Kırgızistan’da Bolşevik Komitelerin Kurulması ve Kırgızlar / Forming Bolshevik Committees in Kyrgyzstan and Kyrgyzs

Türkistan’ın Rus istilasına uğramasından sonra Kırgızlar, Çarlık Rusyası yönetimine Türkistan Askeri Valiliği sınırları dâhilinde bağlanmışlardır. Mezkur valilik içerisinde Kırgızlar, yoğun olarak Fergana ve Yedisu eyaletlerinde yaşamaktaydılar. Ekim 1917 Bolşevik İhtilali, Kırgızların Çarlık yönetimine karşı sürdürdükleri mücadelenin mahiyetini değiştirmiştir. Rusya’da yaşanan merkezi otorite boşluğu Kırgızlara daha geniş bir hareket alanı sağlamıştır. Rusya içerisinde yaşayan diğer Türk boyları ile birlikte hareket etmişler, siyasi, milli, kültürel, dini ve ekonomik haklarını elde etme yolları konusunda yoğun bir çaba ortaya koymuşlardır. Bolşevik ihtilalini amaçları doğrultusunda, halkın Çarlık döneminde aldığı yaraları sarmak için fırsat olarak değerlendirmişlerdir. Bolşevikler ise bölgede kalıcı olunabilmesi için yerel aydınlar ve halka daha fazla imkan vermek zorunda kalmışlardır. Bolşeviklerin, 1920 yılına kadar eski Çarlık coğrafyasında iç savaşı kazanmak suretiyle üstün duruma gelmeleri, Kırgızların yaşadığı bölgeler başta olmak üzere, Türk boylarının aleyhine bütün Türkistan’da tekrar merkezi otoritenin güçlenmesinin yolunu açmıştır. Kırgız coğrafyasında ihtilaller ve işgaller, Ruslar tarafından organize edilmiş, yönetilmiştir. Kurulan Sovyet idaresine yerel halk, mecburen ve kısıtlı bir şekilde dahil edilmiştir. Kırgızistan’da Bolşevikler için dayanak olan Rus nüfusu azınlık durumunda kalmıştır. Bu sebeple Bolşevikler, komitelerin kurulması sürecini ve kadrolaşmayı askeri ve silahlı baskıyı bölgede iktidarını yerleştirmek için araç olarak kullanmışlardır.

Anahtar Kelimeler:

Kırgız, Kırgızistan, Bolşevik İhtilali

Forming Bolshevik Committees in Kyrgyzstan and Kyrgyzs

After the invasion of Turkistan by the Russians, Kyrgyz lands were annexed to the Turkistan Military Governorship under the Czarist Russian administration. The Kyrgyz people densely populated Fergana and Yedisu regions within the mentioned governorship. The Bolshevik Revolution in 1917 changed the characteristics of the Kyrgyz resistance against the czarist administration. Declining central authority in Russia enabled Kyrgyzs to have a wider space to move. They collaborated with other Turkish groups in Russia and they made a great effort to receive political, national, cultural, religious and economic rights. They used the Bolshevik Revolution as an opportunity to overcome the sufferings of the Czarist administration. The Bolsheviks had to give more rights to local intellectuals and people in order to become durable in the region. By 1920, the Bolshevik won the war in the former Czarist regions and took the control. Thus, they began to establish the central authority in Turkistan by limiting all Turkish groups. The invasions and revolutions in the Kyrgyz regions were organized and led by the Russians. The local people were forcibly included in the Soviet regime, but their role was limited. Russian population, the basis of Bolshevik regime, remained in minority in Kyrgyzstan. Thus, the Bolsheviks used military repression as a tool for founding committees and placing their cadres in the region.

Keywords:

