Erzurum’da Siyasi, İktisadi ve İçtimai Hayat (1901-1904)

Kafkasya ve İran’dan gelen mühim yolların Anadolu’ya açılan yegâne giriş kapısı olan Erzurum, ilk ve orta çağlarda şarktan Anadolu’ya girme teşebbüsünde bulunan ordulara karşı Anadolu müdafaasının mukadderatını tayin eden başlıca kale olmuştur. Yeniçağın mühim bir kısmında Osmanlı Devleti’nin şarka doğru yaptığı hareketlerde üs hizmeti görmüştür. 19. yüzyıldan itibaren ise Rusya’nın taarruzlarına karşı devletin başlıca istihkâmı olmuş, Osmanlı-Rus savaşlarında ise büyük zarara uğramıştır. Yüzyılın son çeyreğinde ve 20. yüzyılın başlarında Ermeni komitacıların faaliyetleri, yaşanan çatışmalar ve doğal afetler, Erzurum dâhil şark vilayetlerinin ekserisini pek çok açıdan menfi manada etkilemiştir. 1901-1904 yılları arasında Erzurum Vilayeti’nin idari, içtimai, inzibati ve iktisadi durumunun ele alındığı bu çalışmada; hassaten vilayette yaşanan çeşitli adli olaylara, aşiretler arası çatışmalara, vilayetin gelir-gider kalemlerine, mineral-orman kaynaklarına, hayata geçirilen çeşitli bayındırlık hizmetlerine yer verilmiştir. Çalışma, Osmanlı Arşiv vesikaları ve İngiltere’nin Erzurum Konsolosları Harry H. Lamp, Charles S. Hampson ve Avolon Shipley’in raporlarını içeren İngiliz Konsolosluk belgelerinden faydalanılarak hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Erzurum, Ermeni Komitacılar, Aşiretler, Deprem, Maden ve Orman Kaynakları

Political, Economic, and Social Life in Erzurum (1901-1904)

Erzurum is the only entrance gate of the important roads coming from the Caucasus and Iran to Anatolia. In antiquity and the Middle Ages, Erzurum was the main fortress that determined the destiny of the Anatolian defense against the armies that attempted to enter Anatolia from the east. Erzurum served as a base for the eastward movements of the Ottoman State for an significant portion of the early modern age, had been the main fortification of the state against attacks from Russia since the 19th century, and also suffered great damage in the Ottoman-Russian wars. In the last quarter of the 19th century and early 20th century, the activities of the Armenian committee members, as well as conflicts and natural disasters, adversely affected many aspects of the majority of the eastern provinces, including Erzurum. This study addresses the administrative, social, disciplinary, and economic statuses of Erzurum Province between 1901-1904 and in particular includes the province’s various judicial events, inter-tribal conflicts, income-expenditure items, mineral and forest resources, and public works. The article was prepared using documents from the Ottoman Archives and from the British Consulate, including the reports from Harry H. Lamp, Charles S. Hampson, and Avolon Shipley, who had been British Consuls in Erzurum.

Keywords:

