I.Dünya Savaşı’nda Sinema Üzerinde Osmanlı Askerî Sansürü

Araştırmanın temel amacı I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin sinema üzerindeki askerî sansür uygulamalarını irdelemek olarak tanımlanır. Bu meyanda savaş yıllarında sinema üzerindeki denetim, sansür ve denetimin yasal temelleri, İstanbul’da sansür teşkilatlanması, sansürle ilgili uygulamaların değişimine yönelik alınan kararlar değerlendirildi. I. Dünya Savaşı başında taraf devletlerde olağanüstü koşullar nedeniyle seferberlik uygulamaları başladı. Osmanlı hükümeti, Harbiye Nezareti marifetiyle haberleşme ve basının sansür edileceğini ve çeşitli bölgelerde sansür merkezleri kurulacağını bildiren bir “sansür talimatnamesi” yayımladı. Talimatname esaslarına göre basın, haberleşme, posta paketleri, kitap ve risaleler ile tiyatro ve sinemaya sansür uygulanacaktı. Sinema üzerinde askerî sansür uygulamaları talimatnamenin 59. maddesine göre şekillendi. Buna göre ilk defa gösterime girecek tiyatro ve piyesler ile bütün sinema filmleri İstanbul’da Sansür Müfettiş-i Umumiliğine, taşrada ise Sansür Müfettişliklerine kontrol ettirilerek müsaade alınması zorunlu idi. Bu uygulama Müfettişliklerin yoğunluğu nedeniyle bir süre sonra değişti ve sinema sansürünün polis teşkilatı tarafından yürütülmesine karar verildi. Araştırmanın temel kaynağını Genelkurmay ATASE Arşivi ve Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivindeki belgeler oluşturdu.

Anahtar Kelimeler:

Askerî Sansür, Film, I. Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti, Sinema

The Ottoman Military’s Censorship of Cinema in World War I

The main purpose of this study is to examine the Ottoman State’s military censorship practices regarding cinema during World War I. In this respect, the study evaluates inspections of cinema, legal bases of censorship and inspection, censorship organization in Istanbul, and decisions made for alterations in practices related to censorship during the war years. Mobilization practices started with the influence of extraordinary circumstances on all belligerents when World War I broke out. The Ottoman government published a censorship regulation stating that communications and the press would be censored and that censorship centers would be established at various places through the Ministry of War. In accordance with the regulation, censorship would be applied to the press, communications, postal packets, books and booklets, and cinema and theatre. The military censorship practices regarding cinema were shaped according to Article 59 of the regulation. Accordingly, getting permission from the Censorship General Inspectorate (Sansür Müfettiş-i Umumiliği) in İstanbul and the Censorship Inspectorates in the country was made obligatory in order to show all the film strips and theatres and plays being released for the first time. However, this application changed after a while due to the workload on the Inspectorships, and the decision was made to have cinema censorship be implemented by the police force. The main sources of the research are the documents in the Ottoman Archive of the Presidency and the Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) [Military History and Strategic Research] Archive of the General Staff.

Keywords:

Military Censorship, Movies, World War I, Ottoman State, Cinema,

PDF

___

Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Gösteri Sanatları, İstanbul, Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayını, 2015. google scholar
Beyoğlu, Süleyman: İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Sineması (1895-1939), Dergah Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
Ceylan, Ayhan: “Osmanlı Sinemasında Genel Hukukî Düzenleme”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 17 S. 34, Güz 2018/2, s. 1-29. google scholar
Çeliktemel-Thomen, Özde: “Hayal Hakikat Olursa: Osmanlı İstanbul’unda Filmler, Gösterimler, İzlenimler (1896-1909)”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, S. 75, Sinema Tutkusu 4, Kasım Aralık Ocak 2015-2016, s. 155-179. google scholar
Çeliktemel-Thomen, Özde: “Regulating Exhibitions at Cinema-Houses in Imperial Istanbul”, Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, C. 9, S. 1, 2018, s. 81-112. google scholar
Kalemli, Hüseyin: “I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Sansür Uygulaması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 62, 2018, s. 509-538. google scholar
Mehmed Rauf: “Musahabe: Garpda Hayat- Sinemanın Faideleri”, Tanin, 6. Sene, No: 1853, (7 Şubat 1329/20 Şubat 1914), s. 3. google scholar
Odabaşı, İ Arda: Milli Sinema Osmanlı’da Sinema Hayatı ve Yerli Üretime Geçiş, Dergah Yayınları, İstanbul, 2017. google scholar
Özön, Nijat: Türk Sineması Kronolojisi (1895-1966), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1968. Öztürk, Serdar: “Türk Sinema Tarihinin Altpolitikası (1896-1923)”, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, C. 8, S.1, Temmuz 2013, s. 251-262. google scholar
“Pek Yakında Emsali Görülmemiş Sinema” Sabah, Nr. 8852, Yirmi Beşinci Sene, 10 Mayıs 1914 (14 Cemaziyelahir 1332/ 27 Nisan 1330), s. 4. google scholar
Sim, Şükrü: Türkiye’de Sinema Filmleri ve Sansür, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1996. google scholar
Webb, Ross: “Censorship and Surveillance in the First World War”, Counterfutures, Nr. 8, 2019, s.184-189 (http://counterfutures.nz/8/Webb%20review.pdf). google scholar