17. YÜZYIL BELGELERİ DAHİLİNDE OSMANLI DEVLETİ’NDE GAYRİMÜSLİMLERİN İŞLEDİĞİ SUÇLARA VE VERİLEN CEZALARA İLİŞKİN ÖRNEKLERİN İNCELENMESİ

Çok uluslu bir yapıda olan Osmanlı Devleti’nde Müslim ve gayrimüslim şeklinde dini açıdan bir ayrım bulunmakla birlikte hukuk alanında ve adaletin uygulanışında bir ayrım söz konusu olmamıştır. Toplumda meydana gelen çeşitli sorunlar karşısında devlet, adaletli bir yargılama olmasına ve buna uygun bir ceza sisteminin uygulanmasına çalışmıştır. Gayrimüslim tebaa, ibadet, evlenme veya miras gibi konularda kendi inanç sitemlerine bağlı olsalar da ceza hukuku açısından şer’i ve örfi hukuk kurallarının geçerli olduğu Osmanlı hukukuna tabi olmuşlardır. Bunun sebebi, toplum huzurunu ve düzenini bozan unsurlar karşısında belirli kuralların olması, bu kurallara uyulmaması durumunda herkese eşit davranılabilmesi için belirli cezaların bulunması gerekliliğidir. Bu çalışmada 17. yüzyılda gayrimüslimlerle ilgili ceza hukukuna örnek olabilecek vakıalar ele alınmıştır. Bunlar çeşitli arşiv belgelerinin transkripsiyonuyla elde edilmiş olup katl, darp, hırsızlık, zina ve tecavüz gibi suç örneklerinden oluşmaktadır. Gayrimüslimlerin ceza hukukundaki yeri farklı çalışmalardan bilinse de suç-ceza konusunda veya ceza hukukuna dair örnek veriler üzerinden yapılmış müstakil çalışmaların sayısı azdır. Osmanlı ceza hukukunun uygulanışında Müslim-gayrimüslim şeklinde bir ayrımın olmadığını, iki grup arasında daha çok hangi vakıaların yaşandığını, 17. yüzyılda işlenen suçlara ne tür cezaların verildiğini tespit etmek çalışmanın amaçlarıdır. Böylece gerek yerel mahkemede gerekse merkezde gayrimüslimlerle ilgili belgelerden suç ve ceza örneklerinin incelenmesi tercih edilerek bu konulara örnekler üzerinden açıklık getirilmek istenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Gayrimüslim Tebaa, Osmanlı Ceza Hukuku, Zimmi, Zimmet Akdi.

Within 17th Century Documents Examination of Examples of Crimes Committed and Punishments Implemented by Non-Muslims in the Ottoman State

Although there was a religious distinction between Muslims and non-Muslims in the Ottoman Empire, which had a multinational structure, there was not distinction in the law and in the implementation of justice. In the face of various problems occurring in society, the state has tried to ensure a fair trial and to implement an appropriate penal system. Although the non-Muslim people were dependent on their own belief systems in matters such as worship, marriage or inheritance, they were subject to Ottoman law in which the rules of shar’i and customary law were valid in terms of criminal law. The reason for this is that there are certain rules against the elements that disrupt the peace and order of the society, and that there must be certain penalties in order to treat everyone equally if these rules are not followed. In this study, it is discussed cases that can be an example of criminal law related to non- Muslims in the 17th century. These were obtained by the transcription of various archive documents consist of crime examples such as murder, assault, theft, adultery and rape. Although the place of non-Muslims in criminal law is known from different studies, the number of independent studies on crime-punishment or on sample data on criminal law is few. The aims of the study are to determine that there is no distinction between Muslims and non-Muslims in the implementation of Ottoman criminal law, which cases are more common between the two groups, and what kind of punishments were given to crimes committed in the 17th century. Thus, it was preferred to examine examples of crimes and punishments from documents related to non-Muslims, both in the local court and in the center, and it was aimed to clarify these issues through examples.

Keywords:

