Yeniden İşlevlendirme Kapsamında Tarihi Yapı Örneği; Kırşehir Cacabey Cami Analizi

Toplumun kültürünü yansıtan ve sahip olduğu değerleri ifade eden tarihi yapılar ait olduğu yılların önemlihazinelerindendir. İnşa edilmelerinden itibaren birçok farklı dış etkiye maruz kalan tarihi yapıların gelecekkuşaklara sağlıklı biçimde ulaştırılabilmeleri büyük önem arz etmektedir. Sürdürülebilirliklerini korumadayapının mevcut halinin, kullanıcı ihtiyaçlarına cevap verebilecek duruma gelebilmesi için farklı müdahalelerile iyileştirmeler yapılmaktadır. Bu iyileştirmelerden birisi olan yeniden işlevlendirme, zaman içerisindegelişen durumlara ve değişen şartlara bağlı olarak işlevini yitiren yapıların korunabilmesi adına tercih edilenyaygın bir uygulamadır. Fiziksel, mekânsal ve anlamsal dönüşümler içeren “yeniden işlevlendirme” kavramıeski işlevini kaybetmiş olan yapıya özgün işlevi dışında yeni bir kullanım alanı tanımlayan süreçtir. Buçalışmada Anadolu’nun ilk rasathanesi olduğu düşünülen ve Kırşehir ili için bir sembol haline gelen CacabeyMedresesinin yeniden işlevlendirme süreci ele alınmıştır. Yapının tarihçesi hakkında bilgi verilmiş, mimari veyapısal öğelerine değinilmiş, zaman içerisinde kazandığı işlevlerden ve geçirdiği onarımlardan bahsedilmiştir.Yapıldığı dönemin önemli bir ihtiyacını karşılayan ve eğitim amaçlı inşa edilen bu yapı, zamanla özgün işleviniyitirmiş ve günümüzde cami olarak kullanılmaya başlanmıştır. Cami işlevini kazanmasının bir sonucu olarakyapıda, ihtiyaca yönelik zorunlu mimari değişiklikler yaşanmış, bu değişikler ile yapı tekrar kullanımaaçılmıştır. Kaybolan medrese işlevi ve yeniden tanımlanan cami işlevi sürecinde yapının kazandığı ya dakaybettiği mimari ve yapısal öğeler, plan ve kesit bazında incelenmiştir. Tanımlanan yeni işlevin yapının eskikimliğine, özgün mimarisine ve bulunduğu bölgeye uyumu; sosyo-kültürel, ekonomik ve fiziksel açıdandeğerlendirilmiştir. Sonuç olarak yapının uzun yıllar korunabilmesinde restorasyon çalışmaları kadar yenidenişlevlendirilmesinin de önemli bir etkisi olduğuna ve tanımlanan cami işlevinin yapı ile en uyumlu işlevolduğuna karar verilmiştir. Yeni işlev ile birlikte Cacabey Cami; kültürel turizme katkı sağladığı, sosyal açıdaninsan ve çevre ile uyum yakaladığı, fiziksel olarak geri alınabilir müdahaleler içerdiği ve özgün halininokunabilirliğini korunduğu için Kırşehir kentinde gurur duyulacak bir hazinedir.

Architectural Analysis of Kırsehir Cacabey Madrasah, Historical Building Example within the Scope of Re-functioning

Historical buildings that reflect the culture of the society are among important treasures of years to which they belong. Improvements are made with different interventions in order to ensure that the current state of the building can meet the needs of user in maintaining its sustainability. Re-functioning, one of these improvements, is a common practice that is preferred in order to protect the structures that have lost their function due to the developing conditions and changing conditions. In this study, re-functioning process of Cacabey Madrasah, which is thought to be first observatory of Anatolia and became symbol for Kırşehir province, is discussed. Information was given about history of the building, its architectural and structural elements, the functions it gained over time and the repairs it underwent were mentioned. As a result of gaining function of mosque, architectural changes took place in the building, and the building was opened to use again. The architectural and structural elements that the building gained or lost during the process of the madrasah function and redefined mosque function were examined on the basis of plan and section. The harmony of the defined new function with the old identity, original architecture and the region where it is located It has been evaluated in socio-cultural, economic and physical terms. As a result, it was decided that re-functioning of the building has an important effect on the preservation of the building for many years as well as restoration works and that the function of mosque described is the most compatible function with the building. Building with new functionality; It is treasure to be proud of in city of Kırşehir, as it contributes to cultural tourism, adapts socially with people and environment, physically includes reversible interventions, and preserves its original readability.

