ATATÜRK’ÜN HİMAYESİNDE TÜRK DİLİ ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR

Dünyanın en eski ve Türk kültürünün de en önemli unsurlarından biri olan Türk dili, tarihî süreç içinde Arapça ve Farsçanın etkisinde kalır. 15. yüzyıldan itibaren Türkçe, melez bir dil haline gelir. 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra eğitim alanındaki gelişmelerin, özellikle gazete ve dergi yayınlarının artması ile dilde bir sadeleşme çabaları görülür. Amaç okur-yazar sayısını artırmaktır. Bu sebeple Arap alfabesinin ıslahı tartışmaya açılır. II. Meşrutiyet’in ilânı sonrası Türkçü düşüncenin çabalarıyla dilimiz üzerindeki Arapça ve Farsçanın baskısı azalır. Cumhuriyet kurulduktan sonra, Mustafa Kemal Atatürk, “yüksek Türk kültürünü” oluşturabilmek için tarih ve dil çalışmalarına yönelir. Bir iletişim aracı olan dilin kolay öğrenilebilmesi için hedefleri arasında olan Lâtin esaslı alfabe çalışmasını başlatır. Yeni Türk alfabesi kabul edildikten sonra, “Millet Mektepleri” açılır. Bu Mekteplerde verilen etkili derslerle okur-yazar oranının artması sağlanır. Atatürk, ardından “Türk Dili Tetkik Cemiyeti”ni kurdurur. Arkadaşlarından büyük bir kurultay toplanmasını ve bu toplantıda Türk dilinin eskiliğinin, dünyada ne kadar yaygın olduğunun tartışılmasını ister. Bu çalışmada, önce Türk dilinin, 15. yüzyıldan Cumhuriyete kadar olan değişim süreci kısaca özetlenecek, sonra tartışmalarla başlayan alfabe çalışmalarına, çağa uygun bir Türk dili oluşturabilmek için Atatürk’ün himayesinde yapılan I. Dil Kurultayı, II. Dil Kurultayı ve özellikle “Güneş-Dil Teorisi”nin tartışıldığı III. Dil Kurultayı çalışmalarına, bu çalışmalarda öne sürülen tezlere ve alınan kararlara yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Atatürk, Türk dili, alfabe, kurultay, dil politikası

STUDIES ON TURKISH LANGUAGE UNDER THE PATRONAGE OF ATATURK

Turkish language, the oldest language in the world and one of the most important elements of Turkish culture, has been under the influence of Arabic and Persian in the historical process. From the 15th century onwards, Turkish becomes a hybrid language. After the second half of the 19th century, with the developments in the field of education, especially with the increase in newspaper and magazine publications, efforts were made to simplify the language. The aim was to increase the number of literate people. For this reason, the reform of the Arabic alphabet was discussed. After the proclamation of the Constitutional Monarchy II, the pressure of Arabic and Persian on our language decreased with the efforts of Turkist thought. After the establishment of the Republic, Mustafa Kemal Ataturk turned to history and language studies in order to create a “high Turkish culture”. In order to ensure that the language, which is a means of communication, can be learnt easily, he initiates the study of the alphabet based on the Latin alphabet, which is among his goals. After the new Turkish alphabet was adopted, “National Schools” (“Millet Mektepleri”) were opened. With the effective lessons given in these schools, the literacy rate is increased. Atatürk then had the “Turkish Language Investigation Society” established. He asks his friends to convene a large congress and to discuss the ancientness of the Turkish language and how widespread it is in the world. In this study, firstly, the change process of Turkish language from the 15th century to the Republic will be briefly summarised, then the alphabet studies that started with discussions, the I. Language Congress, II. Language Congress and especially the III. Language Congress, where the “Sun-Language Theory” was discussed in order to create a Turkish language suitable for the age, the theses put forward in these studies and the decisions taken will be given.

Keywords:

