Türkiye-Azerbaycan Kültür Birliği Bağlamında Elmas Yıldırım'ın Halk Bilimi Çalışmaları

Hazar’ın batısındaki Oğuz Türklerinin Azerbaycan ve Osmanlı Türkleri olarak ikiye ayrılması neredeyse 16. yüzyıla kadar dayanmaktadır. Ancak her iki topluluk arasındaki sınırlar yalnızca siyasidir. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nden ayrılarak bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan devlet Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. İki devlet arasındaki karşılıklı ilişkiler her zaman üst düzeyde gelişim göstermiştir. Azerbaycan ve Türkiye halklarının kültür bağları ise oldukça güçlüdür. Halk edebiyatı ürünleri iki topluluk arasında köprü vazifesi görmektedir. Azerbaycan Türkleri ile Türkiye Türkleri arasındaki en belirgin ortak türlerden biri ise mâni/bayatı söyleme geleneğidir. Azerbaycan sahasına ait bayatıların derlenmesi ve yayınlanmasında önemli çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan ilki Elmas Yıldırım’a aittir. Azerbaycan’ın işgali sonrası Türkiye’ye sığınan Elmas Yıldırım, Elazığ ilinde uzun yıllar nahiye müdürlüğü görevini yürütmüştür. Bu bölgede çalışırken Elazığ’dan Azerbaycan mânileri derlemiş ve yayınlamıştır. Azerbaycan Mânileri: Halk Edebiyatından Alınmış Bayatılar (Şikesteler) adlı eser 1947 yılında yayınlanmıştır. 16 sayfalık eserde 91 adet mâni bulunmaktadır. Bu çalışma Türkiye’de ‘bayatılar’ başlığıyla neşredilen ilk eserdir. Ardından Bayatılar: Azerbaycan Halk Mânileri isimli ikinci baskısı gelir. Bu kitaba 111 mâni daha ilave edilmiştir. Bu çalışmada Elmas Yıldırım’ın folklorcu kimliği incelenecek, bu bağlamda Azerbaycan bayatı geleneğinin özellikle Doğu Anadolu bölgesindeki yayılımı ve kültür ilişkileri bağlamında incelemesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, mâni, Elmas Yıldırım, Türk sözlü geleneği, halk bilimi

Elmas Yıldırım's Folklore Studies in the Context of Turkey-Azerbaijan Cultural Union

The division of the Oghuz Turks in the west of the Caspian into Azerbaijan and Ottoman Turks dates back to almost the 16th century. But the borders between both communities are purely political. The Republic of Turkey was the first state to recognize the Republic of Azerbaijan, which declared its independence from the Soviet Union in 1991. The mutual relations between the two states have always developed at a high level. The cultural ties of the peoples of Azerbaijan and Turkey are quite strong. Folk literature products act as a bridge between the two communities. One of the most obvious common types between Azerbaijani Turks and Turkey Turks is the tradition of saying (mâni). Significant work has been done in the collecting and publishing mâni’s performed in Azerbaijani field. The first of these studies written by Elmas Yıldırım. Elmas Yıldırım, who took refuge in Turkey after the occupation of Azerbaijan, worked as an administrative head of subdistrict in Elazig for many years. While working in this province, he collected and published Azerbaijani mâni’s from Elazig. Azerbaijan Mânis: Bayatis from Folk Literature was published in 1947. There are 91 mâni in this study booklet. This work is the first work published in Turkey with the title of “mâni”. Then came the second edition of Bayatilar: People's Mânis of Azerbaijan. 111 more mânis have been added to this book. In this study, Elmas Yıldırım will be examined as a folklorist, and in this context, the spread of the Azerbaijani tradition, especially in the Eastern Anatolia region, and in the context of cultural relations will be examined.

Keywords:

Azerbaijani, mâni, Elmas Yıldırım, Turkish oral tradition, folklore,

PDF

___

Akpınar, Yavuz (1994). Azeri Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Dergah Yayınları.
Akpınar, Yavuz (2018). “Çağdaş Türk Edebiyatlarının Oluşum Süresi ve Gelişim Çizgisi”. Çağdaş Türk Edebiyatları I. Ed. Yavuz Akpınar ve Ferruh Ağca. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 3-27.
Anar, Rızayev (2007). “Göle Ad Veren Şair”. Kardeş Kalemler, 5: 72-74.
Aras, Enver (2007). Hazar’dan Hazar’a Elmas Yıldırım. Elazığ: Manas Yayıncılık.
Azerbaycan Halk Edebiyatında Bayatılar (1926). Bakü: Azerbaycan Edebiyat Cemiyeti Neşriyatı.
Boratav, Pertev Naili (2002). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. Ankara: Tarih Vakfı Yayınları.
Boratav, Pertev Naili (2016). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayınları.
Ekici, Metin (2018). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
Goloğlu, Mahmut (1974). Millî Şef Dönemi (1939-1945). Ankara: Kalite Matbaası.
Görkem, Betül (2014). Fahri Bilge Derlemeleri, Kayseri Yöresi Türk Halk Bilimi Çalışmaları. Kayseri: Talas Belediyesi Kültür Yayınları.
Helimoğlu Yavuz, Muhsine (1991). Azerbaycan Halk Edebiyatı İle Türkiye Halk Edebiyatı Arasındaki Benzerlikler. Ankara: An Yayınları.
İçel, Hatice (2007). “Türkiye ve Azerbaycan’da Mâni ve Bilmece Türü Arasındaki İlişkiler”. Tübar, 22: 76-85.
Karaağaç, Günay ve Açıkgöz, Halil (1998). Azerbaycan Bayatıları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kaya, Doğan (2021). Türk Dünyası Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
Toksoy, Nurcan (2007). Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak Halkevleri. Ankara: Orion Yayınevi.
Topal, Mehmet (1997). Atatürk Elazığ’da. Elazığ: Elazığ Eğitim, Sanat, Kültür, Hizmet, Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
URL-1: “Türkiye Azerbaycan Siyasi İlişkileri”. https://www.mfa.gov.tr/turkiye-azerbaycan-siyasi-iliskileri.tr.mfa (Erişim: 09.04.2022).
Ülkütaşır, Şakir (1972). Cumhuriyetle Birlikte Türkiye’de Folklor ve Etnografya Çalışmaları. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
Yıldırım, Dursun (2016). “Türk Folklor Araştırmalarının Problemleri”. Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları, 103-117.
Yıldırım, Elmas (1933a). “İlerleyen Elazize”. Altan, 7: 9.
Yıldırım, Elmas (1933b). “Uzaktaki Soydaşlara Çağırış”. Altan, 10: 14-15.
Yıldırım, Elmas (1936). Boğulmayan Bir Ses. İstanbul: Tecelli Basımevi.
Yıldırım, Elmas (1937). “Tunceli Dağlarına”. Altan, 29: 7.
Yıldırım, Elmas (1947a). Azerbaycan Mânileri Azerbaycan Halk Edebiyatından Alınmış Bayatılar. Elazığ: Turan Basımevi.
Yıldırım, Elmas (1947b). Bayatılar Azerbaycan Halk Mânileri. Elazığ: Turan Basımevi.
Yıldırım, Elmas (1990). Yiğitlere Sesleniş. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
Yolcu, Mehmet Ali (2011). Balıkesir Yöresi Manileri. Balıkesir: Kent Arşivi Yayınları.