CUMHURİYETİN 100. YILINDA REKLAM VE TÜKETİCİ ALGISI: REKLAM OKURYAZARLIĞININ BİBLİYOMETRİK ANALİZİ

Cumhuriyet reformları, Türkiye'de eğitim sisteminin geliştirilmesi, toplumsal cinsiyet eşitliği, tüketici haklarının korunması gibi alanlarda önemli değişikliklere yol açmıştır. Bu reformlar neticesinde toplumun eğitim seviyesi yükselmiş ve tüketici haklarına verilen önem de buna paralel olarak artmıştır. Sanayi ve ticaretin gelişmesi, tüketicilere daha fazla ürün ve hizmet seçeneği sağlarken, maruz kalınan reklamların sayısını da bir hayli arttırmıştır. Günümüz tüketicileri, teknolojinin de gelişmesiyle birlikte reklamları anlamak ve yorumlamak konusunda çok daha yetkin hale gelmişlerdir. Aynı zamanda, tüketici haklarının korunmasına verilen önem, reklamcılıkta daha etik ve şeffaf uygulamaların benimsenmesini teşvik etmiştir. Bu da reklam okuryazarlığını artırmış ve tüketicilerin reklam dünyasında daha bilinçli bir şekilde hareket etmelerini sağlamıştır. Toplumdaki ve pazarlama alanındaki değişimin uzun bir sürece yayılmış olması literatürde kavramsallaşmayı da şekillendirmiş ve zaman zaman geciktirmiştir. Cumhuriyet döneminin en önemli kazanımlarından biri olan “okuryazarlık”, teknolojik gelişmelerle birlikte “medya okuryazarlığına” evrilmiş ve yaklaşık 90 yıllık bir sürecin sonunda da “reklam okuryazarlığı” kavramını günümüz literatürüne kazandırmıştır. Reklamların toplum üzerindeki etkisini anlama ve eleştirel bir bakış açısı geliştirme konusunda önemli bir rol oynayan reklam okuryazarlığı kavramı etik reklamcılığın da gelişmesine katkıda bulunmuştur. Cumhuriyet sonrası süreçten yakın geçmişe değin reklam ve pazarlama araştırmaları çoğunlukla “neyin nasıl satılacağına” odaklansa da günümüzde daha çok sorumlu reklamcılık, medya-reklam okuryazarlığı ve etik pazarlama gibi eleştirel çalışmalara ağırlık verilmeye başlanmıştır. Reklam okuryazarlığı kavramının hem dünya da hem de Türkiye’de yaklaşık 15 yıllık bir geçmişi bulunmaktadır. Fakat temeli okuryazarlık kadar uzun bir sürece dayanmaktadır. Bu çalışma, Cumhuriyet Döneminden günümüze tüketici algısının nasıl şekillendiğini derleyerek açıklamak ve reklam okuryazarlığı kavramının literatürde nasıl yer edindiğini araştırmak amacıyla yapılmıştır. Çalışmada, “reklam okuryazarlığı” hakkında yapılan çalışmaların bibliyometrik haritası çıkarılmış ve böylece konuyla ilgili yapılan diğer araştırmalara da dönemsel bir veri sağlanmıştır. Çalışmanın sonucunda elde edilen bibliyometrik veriler sistemli bir şekilde özetlenmiştir. Analiz yapılmak üzere Web of Science (yabancı kaynaklar) ve Google Scholar (Türkçe kaynaklar) veri tabanlarında konu ile ilgili bulunan tüm makalelerin bibliyometrik verileri ele alınmış ve Voswiever programı ile görselleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

reklamcılık tarihi, reklam araştırmaları, reklam okur-yazarlığı, bibliyometrik analiz

