Aşure Geleneğinin Tarihsel Arka Planı ve Osmanlı Kültür Dünyasına Yansımaları

Toplumsal bellekte yer eden bazı önemli günler ve bugünlere atfedilen uhrevî, siyasî ve sosyal sebepler bulunmaktadır. Aşure kavramı da birçok topluma mâl edilip çeşitli vesilelerle yâd edilen günlerden biri olarak toplumlar nezdindeki önemini korumaktadır. Başlangıçta peygamberler etrafında şekillenen çeşitli kutsal olayların gerçekleştiği gün olarak kabul edilen aşure günü, Kerbelâ hadisesinden sonra tarihsel olarak başka bir mecraya evrilmiş ve bir ritüelken drama dönüşmüştür. Dolayısıyla bugün, İslam toplumunda hüznün ve matemin sembolü olarak yer edinmiş ve İslamî kaynaklara bu düzlemde geçmiştir. Bu olaydan sonra siyasî bir anlam kazanan ve özellikle Şiî Müslümanların dünyasında yas tutmanın bir sembolü haline gelen aşure günü, zamanla Sünnî İslam dünyasında da aynı etkiyi yaratmış; Hz. Hüseyin ve yakınlarının Kerbelâ’da şehit edilmesi etrafında şekillenen bir anmaya dönüşmüştür. Böylece İslamiyeti benimseyen toplulukların dinî, siyasî, sosyal ve kültürel dünyalarının şekillenmesinde Kerbelâ olayının da etkisi olmuştur. Bu çalışma, aşure kavramına isnat edilen tarihsel/mitolojik kökeni irdelemek ve Osmanlı kültür dünyasındaki etkilerine dikkat çekmek amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmada, bu kavramın çeşitli toplumlarda nasıl bir amaca hizmet ettiği, Osmanlı sosyal hayatındaki yeri ve Osmanlı dönemi edebî metinlerindeki işlenişi üzerinde durulmuştur. Bu sebeple, Osmanlı döneminde kaleme alınan edebî metinlerden yola çıkarak Türk-İslam inanışında yer ettiği anlama dikkat çekilmiştir. Sonrasında, Osmanlı şiiri örnekleri temel alınarak mitolojik bir temele dayanıp dayanmadığı sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

aşûre, Kerbelâ, Osmanlı Kültürü

HYMN AND PRAYER JOURNAL NUMBERED 13229 IN KONYA METROPOLITAN MUNICIPALITY KOYUNOĞLU MUSEUM AND LIBRARY

The subject of this article is the hymn and prayer journal numbered 13229 found in Konya Metropolitan Municipality Koyunoğlu Museum and Library. According to catalog records, the work was completed by the calligrapher Mustafa Hilmî in 1284 (G. 1868). This small-volume journal consisting of twenty-two leaves is in a very good state physically and was written with a perfect line. The content of the journal consists of verse and prose texts all of which have religious characteristics. There are ten poems and twelve pieces of prose. Most of the poems, which have many inconveniences in terms of form-related features such as cadence and rhyme/repeated voice (radif), are in the form of hymn and only four have pseudonyms (Yûnus, Niyâzî, Mahfî). Proses are also composed of prayers such as forgiveness, salah, food and grave etc. as well as mühr-i şerîf (exalted seal) and virtues. The aim of our study is to eliminate -as far as possible- the uncertainties regarding this journal and its compiler based on its form and content characteristics, and thus to try to determine its place in the tradition of journal. In the study, all texts included in the work will primarily be transferred into Latin letters with transcription and thus the content of the journal will be obtained. Afterwards, the identity of the compiler of the journal will be tried to be determined through this transcription. Based on the work's physical characteristics, page designs, writing, the characteristics of the texts and the information obtained regarding its compiler, various determinations will be made about the journal. Within this scope, it will be discussed when, for what target audience and for what purpose the journal was compiled.

PDF

___

And, Metin (1975). “Dramatik Köylü Oyunları Açısından Muharrem, Aşure ve Taziye”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Dramatik Köylü Oyunları Özel Sayısı (6): 49-77.
And, Metin (2008). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Aydemir, Yaşar (2007). Behiştî Dîvânı. Ankara: MEB Yay.
Bashear, Suliman (2004). Studies in Early Islamic Tradition. Jerusalem: Max Schloessinger Memorial Foundation, the Hebrew University of Jerusalem.
Baş, Eyüp (2004). “Aşûre Günü, Tarihsel Boyutu ve Osmanlı Dinî Hayatındaki Yeri Üzerine Düşünceler”. AÜİFD XLV(1): 167-190.
Bey, Abdülaziz (1995). Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri. hzl. Kâzım Arısan; Duygu Ansan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Blake, P. Stephen (2013). Time in Early Modern Islam. Cambridge: Cambridge University Press.
Bozkuş, Metin (2008). “Aşûre Günü, Muharrem Mâtemi/Orucu ve Sivas'ta Aşûre Uygulamaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12(1): 33-61.
Dağlı, Yücel; Kahraman, Seyit Ali (2008). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 2. Cilt 1. Kitap. İstanbul: YKY.
Develi, Hayati (2001). XVIII. yüzyıl İstanbul hayatına dair Risâle-i garîbe. İstanbul: Kitabevi Yay.
Ekici, Hasan (2010). Hasan Hilmî Edirnevî Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp ve Ata Kitabevleri.
Hançerlioğlu, Orhan (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
İnalcık, Halil. (2015). Has-Bağçede ‘Ayş u Tarab: Nedîmler Şâîrler Mutrîbler. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
Kılıç, Atabey (2007). “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin)”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2(4): 516-548.
Koçu, Reşat Ekrem (1960). “Aşure”. İstanbul Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi. 1178.
Közleme, Olgun (2013). “Türk Mutfak Kültüründe Siyasi, Sosyal ve Dini Sembolizm”. Toplum Bilimleri Dergisi 7(14) : 387-395.
Mermer, Ahmet (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı. Ankara: Akçağ.
Özarslan, Selim (2016). “Kerbelâ Olayının Şiî İnançlar Üzerine Etkisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21(36): 51-71.
Özlü, Zeynel (2011). “Osmanlı Devletinde Tekkelere Bir Bakış: Aşure Geleneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 57: 191-212.
Özlü, Zeynel (2014). “Osmanlı Sarayında Aşure Geleneği Uygulamasına Dair”. Millî Folklor, 2014 26(101): 208-224.
Kılıç, Filiz (2018). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-şu’arâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
Okçu, Naci (1993). Şeyh Galib, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlîli ve Divânın Tenkidli Metni. 2 C. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: MEB Yay.
Schimmel, Annemarie (2008). Sayıların Gizemi. çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yay.
Şentürk, Ahmet Atilla (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 2. İstanbul: OSEDAM.
Tarlan, Ali Nihat (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası.
Wensinck, Arent Jan (1978). “Âşûrâ”. İslam Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Yavuz, Yusuf Şevki (1991). “Âşûrâ”. İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 24-26.
Yıldırım, Erdal (2011). “Tunceli Yöresi Alevilerinde Muharrem Ayı’nın Önemi ve Aşure Geleneği “. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16(1): 71-84.
Zülfe, Ömer (2009). Yakînî Dîvân İnceleme-Metin ve Çeviri-Açıklamalar-Sözlük. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.