PDF

___

Ahunbay, Z. (1988). Mimarbaşı Kocasinan, yaşadığı çağ ve eserleri. S. Bayram (Ed.). Mimar Sinan’ın eğitim yapıları içinde (ss. 239-309). İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Aydın, A. ve Şahin, Ö. (2018). Tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesi: Isparta Aya İshotya (Yorgi) Kilisesi’nin Gül Müzesi’ne dönüşümü. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 17, 63-75.
Bakkal, A. (2011, 15-17 Ekim). İslâm Tarihinde Rasathaneler ve Caca Bey Medresesi. E. Güleç, M. F. Köksal, S. N. Işıksalan, A. Gündüz (Ed.), Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi. 1.Uluslararası ahilik kültürü ve Kırşehir sempozyumu içinde (ss.1291-1323). Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi.
Balibeyoğlu, L. (1998). 13.yüzyılda Kırşehir Nureddin Cacabey ve Ahmet Gülşehri. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 6, 115-122.
Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü. (1947). Kırşehir'in çeşitli ihtiyaçları ile Cacabey Medresesi'nin tarihi önemi ve restorasyonu hakkında, T.T.K tarafından hazırlanan rapor. No.117, Gömlek No. 737-2. http://www.devletarsivleri.gov.tr/ adresinden 14.04.2020 tarihinde erişilmiştir.
Kararlar Daire Başkanlığı. (1960). Kırşehir'de bulunan Cacabey Camii onarımına ait ihalenin kabulü. No. 156, Gömlek No. 14. http://www.devletarsivleri.gov.tr/ adresinden 14.04.2020 tarihinde erişilmiştir.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (1757). Kırşehri'ndeki Caca Bey Medresesi müderrislerine yeniden berat verilmesi. No. 61, Gömlek No.3046. C..MF.. http://www.devletarsivleri.gov.tr/ adresinden 14.04.2020 tarihinde erişilmiştir.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (1767). Kırşehir'in Medrese mahallesindeki Caca Bey Medresesi'ne müderris tayini. No. 146, Gömlek No.7281. C..MF.. http://www.devletarsivleri.gov.tr/ adresinden 14.04.2020 tarihinde erişilmiştir.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (1868). Kırşehir kazasında kain Caca Bey Medresesi vakfı müderris cihetinin ferağ ve tevcihi. No. 37, Gömlek No.1833. C..MF.. http://www.devletarsivleri.gov.tr/ adresinden 14.04.2020 tarihinde erişilmiştir.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (1899). Kırşehir'de Caca Cami-i Şerifi'nin tamiri. No. 1379, Gömlek No. 103409. BEO. http://www.devletarsivleri.gov.tr/ adresinden 14.04.2020 tarihinde erişilmiştir.
Demiralp, Y. (2006). Osmanlı öncesi Anadolu medreselerinde örtü ve erken Osmanlı medreseleriyle karşılaştırma. Sanat Tarihi Dergisi, 15(2), 29-48.
Ocak, Z. ve Tanyeli, G. (2016). Kırşehir Cacabey Medresesi ve onarımları. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 11 (21), 145-170.
İslamoğlu, Ö. (2018). Tarihi yapıların yeniden kullanılmasında yapı-işlev uyumu: Rize Müzesi örneği. Journal of History Culture and Art Research, 7(5), 510-523.
Karapınar, M. (1997). Çevre ve ihtiyaç programı verilerinin mimari tasarıma etkisi üzerine bir değerlendirme. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.
Kaya, A. (2018). Anadolu Selçuklu medreseleri ve bugünkü durumlarının tespiti (başlangıcından 1243 yılına kadar). Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kayseri Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. (2005). Kırşehir Cacabey Medresesi Restorasyon ve Çevre Düzenleme Projesi Raporu, Kayseri.
