OSMANLI YÖNETİMİ DÖNEMİNDE URMİYAʼDA YAŞAMIŞ AŞİRETLER: AFŞARLAR

Geçen yüzyılın 80ʼli yıllarında Azerbaycanʼda Osmanlı Arşivbelgelerinin öğrenilmesi ve araştırılmasına başlanılmış oldu. Makale 1728tarihli “Halhal ve Urmiya Livalarının Mufassal Defteri” arşiv belgesibünyesinde yazılmıştır. Belgede Osmanlı hakimiyeti döneminde Urmiya,Halhal ve Salmas arazilerinin idari bölümü, sosyo-ekonomik durumu, nüfusu,dini-demografik durumu ile ilgili net bilgiler yeralmaktadır.“Defter”in verilerine göre, Osmanlı dönemi Urmiya bölgesindeyaygın şekilde göçebe ve konar-göçer aşiretler, özellikle, Afşar aşireti aileleriyaşamış oldukları görülmektedir. 6 mahalleli Urmiya şehrinin özellikle Çarşımahallesinde İmanlı, Kasımlı, Areşli, Haydarlı, Alibeyli, Kara Hasanlı vediğer Afşar ailelerinin yaşaması ilginçtir. Belgede Urmiya şehri Afşarları üçünbelirlenmiş vergiler üzerine kayıtlar geçmemektedir. Bu ise sözkonusuailelerin uğraşım alanı ile ilgili net fikirler söylemekte zorluk yaratmıştır.Bazen “Afşar”, bazen de “Avşar” olarak adı geçen bu Aşiretlerin,genelde, çoğunlukla hayvancılıkla uğraşmış oldukları bellidir. “Defter”inverileri bunun aksini göstermektedir. Nitekim, Urmiya bölgesi Afşarlarınınhayvancılıkla yanısıra, tarım, bağ-bostancılık, arıcılıkla uğraşmış oldukları vebununla ilgili devlet hazinesine belli hacimde vergi ödemiş olduklarıbelirtilmektedir.İşte bu “defter”, zamanında Safevi I Şah Abbas (1587-1629)tarafından Abivert ve Horasanʼdan Urmiya ve Sulduz topraklarına sürülmüşbüyük Türkman aşiretlerinden biri olmuş Afşarlarʼın XVIII yüzyıl başlarıUrmya bölgesinde Osmanlı yönetimi döneminde mevcut olmuş yaşam tarzı,uğraşımı, sosyo-ekonomik durumu, bölgedeki demografik ve dini-etnikduruma etkisi üzerine elimize henuz bilinmeyen bilgiler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, Osmanlı, Mufassal Defter, Urmiya, Afşarlar, Aşiret

PDF

___

Albayrak, R. (2016). Türklerin İran’ı. Çevirmen R. Asker. Bakü: 2. Mütercim Yayınevi. Alizade, O. (2009). XVIII Asrın Birinci Yarısında Osmanlı-Safevi Münasebetleri. Bakü: Elm. Bilgili, A.S. (2004). Osmanlı, İran ve Azerbaycan – I. (16. Ve 18. Yüzyıllar Sosyal ve Ekonomik Tarih). Erzurum. Bilgili, A.S. (2011). İran, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’da Osmanlı Vakıfları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. Defter-i Mufassal-i Liva-i Halhal ve Liva-i Urumi - İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tapu-tahrir defterleri, № 910. Divanü Lüğat-it-Türk Tercümesi - I. (1985). (Çeviren Besim Atalay). Ankara: TDK yayınları. Erdebil Livasının Müfassal Defteri (2004). (Araşdırma ve transliterasyon Erhan Arıklı tarafından yapılmıştır). Bakü: Nurlan Yayınevi. Erdebil Şeyh Safieddin-i Erdebili Vakfı Defteri - İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tapu-tahrir defterleri, № 896. Gence-Karabağ Eyaletinin Müfassal Defteri (2000). (Önsöz, tercüme, kayıt ve açıklamalar Dr.Hüsameddin Memmedov (Karamanlı) tarafından yapılmıştır). Bakü: Şuşa Yayınevi. Halaçoğlu, Y. (1998). XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı Ve Sosyal Yapı. Ankara: TTK Basımevi. İrevan Eyaletinin Icmal Defteri (1996). (Araştırma, tercüme, kayıt ve ek kısımlar Ordinarüs Prof. Dr. Ziya Bünyadov ve Dr. Hüsameddin Memmedov (Karamanlı) tarafından yapılmıştır). Bakü: Elm Yayınevi. Lori Icmal Defteri (2004). (Önsöz, metin-dizin, tercüme və kayıtlar, Ordinarüs Prof. Dr. Şahin Mustafayev tarafından yapılmıştır). Bakü: Nurlan Yayınevi. Mehemmedi, A. (2009). Urmiya Şehri Kohen (Urmiya Eski Şehir). T.: Ferzane. Naxçıvan Sancağının Mufassal Defteri (2001).(Araştırma, tercüme, kayıt ve açıklamalar Ordinarüs Prof. Dr. Ziya Bünyadov ve Dr. Hüsameddin Memmedov (Karamanlı) tarafından yapılmıştır). Bakü: Elm Yayınevi. Özgüdenli, O.G. (2012). Urmiye. İslam Ansiklopedisi. c. 42. Ankara: TDV Yayınları. Sumer, F. (1935). Oğuzlar (Türkmenler). Ankara: Ankara Universitesi yayınları. Şemdanizade Findikli Süleyman Efendi (1976). Mür’i’t-TevarihI. (Prof.Dr. M.Münir Aktepe). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası. Tiflis Eyaletinin Müfassal Defteri (2001). (Qazax və Borçalı) Giriş, tercüme ve kayıtlar Ordinarüs Prof. Dr. Şahin Mustafayev tarafından yapılmıştır). Bakü: Pedagogika Yayınları. Ал-Баладзори (1927). Книга завоевания стран (Текст и перевод с арабского П.К.Жузе). Отрывки (материалы по истории Азербайджана) Баку,1927. вып.3.с.28. Мустафазаде; Т.Т. (1993). Азербайджан и русско-турецкие отношения в первой трети ХVIII в. Бaку: Элм, 1993, 240 с. Петрушевски И.П. (1949). Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в ХV- начале XIX вв. Ленинград: Изд-во ЛГУ, 1949, 380 с.