Asur Metinlerinde Alzi krallığı ve Muşklar

Doğu Anadolu’nun eski siyasi merkezlerinden biri olan Elazığ, coğrafi konumu nedeniyle M.Ö. XIII. yüzyıldan beri Asur krallarının yürüşlerinin hedefine dönüşmüştür. Elazığ’dan Anadolu’nun merkezi bölgelerine stratejik güzergahlar geçiyordu. Alzi ve komşu Purulumzi krallıklarında yaşayan Muşklar Asurlara haraç vermeyi reddettiklerinden dolayı  M.Ö. 1113’de Asur Kralı I. Tiglet-pileser’in saldırısına uğradılar. Bazı araştırmacılar Muşklar’ın Güneydoğu Avrupa’dan göç ederek, Anadolu’nun merkezinde krallıklarını kuran Frygler’le aynı soydan olduğu konusunda hemfikirdir. Herodot’un Tarih’inde adı geçen Frigya Kralı Midas ile Muşk kralı Mita’nın aynı kişi olduğu zannedilmektedir. Bunun nedeni, krallığın eski isminin  Frigya adına  karşılık olarak yanlışlıkla pu-ru-kuz-zu gibi okunmasıdır. Aslında, bu kelime pu-ru-lum-zi (hurrice purli "ev" kelimesine dayanır) olarak okunmalıdır. I. Tiglat-Pileser’ın vakayinamesini Rusça’ya çeviren İ. M. Diakonoff Muşklar’ın Alzi ve Purulumzi’ye Fırat Nehri’ni geçerek geldiklerini yazıyor. Oysa metinde "Fırat’ı yüzerek geçmek" ifadesinin restorasyonu için yeterli boşluk veya sakat yer yoktur. Diğer tercüme versiyonlarında Muşklar’ın, herhangi bir nehri geçtikleri ile bağlı sözde restorasyon unsuru ile karşılaşmıyoruz. İ. M. Diakonoff’un bilimsel olarak temelsiz teorisinin ana amacı Muşk halkını "proto-Ermeni" gibi tanımlamaktır. Fakat Muşklar’ın Doğu kökenli halk olmasını gösteren kanıtlar daha fazladır. Muhtemelen, Muşklar Anadolu’ya Rāniya Ovası’ndan (Irak’ın Kuzeydoğusundan) gelmişler. M.Ö. XVIII. yüzyılda Rāniya Ovasında, Muşkave (Hirrice "Muşklu") isimli kişi tarafından yönetilen Kakmium krallığı mevcuttu. Bu Krallık ilk kez Ebla arşivinin belgelerinde (M.Ö. XXIV. yüzyılın sonları) kaydedilmişti. Kakmium’un Banana isimli kralı Lullubum, Kutium ve Turukku ülkelerinin kralları ile birlikte Agade devletine karşı oluşturulmuş askeri koalisyona katılmışdı. M.Ö. XVIII. yüzyıda Kakmium sakinleri Kutium-Ahazum askeri koalsyona katılarak I. Şamşi-Adad’a,  Turukkular’a, Hammurabi’ye karşı mücadele vermişlerdi. Komşu Purulumzi ülkesinin adı M.Ö. XVIII-XVI. Yüzyıllara ait Şuşarra, Mari ve Arrapha metinlerinde de geçiyor. Muşk kabilesi Alzi’nin nüfusunu oluşturmakla, muhtemelen, Hurrice konuşurdu. Alzi krallarının isimleri (Antaratli, Ehli-Teşub, Giridadu) Hurri kökenlidir. III. Salmanasar Alzi’ni Asur Eyaleti Kutmuhi’ye, Minua ise Purulumzi’ni Urartu’ya birleştirmişlerdi.
Anahtar Kelimeler:

Alzi Krallığı, Muşklar

Kingdom of Alzi and Mushkians in the Assyrian texts

Elazig (ancient Ashzi, Alzi) one of the oldest political centers of Eastern Anatolia. In Elazig have made strategic routes to the central regions of Anatolia. In the XIII.-IX. centuries BC Alzi was in the area interest of the kings of Assyria. Mushkians populations of Alzi and neighborhood kingdom Purulumzi refused to pay tribute to the Assyrians. In 1113 BC, the King of Assyria, I Tiqlet-pileser, had to carry out a military campaign against them. Some researchers agree that the Mushkians were migrating from Southeast Europe and  established kingdom of Frygia in the Central Anatolia. They think that the Frygian king Midas   (in Herodotus "History"), and Mita, the king of Mushkians, are the same person and old name of the kingdom in Assyrian text was read as "pu-ru-kuz-zu". In fact, this word should be read as "pu-ru-lum-zi" (on hurrian "purli" "home"). I. M. Diakonoff writes that the Mushkians  came to Alzi and Purulumzi through the Euphrates River. However, there is not enough room or space for the restoration of the expression "Swim in the Euphrates". The main purpose of İ. M. Diakonoff’s scientifically groundless theory is to describe the people of Mushkians as "proto-armenians".Probably, the Mushkians came to Anatolia from the Rānija Plain (Northeast of Iraq). In the XVIIIth century BC, in the Kakmium ruled Muskave ("Mushkian"). This Kingdom was first recorded in the texts of Ebla. The king of Kakmium Banana, with the kings of Lullubum, Kutium and Turukku, was joined a military coalition against the Agade. In the XVIIth century BC Kakmians fought against the I. Shamshi-Adad, Turukkeans, and  Hammurabi. Probably mushkians talked on hurrians. The names of the Kings of Alzi (Antaratli, Ehli-Teshub, Giridadu) originate from Hurrians. Subsequently, III. Salmanasar joined Alzi to the Assyrian Province of Kutmuhi (in the Tur-Abdin mountains), and Minua joined Purulumzi to the Urartu.

___

  • SCHORR, M, Altbabylonische Rechtsurkunden, Leipzig, 1913.
  • SCHROEDER, O. Keilschrifttexte aus Assur. Verschiedenen İnhalts, Leipzig, Hinrichs’sche Buchhandlung, 1920.
  • SCHROEDER, O., Keilschrifttexte aus Assur. Historischen İnhalts, Leipzig, Hinrichs’sche Buchhandlung, 1922.
  • THUREAU-DANGIN, F., Une Relation de la huitieme campagne de Sargon II, Paris, 1912.
  • WESTENHOLZ, J., The Legends of Kings of Akkad, Winona Lake, Ind.: Eisenbrauns, 1997. WINCKLER, H., Sammlung von Keilschrifttexten 1: Die Inschriften Tiglath-Pilesers I., Leipzig. 1893.
  • YILDIZ, F., Gomi T. Die Puzriš-Dagan-Texte der Istanbuler Archāeologischen Museum, Teil II, S. 725-1379 (1988), Franz Verlag, Wiesbaden, GMBH, Stuttgart.