ADVERTISING AND CONSUMER PERCEPTION IN THE 100th YEAR OF THE REPUBLIC: A BIBLIOMETRIC ANALYSIS OF ADVERTISING LITERACY

The Republic's reforms have led to significant changes in various areas in Turkey, such as the improvement of the education system, gender equality, and the protection of consumer rights. As a result of these reforms, the level of education in society has increased, and the importance given to consumer rights has also grown in parallel. The development of industry and commerce has provided consumers with more product and service options, increasing the number of advertisements they are exposed to. Today's consumers have become much more proficient in understanding and interpreting advertisements, thanks in part to technological advancements. Simultaneously, the emphasis on protecting consumer rights has encouraged more ethical and transparent practices in advertising. This has increased advertising literacy and enabled consumers to navigate the world of advertising more consciously. The long process of change in society and marketing has also shaped the conceptualization in the literature, sometimes causing delays. One of the most significant achievements of the Republican era, "literacy," has evolved into "media literacy" with technological developments and, after approximately 90 years, has introduced the concept of "advertising literacy" to contemporary literature. The concept of advertising literacy, which plays an important role in understanding the impact of advertisements on society and developing a critical perspective, has also contributed to the development of ethical advertising. From the post-Republic period to the recent past, advertising and marketing research has mainly focused on "how to sell what," but today, more emphasis is placed on responsible advertising, media-advertising literacy, and ethical marketing. The concept of advertising literacy has a history of approximately 15 years, both globally and in Turkey, but its foundation dates back to a much longer period. This study aims to compile and explain how consumer perception has evolved from the Republic Period to the present and investigate how the concept of advertising literacy has been established in the literature. In this study, a bibliometric map of research on "advertising literacy" was created, providing temporal data for other studies on the subject. The bibliometric data obtained from the study were systematically summarized. Bibliometric data from all articles on the topic in the Web of Science (foreign sources) and Google Scholar (Turkish sources) databases were analyzed and visualized using the Vosviewer program.

Keywords:

advertising history, advertising research, advertising literacy, bibliometric analysis,