Non-Muslim Citizen, Ottoman Criminal Law, Dhimmi, Dhimmah Contract.,

PDF

___

ACAR, İ. (2002). Osmanlılarda Zina Suçu ve Cezası, Türkler Ansiklopedisi, 10, Ankara, 83-90.
AKGÜNDÜZ, A. (1990). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 1, İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
AKGÜNDÜZ, A. (1992). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 4, İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
AKMAN, M. (2007). Örf, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 34, 93-94.
AKŞİT, M. C. (2011). İslam Ceza Hukuku ve İnsani Esasları, İstanbul: Gümüşev Yayınları.
ATAR, F. (2009). Sulh, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 37, 481-485.
AYDIN, M. A. (1993). Ceza, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 7,478-482.
AYDIN, M. A. (1999). Osmanlı’da Hukuk, Osmanlı Devleti Tarihi, 2, İstanbul: Feza Gazetecilik, 375-429.
AYDIN, M. A. (2004). Kanunnameler ve Osmanlı Hukuku’nun İşleyişindeki Yeri, Osmanlı Araştırmaları, 24, İstanbul, 37-46.
BARDAKOĞLU, A. (1994). Diyet, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 9, 473-479.
BEBEK, A. (1993). Ceza, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 7, 469-470.
BOA, Osmanlı Arşivi, Bab-ı Asafi Mühimme Defterleri, A.DVNS.MHM.d., No. 78, 79, 80, 85, 88, 90, 93, 95, 106, 108, 110.
BOZKURT, G. (1987). İslam Hukukunda Zimmilerin Hukuki Statüleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3(1-4), 115- 155.
DAŞCIOĞLU, K. (2010). Sürgün, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 38, 167-169.
DEMİR, A. (2010). Osmanlı Mahkemesi, İzmir: Yitik Hazine Yayınları.
DEMİR, Ö. (2014). İslam Hukukunda Zimmet Sözleşmesinin Hukuki Kapsamı ve Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Görünümü, İÜHFM, 72(1), 739-758.
ERCAN, Y. (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler. Ankara : Turhan Kitabevi.
ERCAN, Y. (1991). Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar, Belleten, 55(213), 371-391.
ERDOĞRU, M. A. (2019). Tuna Sahilinde On Altıncı Yüzyılda Kurulmuş Bir Osmanlı Yerleşimi: İsmail Geçidi Kasabası, Vakıflar Dergisi, Vakıflar Dergisi 80. Yıl Özel Sayısı, 189-208.
GEDİKLİ, F. (2005). Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri, TALİD, 3(5), 187-213.
GÜL, A. (2013). Osmanlı Taşrasında Suç ve Suçlular (1919 Ocak Ayı Erzincan Sancağı Örmeği, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1-2), 1-29.
HEYD, U. (1983). Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şer’iat, (Çev. Selahaddin Eroğlu), AÜİFD, 26, Ankara, 633-652. İNALCIK, H. (2016). Devlet-i Aliyye. 1, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
İNALCIK, H. (1997). Mahkeme, İslam Ansiklopedisi, 7, 149-151.
İPŞİRLİ, M. (2019). Kürek, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ek 2, 112-114.
İŞBİLİR, Ö. (2019). Kalebend, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ek 2, 5-7.
KAYA, E. S.-H. Hacak. (2013). Zimmet, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 44,424-428.
KENANOĞLU, M. M. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinler arası İlişkiler (14-20. Yüzyıllar), Milel ve Nihal, 6(2), 103-164.
KENANOĞLU, M. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Eğitimi Üzerine, TALİD, 6(12), 181-205.
KENANOĞLU, M. M. (2005). Osmanlı Kanunnâmeleri Neşriyatı Üzerine Bir Tahlil, TALİD, 3 (5), 141-186.
KOÇ, Y.- M. TUĞLUCA. (2006). Klasik Dönem Osmanlı Ceza Hukukunda Yargılama ve Toplumsal Yapı, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 2, 7-24.
KONAN,B.(2015).GayrimüslimOsmanlıVatandaşlarınınHukukiDurumunaİlişkinBirDeğerlendirme”. AÜHFD,64(1),171-193. KONAN, B. (2011a). İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Açısından Osmanlı Devleti’ne Bakış, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(4), 253-288.
KONAN, B. (2011b). Osmanlı Hukukunda Tecavüz Suçu, OTAM, 29, 149-172.
KUR’AN-I KERİM, Enam Suresi, 164. Ayet
KÜTÜKOĞLU, M. S. (2006). Mühimme Defteri, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 31, 520-523.
MENEKŞE, Ö. (1998). XVII. ve XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Hırsızlık Suçu ve Cezası (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
OSMANAĞAOĞLU,C.(2008).KlasikDönemOsmanlıHukukundaZinaSuçuveCezası, İÜHFM66(1),109-177. ÖZCAN, T. (2001). Osmanlı Mahallesi Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi, Marife, 1, 129-151.
PAKALIN, M. Z. (1993). Kanunname, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2, İstanbul, 162-163. ŞEMSEDDİN SAMİ. (2014). Kamus-ı Türki, İstanbul:Çağrı Yayınları.
TOPKAPI SARAYI MÜZESİ ARŞİVİ EVRAKI, TSMA-e, No. 530, 967, 1049.
TOSUN, M. (2013). XVIII. Yüzyıl Trabzon’unda Cemaatlerarası İlişkiler (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
TŞS, Trabzon Şer’iyye Sicilleri, No. 1860; 1862; 1863; 1864.
USLU, R. (2015). İslam Hukukunda Suç ve Ceza Kavramı, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18(37), 1049-1063.
UZUNÇARŞILI, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi, 1. Ankara: TTK Yayınları.
ÜÇOK, C. (1946). Osmanlı Kanunnamelerinde İslam Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler, AÜHFD, 3(1), 125-146.
ÜÇOK, C. (1947). Osmanlı Kanunnamelerinde İslam Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler (III), AÜHFD, 4, 48-73.
ÜÇOK, C., vd. (1999). Türk Hukuk Tarihi, Ankara: Savaş Yayınları.
YAMAN, A.-H. ÇALIŞ. (2014). İslam Hukukuna Giriş, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
YAZICI, M. (2019). Osmanlı Klasik Dönem Hukukunda Suç ve Ceza Anadolu’da Kamu Düzeni, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
YETKİN, A. (2013). Osmanlı Devleti’nde Hukuk Devletinin Gelişim Süreci, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), 380-413.
YILDIZ, G. (2002). Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı 1839-1908 (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
YILDIZ, Ö. (2015). Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği, Akademik Bakış, 9(17), 91-111.
YİĞİT, Y. (2021). İslâm Ceza Hukuku Hükümleri Bağlamında Zimmîler, Diyanet İlmî Dergi, 57, 171-204.
YURTSEVEN, Y. (2000). İslam Hukuku ve Klasik Dönem Osmanlı Uygulamasında Zimmilerin Hukuki Statüsü, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(1-2), 439-462.
YÜCEL, Y.-S. PULAHA. (1995). I. Selim Kanunnameleri (1512-1520). Ankara: TTK Yayınları.