Atatürk, Turkish language, alphabet, congress, language policy,

PDF

___

Akalın, Ş. H. (2002). Cumhuriyet Döneminde Türkçe. Türkler, c. 18., (Editörler: Hasan Celal Güzel ve dğr.), Yeni Türkiye Yayınları
Aktaş, A. (1999). Atatürk’ün Harf Devrimi. Erdem, 11 (33), 712-713.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44371/548718
Atatürk, M. K. (2010). Medeni Bilgiler, 2. bs., Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Atay, F. R. (1936). Dil Kurultayı. Ulus Gazetesi, 17 (5415), 1.
Ercilasun, A. B. (1981). Türk Dili Hakkında. Tercüman Gazetesi, 20 (6956), 2.
Ercilasun, A. B. (2022). Atatürk ve Türk Dil Kurumu. Türk Dili, 71 (851), 4-18.
Ercilasun, A. B. (1981). Türk Dili Hakkında. Tercüman Gazetesi. 20 (6956), 2.
Ercilasun, A. B. (2022). Atatürk ve Türk Dil Kurumu. Türk Dili Dergisi, 71, (851), 12.
Eren, H. (1991). Dilde Birlik, Yazıda Birlik. Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
Ersoy, F. (2020). Vefatının 82. Yılında Atatürk ve Türk Dili. Türk Dili Dergisi, CXIX (827), 7.
Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk Dili İçin Arap Alfabesinin Yetersizliği. Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
İnan, A. (1966-a). Atatürk ve Devrik Cümle. Türk Kültürü, 5 (54), 55
İnan, A. (1966-b). Milliyetin Temeli Olan Dil Birliği. Türk Dili Dergisi. XVI (182), 91.
İnan, A. (1957-b). Türk Dil Kurumu’nun Kuruluşu Üzerine (XXV. Yıldönümünde). Türk Dili Dergisi, VI (69), 479.
İnan, A. (2009-b). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, 8. bs., (Yeni Baskıya Hazırlayan Arı İnan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
İnan, A. (1966-b). Milliyetin Temeli Olan Dil Birliği. Türk Dili Dergisi, XVI (182), 90.
Kabaklı, A. (1982). Cüppeler ve Züppeler. Tercüman Gazetesi, 21 (7351), 2.
Kabaklı, A. (1982). Bal Mahmut’tan Bir Dil Hatırası. Tercüman Gazetesi. 21 (7309), 2.
Kocatürk, U. (1987). Atatürk. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Korkmaz, Z. (1991). Türk Dili ve Arap Alfabesi. Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2002). Atatürk ve Dil Devrimi. Türkler, c. 18., (Editörler: Hasan Celal Güzel ve dğr.), Yeni Türkiye Yayınları.
Korkmaz, Z. (1963). Türk Dilinin Tarihî Akışı İçinde Atatürk ve Dil Devrimi. Ankara Üniversitesi Basımevi.
Korkmaz, Z. (1995). Güneş-Dil Teorisi ve Yöneldiği Hedefler. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. 1, TDK Yayınları.
Levend, A. S. (1960). Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. 2. bs., Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ozansoy, H. F. (1967). Büyük Atatürk’e Ait Unutamadığım Hatıra. Tercüman Gazetesi, 1390, 7.
Özcan Gönülal, Y. (2012). Cumhuriyet Dönemi Dil Tartışmalarının Türk Dili Eğitimine Yansımaları (Toplum Dil Bilimi Bakımından Bir İnceleme). [Yayınlanmamış Doktora Tezi].
Özkan, N. (2001). Yakın Tarihimizdeki Gelişmeler Işığında Atatürk ve Türk Dili. Türk Dili Dergisi, 599, 592.
Öztürk, İ. (1998). Harf Devrimi ve Sonuçları. T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Sakaoğlu, S. (2010). Dil İnkılâbı Gerekli miydi? Türk Dili, XCIX (703), 14.
Rado, Ş. (1982). Dilde Tasfiyecilik… Tercüman Gazetesi, 22 (7457), 8.
Sertkaya, O. F. (1966). Atatürk’ün Dil Politikaları. Türk Kültürü, 5 (49), 41.
Sertkaya, O. F. (2001). Atatürk ve Türk Dili. Türk Dili Dergisi, 599, 549.
Sertkaya, O. F. (1966). Atatürk’ün Dil Politikası. Türk Kültürü, 5 (49), 44, 49.
Sertkaya, O. F. (1967). Atatürk’ün Dil Politikası. Türk Kültürü, 6 (61), 32-33.
Sertkaya, O. F. (1976). Mustafa Kemal Atatürk’ün Namık Kemal ile İlgili Hâtıraları. Türk Kültürü, 15 (169), 7-8.
Sertkaya, O. F. (1979). Atatürk’ün Dil Politikası –I-. Tercüman Gazetesi, 19 (6431), 6.
Sertkaya, O. F. (1979). Atatürk’ün Dil Politikası -3-. Tercüman Gazetesi, 19 (6433), 6.
Sertkaya, O. F. (2001). Atatürk ve Türk Dili. Türk Dili Dergisi, 599, 554, 556.
Sönmez, C. (1998). Atatürk’e Edebiyatı Sevgisi, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Timurtaş, F. K. (1969). Atatürk’ün Dili Üzerine Sözleri. Türk Kültürü, 8 (85), 34.
Ülkütaşır, M. Ş. (1969). Harf İnkılâbı ve Atatürk. Türk Kültürü. 8 (85), 92.
Yetiş, K. (2005), Atatürk ve Türk Dili 3, II, Atatürk Devri Yazarlarının Türk Dili Hakkındaki Görüşleri. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yorulmaz, H. (1995). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Alfabe Tartışmaları, Kitabevi.
(1932). Türk Dil Kurultayı Bugün Saat 14’te Açılıyor. Milliyet Gazetesi, 7 (2381), 1, 6.
(1932) Gazi Hz.nin Memnuniyeti. Milliyet Gazetesi, 7 (2306), s. 1.
(1932). Öz Türk Dilimiz. Milliyet Gazetesi, 7 (2345), 1.
(1934). Kurultay Saat İkide Dolmabahçe Sarayında Toplanacak. Milliyet Gazetesi, 9 (3061), 1.
(1936). Dil Kurultayları, Ulus Gazetesi, 17 (5415), 5.
(1945). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I, Maarif Matbaası.
(2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (Bugünkü dille), (Yayına hazırlayanlar: Ali Sevim-İzzet Öztoprak-Akif Tural), Atatürk Araştırma Merkezi.
(2010). Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın’ın Yetmiş Sekizinci Kuruluş Yıldönümü Töreni Açış Konuşması. Türk Dili Dergisi, XCIX (704), 104.