Kyrgyz, Bolshevik Revolution, Kyrgyzstan,

PDF

___

Kırgızistan Cumhuriyeti Merkezi Siyasi Dokümanlar Arşivi
KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 188.
KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 110.
KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 2744.
KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 2743.
KRBMSDA, F. 10, Op., 1, d. 31.
KRBMSDA, F. 10, Op., 1, d. 31.
Kırgız Bilimler Akademisi El Yazmaları Bölümü İnf. No:96.
Abdullayev, R. M. Agzamhodcayev: S. Alimov, İ. A. vd. (Red). (2000). Turkestan v naçale XX veka:k istoriiistokovnatsionalnoynezavisimosti. Taşkent: Şark.
Adıgüzel, H. (2005). Milli komünizmin öncüleri rıskulov. İstanbul: İleri Yayınları.
Altımışova Z. (2010). 1920-1930 cc. Kırgızstanda Sovet rejiminin kulaktardı tap katarı coyuusayasatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bişkek.
Amancolova, D. (2009). Alaş v Etnopolitiçeskoy İstorii Kazahstana. Almatı.
Arabayuulu, İ. (1917, 7 Aralık) Biçare Kırgız Boorunardıunutpagıla. Kazak gazetesi. No:236.
Bektenov, Z. (1988, 16 Haziran). Öçpöz İzder Okumuştuu-Agartuuçu İşenalı Arabayev. Kırgızstan madaniyati. No:25, ss. 7.
Canturov, B. (1957). Kırgızstanda oktyabrrevolutsiyası cana grajdandıksoguş. Frunze.
Canturov, B. (1963). Grajdanskayavoyna v Kirgizii. Frunze.
Çokayoğlu, M. “25. 10. 1917 – 7. 11. 1933”, Yaş Türkistan. S. 48. s. 8.
Dunuşaliev, C. (1993). Kırgızstan preobrazovatelnı eprotsessı 20 – 30’h Godov. Bişkek.
Devlet, N. (2011). Unutturulan Türkçü İslamcı modernist İsmail Gaspıralı. İstanbul.
Devletşin, T. (1981). Sovyet Tataristanı. Çev.:Mehmet Emircan, Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları.
Eleuov, T. E. (Red.). (1963). İnostrannaya voennaya interventsiya ı grajdanskaya voyna v sredney azii I Kazahstane dokumenti i materiali. Alma-ata.
Hablemitoğlu, N. (2004). Yüzbinlerin sürgünü Kırım’da Türk soykirimi. İstanbul.
Hayit, B. (TTK). Türkistan devletlerinin milli mücadeleleri tarihi, Ankara:TTK.
Ilgar, İ. (1990). Rusya’da birinci müslüman kongresi. Ankara.
İsakeev, B. (1932). Kirgizskoe Vosstanie 1916 Goda. Frunza:Kirgosizdat.
İvanitsın, A. İ. (1958). Pişpektegipartiyalık Uyumdun Tarıhınan. kırgızstan’da grajdandık soguşka cana revolutsiyalık okuyalarga katışkan adamdardın eskerüülörü. Frunze. ss. 5 - 19.
İzvestiya. (1918, 22 Kasım). No:245. ss. 1-3.
Kara, A. (2002). Mustafa Çokay’ın hayatı ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlığı yolundaki mücadelesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.
Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara.
Kurat, A. N. (2010). Rusya tarihi başlangıcından 1917’ye kadar. Ankara:TTK.
Kurmanov, Z. (1997). Politeçeskayaborba v Kırgızstane 20-e Godı. Bişkek:İlim.
Maanaev, E. (2007, 25 Dekabr). İ. Arabayevdin Koomduk-Sayasıy İşmerdigi. Erkintoo. ss. 10.
Maksutov, B. (2008). Kırgızdın Belgilüü agartuuçuları. Bişkek.
Ömürkulov, M. (1971). Kırgızstandın emgekçileri sotsialisttik revolutsiyanın lenindik teoriyasın işkeaşıruu üçün küröştö. Frunze.
Ploskih V M.-Kurmanov, Z.-Begaliev S. (1999). Abdıkerim Sıdıkov natsionalnıy lider. Bişkek.
Ploskih, V. (1993). Moldokenatsionalnoy İntelligentsii. İşenalı Arabayev Tuulgan Kününün 110. cıldıgına arnalgan cıynak. Bişkek, ss. 50-55.
Rıskulova, K. (1993). Eskerü. İşenaalı Arabayev’din Tuulgan Kününö 110. cildigina arnalgan ciynak. Bişkek:İlim Tabılga. ss. 48.
Saray, M. (1996). Yeni Türk Cumhuriyetleri tarihi. Ankara.
Semenov, İ. E. (Red.). (1991) Otuz Cetinci Cıl Kırgızstanda. Bişkek. 1991.
Semenov, Y. (2001). Bolşevikiprihodyat k Blastirevolutsiya 1917 god v petrogradeves mir. Moskva.
Şvets-Bazarnıy, G. İ. (1958). Pişpekte Oktyabrdın Kündöründö. Kırgızstan’da Grajdandık soguşka cana revolutsiyalık okuyalarga katışkan adamdardın eskerüülörü. Frunze. ss. 20- 43.
Taymas, A. B. (1947). Rus ihtilalinden hatiralar I 1917 – 1919, İstanbul.
Trifonova, E. S. Politiçeskaya propaganda kak element vliyaniyana massı v 20-e gg. XX v. (Na Primere Kırgızstana). UDK. 94 (575.2). ss. 60 – 63.
Vorolaeva, V., D.-Djunuşaliev, P. (2002). V İstoriyaoteçestvo Kratkiy Kurs Lektsiy po İstorii Kırgızstana. Bişkek.