Erzurum, Armenian Committees, Tribes, Earthquake, Mineral and Forest Resources,

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) İngiliz Milli Arşivi-The National Archives (TNA) İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (İÜNEK) google scholar
Commercial Reports Received at the Foreign Office from Her Majesty’s Consuls (1863), Printed By Harrison and Sons, London, 1863. google scholar
Salnâme-i Vilâyet-i Erzurum, H. 1299 (M. 1882), Def’a 49, Erzurum Vilâyet Matbaası. google scholar
Salnâme-i Vilâyet-i Erzurum, H. 1315 (M. 1897), Def’a 13, Erzurum Vilâyet Matbaası. google scholar
The Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1904, ed. Godfrey E. P. Hertslet, Seventy-seventh Publication, London. google scholar
The Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1905, ed. Godfrey E. P. Hertslet, Seventy-eighty Publication, London. google scholar
The Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1906, ed. Godfrey E. P. Hertslet, Seventy-ninth Publication, London. google scholar
Glückauf-Berg-und Hüttenmännische Zeitschrift google scholar
Aydın, Suavi-Çiftçi, Erdal: Fihristü’l Aşâir, İletişim Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
Bruinessen, Martin Van: “Kürt Aşiretlerinin Muhtelif Tezahürleri”, Aktör, Müttefik, Şakî Kürt Aşiretleri, der. Tuncay Şur-Yalçın Çakmak, İletişim Yayınları, İstanbul, 2022, s. 13-17. google scholar
Bruinessen, Martin Van: Ağa, Şeyh, Devlet, 9. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015. google scholar
Cuinet, Vital: La Turquie D’asie, Géographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de L’asie-Mineure, Vol. I, Ernest Leroux, Paris, 1892. google scholar
Darkot, Besim: “Erzurum”, İslam Ansiklopedisi, C. IV, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir, 1997, s. 340-345. google scholar
Demir Görür, Emel: “İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre 93 Harbi Sonrası Erzurum Vilayeti’nde Sosyo-İktisadi Hayat (1878-1885)”, Belleten, C. 84, S. 299, Nisan 2020, s. 399-449. google scholar
Demir Görür, Emel: “İngiltere’nin Diyarbakır Konsolosu John George Taylor’ın Diyarbakır Eyaleti’ne Dair İthalat-İhracat İstatistikleri ve Değerlendirmeleri (1853- 1863)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 37, S. 64, 2018, s. 325-345. google scholar
Doğan, Orhan: “Ermeni Komiteleri Hınçak ve Taşnaksütun (Rus Adalet Bakanı Y. Muravyev’in Ermeni Komitelerine İlişkin Raporu)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 20, 2008, s. 307-328. google scholar
Frech, Fritz- Hänig, Alfred-Sack, A.: Die Grundlagen Türkischer Wirtschaftsverjüngung, Walter de Gruyter GmbH & Co KG., Berlin, 1916. google scholar
Gürün, Kâmuran: Ermeni Dosyası, 7. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2012. google scholar
İnalcık, Halil: “Erzurum”, İslam Ansiklopedisi, C. IV, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir, 1997, s. 353-357. google scholar
Karataş, Yakup: Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde Erzurum (Sosyal, Ekonomik, İdarî ve Demografik Yapı), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2010. google scholar
Konukçu, Enver: Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum, Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Yardım Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, Ankara, 1992. google scholar
Krahmann, Max: Zeitschrift für praktische Geologie, mit besonderer Berücksichtigung der Lagerstättenkunde und der davon abhängigen Bergwirtschaftslehre, Verlag von Julius Springer, 1906. google scholar
Küçük, Cevdet: “Erzurum Tarihi”, Bir Şehir Var Yaylada Erzurum, Erzurum İl Özel İdaresi Yayınları, Erzurum, 2011, s. 41-90. google scholar
Küçük, Cevdet: “Erzurum”, DİA, C. XI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995, s. 321-329. google scholar
Küçükuğurlu, Murat: Geçmişten Günümüze Erzurum Kalesi, 2. Baskı, Erzurum Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Erzurum, 2019. google scholar
Pamuk, Şevket: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Para 1326-1914”, çev. Serdar Alper, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1600-1914, C. II, ed. Halil İnalcık-Donald Quataert, 2. Baskı, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2006. google scholar
Şahin, Yunus: “Aşiretler Arası Çatışma ve Yağmalama Kültürü: Rişvan Aşireti Örneği”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 42, 2018, s. 359- 378. google scholar
Tozlu, Selahattin: “Erzurum Tarihinde Depremler”, Tarih Boyunca Doğu Anadolu’da Doğal Afetler ve Semineri (22-23 Mayıs 2000), Globus Dünya Basımevi, İstanbul, 2001, s. 93-118. google scholar
“Deprem Kataloğu”, Afad (Çevirimiçi), https://deprem.afad.gov.tr/depremkatalogu, Erişim Tarihi: 19.10.2021. google scholar
“Tarihsel Depremler”, Afad (Çevirimiçi), https://deprem.afad.gov.tr/tarihseldepremler, Erişim Tarihi: 23.10.2021. google scholar
“Tribes Index”, Jelle Verheij, Historian (Çevirimiçi), https://www.jelleverheij.net/ research-tools/tribes-index/index.html, Erişim Tarihi: 05.02.2023. google scholar