PDF

___

Açar, A. (2011). Türkiye'de Latin Alfabesine Geçiş Süreci ve Gazeteler. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi| Istanbul University Faculty of Communication Journal, (41), 5-25.
Altun, A. (2008). Türkiye’de medya okuryazarlığı. İlköğretmen Eğitimci Dergisi, 16, 30-34.
Aktuğlu, I. K. (2006). Tüketicinin Bilgilendirilmesi Sürecinde Reklam Etiği. Küresel İletişim Dergisi, 2, 1-20.
Aslaner, A. G., & Aslaner, D. A. (2020). Gelenekselden dijitale türkiye’de reklamcılık. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 10(21), 17-30.
Aşici, M. (2009). Kişisel ve sosyal bir değer olarak okuryazarlık. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 9-26.
Ateşoğlu, İ., & Türkkahraman, M. (2009). Çocukların tüketici olarak sosyalleşmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 215-228.
Buijzen, M. (2007). Reducing children's susceptibility to commercials: Mechanisms of factual and evaluative advertising interventions. Media Psychology, 9(2),411-430.
Buijzen, M., & Valkenburg, P. M. (2005). Parental mediation of undesired advertising effects. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 49(2), 153-165.
Çelik, H. S. (2018). Harf İnkılabından Önce Alfabe Tartışmalarında Üç Farklı Görüş. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (29), 17-40.
Çetinkaya, E. (2014). Küresel Medya Formatlarının Temel Aktörleri. Culture & Communication/Kültür ve İletişim, 17(2).
Dal, N. & Dal, V. (2015). Çocukların tüketici olarak sosyalleşme sürecinde tv reklamlarının ve ailenin rolü hakkında teorik bir çalışma . Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (13) , 371-388 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/makusobed/issue/19445/206907
Danış, R. (2010). 1980'lerden günümüze Türkiye'de sosyal sorumluluk projeleri ve afişlere yansıması (Doctoral dissertation, DEÜ Güzel Sanatlar Enstitüsü).
Donthu, N., Kumar, S., Mukherjee, D., Pandey, N., & Lim, W. M. (2021). How to conduct a bibliometric analysis: An overview and guidelines. Journal of Business Research, 133(March), 285–296. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2021.04.070
Er, M. (2012). İhap Hulusi Görey’in Cumhuriyet Dönemi Afişlerinin Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi . Türkbilig , (23) , 115-132 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52810/697409 Gent University, Center for PersuasiveCommunication, Liselot Hudders’s Biography, https://www.ugent.be/ps/communicatiewetenschappen/cepec/en/team/liselot-hudders.htm (Date of access: 29.08.2023)
Güler İplikçi, H. & Batu, M. (2018). Dijital İletişim ve Çocuk: Türkiye’de Çocuk Web Sitelerindeki Reklamlara Yönelik Bir İçerik Analizi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, 242-256. DOI: 10.31123/akil.454440
Gürel, E. & Muter-Şengül, C. (2022). Reklam Okuryazarlığı. Tüketim Okuryazarlığı-Bilinçli Tüketici-Bilinçli Tüketim. Editör: A. A. Çelik. 259-272. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Hudders, L., De Pauw, P., Cauberghe, V., Panic, K., Zarouali, B., & Rozendaal, E. (2017). Shedding new light on how advertising literacy can affect children's processing of embedded advertising formats: A future research agenda. Journal of Advertising, 46(2), 333-349.
Kaya, K. & Tuna, M. (2008). İlköğretim çağındaki çocukların sosyalleşmesinde televizyonun etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2008(17), 159-182.
Kellner, D. (2001). Critical pedagogy, cultural studies, and radical democracy at the turn of the millennium: Reflections on the work of Henry Giroux. Cultural Studies? Critical Methodologies, 1(2), 220-239.
Kızılşafak, E. (2014). Minyatürden İllüstrasyona Tarihsel ve Güncel Bir Bakış. Fine Arts, 9(4), 162-174.
Koruyan, S. (2019). Tematik reklam ajansları ve Türkiye'de gastronomi üzerine ilk tematik reklam ajansı deneyimi: Gastronomista örneği (Master's thesis, Altınbaş Üniversitesi).
Kress, G. R. (2003). Literacy in the new media age. Psychology Press.
Kurudayıoğlu, M., & Tüzel, A. G. M. S. (2010). 21. yüzyıl okuryazarlık türleri, değişen metin algısı ve Türkçe eğitimi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (28).
Lotka, A.J. (1926) The Frequency Distribution of Scientific Productivity. Journal of the Washington Academy of Sciences, 16, 317-323.
Madran, C. & Bozyiğit, S. (2013). Çocukların Tüketici Olarak Sosyalleşme Süreci. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 71-95. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/cagsbd/issue/44622/554304
Mavi, Ş. (2022). “Tüketim Kültürü Ekseninde Dijital Reklamların Tüketicinin Satın Alma Davranışlarındaki Rolü: Youtube Reklamları Üzerine Bir İnceleme”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul.
Murugan, P., Kannan, S., & Baskar, S. (2009). Application of NSGA-II algorithm to single-objective transmission constrained generation expansion planning. IEEE Transactions on Power Systems, 24(4), 1790-1797.
Nairn, A. & Fine, C. (2008).“Who’s Messing with My Mind? The Implications of Dual-Process Modelsfor the Ethics of Advertising to Children.”International Journal of Advertising27 (3):447–70.
Nathanson, A. I. (2001). Mediation of children’s television viewing: Working toward conceptual clarity and common understanding. Annals of the International Communication Association, 25(1), 115-151.
Rozendaal, E., Lapierre, M. A., Van Reijmersdal, E. A., & Buijzen, M. (2011). Reconsidering advertising literacy as a defense against advertising effects. Media psychology, 14(4), 333-354.
Sürgit E.B. & Babaoğul, M. (2010). Tüketici eğitimi perspektifinde reklam ve reklamın sosyal sorumluluğu. Hacettepe Üniversitesi Tüketici-Pazar-Araştırma-Danışma Test ve Eğitim Merkezi, Tüketici Yazıları, II, 135-152.
Sur, E. (2022). Okuryazarlık Kavramı ve Türkiye’deki Okuryazarlık Araştırmaları Üzerine Bir İnceleme . Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi , 4 (2) , 445-467 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/akef/issue/72486/1179947
Sürgit, E.B., & Babaoğul, M. (2010). Tüketici eğitimi perspektifinde reklam ve reklamın sosyal sorumluluğu. Hacettepe Üniversitesi Tüketici-Pazar-Araştırma-Danışma Test ve Eğitim Merkezi, Tüketici Yazıları, II, 135-152. Türkoğlu, N. (1995). Türk Reklamcılığının Popüler Tarihi I (1938-1980), Evrensel Kültür, 37. s. 4-7.
Utma, S. (2020). Yeni iletişim ortamında medya-çocuk ilişkisinin medya okuryazarlığı bağlamında değerlendirilmesi. Diyalektolog-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (23).
Yavuz, Ş. (2013). Türk toplumunun tüketim toplumuna dönüşümünde reklamcılığın rolü. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (36).
Yılmaz, Ç. (2022). Türkiye’de Reklam Ajansları ve Grafik Tasarımcı Niteliği İlişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
Zarouali, B., De Pauw, P., Ponnet, K., Walrave, M., Poels, K., Cauberghe, V., & Hudders, L. (2019). Considering children’s advertising literacy from a methodological point of view: Past practices and future recommendations. Journal of Current Issues & Research in Advertising, 40(2), 196-213.