig, Hinrichs’sche Buchhandlung, 1920.
- SCHROEDER, O., Keilschrifttexte aus Assur. Historischen İnhalts, Leipzig, Hinrichs’sche Buchhandlung, 1922.
- THUREAU-DANGIN, F., Une Relation de la huitieme campagne de Sargon II, Paris, 1912.
- WESTENHOLZ, J., The Legends of Kings of Akkad, Winona Lake, Ind.: Eisenbrauns, 1997.
WINCKLER, H., Sammlung von Keilschrifttexten 1: Die Inschriften Tiglath-Pilesers I., Leipzig. 1893.
- YILDIZ, F., Gomi T. Die Puzriš-Dagan-Texte der Istanbuler Archāeologischen Museum, Teil II, S. 725-1379 (1988), Franz Verlag, Wiesbaden, GMBH, Stuttgart.