Kincaid, D. (2002). Adapting buildings for changing uses. London: Routledge.
Kuran, A. (1969). Anadolu medreseleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Mısırlısoy, D. ve Günçe, K. (2016). A critical look to the adaptive reuse of traditional urban houses in the Walled City of Nicosia. Journal of Architectural Conservation, 22(2), 149-166.
Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu türbeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Yazgan, E. (2011). Anıtsal kültür varlıklarının müze olarak kullanımına yönelik yaklaşımın İstanbul İbrahim Paşa sarayı örneğinde irdelenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Öztürk, E. ve Esmer, M. (2019). İstanbul’daki 16-18. yüzyıllara ait medreselerin mevcut işlevlerinin koruma amaçlı değerlendirilmesi, Kent Akademisi, 12(3), Pages 561-574
Saraç, Ö. ve Tanrısever, C. (2018). Kastamonu’da yeniden işlevlendirilen tarihi yapıların sürdürülebilirliğe etki eden çekicilik faktörleri. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 29(2), 151-163.
Sayılı, A. ve Ruben, W. (1947). Türk Tarih Kurumu adına Kırşehir’de Cacabey Medresesinde yapılan araştırmanın ilk ön raporu. Belleten, 11(44), 671-81.
Şakı, S. (2019). Osmanlı dönemi medrese yapılarının yeniden işlevlendirilmesi: Kepenekçi Sinan Medresesi örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Doğan, N. (2019). Anadolu Selçuklu medreseleri ve darüşşifalarında türbe. Belleten, 83(297), 519-554.
Şimşek, A. (2006). Cacabey ve medresesi. Kırşehir: Arter.
Şimşek, M. (2017, 2-4 Kasım). Medreselerin yeniden işlevlendirilmesinde değerlerinin korunması sorunsalı; Hadım Hasan Paşa medresesi ve Esekapı medresesi örnekleri. Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/17933_03_18.pdf adresinden 14.06.2020 tarihinde erişilmiştir.
Tarım, C. H. (1938). Kırşehir tarihi üzerinde araştırmalar I. Kırşehir: Vilayet Matbaası.
Tekin, B. H. (2018). İstanbul’daki Mimar Sinan eseri yeniden işlevlendirilmiş medreselerin yeni işlev gereği değişen mimari özellikleri. El-Cezerî Fen ve Mühendislik Dergisi, 5(2), 331-345.
Unat, Y. (2011, 19-23 Ekim). Selçuklularda Astronomi Bilimi. 2. Uluslararası Selçuklu Sempozyumu, Selçuk Üniversitesi, Konya. https://www.academia.edu/7453585/Sel%C3%A7uklularda_Astronomi_Bilimi adresinden 10.06.2020 tarihinde erişilmiştir.
Ülgen, A. S. (1942). Kırşehir’de Türk eserleri. Vakıflar Dergisi, 2, 254-255.
Ünsal, V., Karaköse, H., Tuğluca M. ve Özüçetin, Y. (2013). Ortaçağda Kırşehir. Y. Özüçetin (Ed.). Kırşehir (siyasi tarihi ve Kırşehir tarihi bibliyografyası) içinde (ss. 91-163). Ankara: Gökçe.
Worthing, D. ve Bond, S. (2008). Managing built heritage: the role of cultural significance. London: Blackwell Publishing.
Venedik Tüzüğü. (1964). Venedik tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603 001536681730.pdf adresinden 10.06.2020 tarihinde erişildi.
Yaldız, E. (2003). Konya’da ki medrese yapılarının yeniden kullanım koşullarına göre değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.