Sovyetler Birliği’nin Rusçayı Azerbaycan’da Hâkim Kılma Politikaları

XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Azerbaycan’da Çarlık rejiminin dağılması ve bağımsız Azerbaycan Cumhuriyetinin kurulması dil ve millileşme açısından gerçekleştirilecek önemli politikaların habercisiydi. Ancak 26 Nisan 1920 yılında Kızıl Ordu’nun Bakü’ye girmesiyle Azerbaycan’da 71 sene hükmedecek Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuş oldu. SSCB adı altında Rusya ile birleştirilen 15 devletten biri olan Azerbaycan’da 1828 yılından itibaren Çarlık Rusya’sı tarafından gerçekleştirilen Ruslaştırma politikaları devam ettirilmiştir. SSCB’nin kurulduğu ilk yıllarda milletlere ve dillere sözde özgürlük verileceği vaat edilmiş, dillerin hukuki eşitliğinden bahsedilmiştir. Ancak ilerleyen yıllarda yapılan uygulamalarla bütün bunların sadece boş bir vaat olduğu görülmüştür. SSCB döneminde hiçbir resmi belgede ve yazışmalarda Rusçanın devlet dili olmasından bahsedilmemiştir. Ancak yumuşak güç politikasıyla, zor kullanmadan Rusça insanların hayatında bir ihtiyaç haline getirilmiştir. Resmi olmasa da, fiili olarak Rusça resmi dil konumuna gelmiştir. Bu makalede SSCB döneminde dil üzerinde uygulanan politikalar ve yöntemler ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Dil, Ruslaştırma Politikası, SSCB, Azerbaycan

The Efforts of USSR in Forcing Russian Language in Azerbaijan

In the first quarter of the XX.th century Azerbaijan was a messenger of important policies to be implemented in terms of language and nationalization of the distribution of the Tsarist regime and the establishment of the independent Republic of Azerbaijan. However, on April 26, 1920, the Red Army entered Baku, and the Republics of the Soviet Union was established in Azerbaijan which ruled for 71 years. Since 1828, Russification policies carried out by Tsarist Russia in Azerbaijan, one of the 15 states joined to Russia under the name of USSR, have been continued. In the early years of the establishment of the USSR, it was promised to give sovereign freedom to nations and languages, and the legal equality of the languages was mentioned. However, with the implementations made in the following years, it has been seen that all this was only an empty promise. In the official period of the USSR, no formal documentaries and correspondences mention Russian language as a state language. But with soft power politics, it has become a necessity in the life of Russian people without using force. Although not official, Russian has actually become the official language. This article covers the policies and methods applied on the language during the period of the USSR.

Keywords:

Language, Russification Policy, USSR, Azerbaijan,

PDF

___

Abdıeva, Rakhat, “Bağımsızlıklarını Kazandıktan Sonra Türk Cumhuriyetlerinin Dil Politikaları ve Türkiye ile Ortak Dil ve Ortak Alfabe Çalışmaları”, TÜRKLAD, c. I, sayı 2, Elazığ, 2017, s. 104-119. Adıgüzel, Sedat, ”Sovyetler Birliği’nin Azerbaycan’da Uyguladığı Dil ve Edebiyat Politikaları” Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 37, 2006, s. 27-32. Aliyeva, Gönül, SSCB Döneminde Azerbaycan’da Dil Planlaması, Ankara Üniversitesi Doktora Tezi, Ankara 2005, s.206-256. Aslan, Betül, “Sovyet Rusya Hâkimiyetinde Yaşayan Türklerin Ortak “Birleştirilmiş Türk Alfabesi”nden “Rus Kiril” Alfabesine Geçirilmesi”, A. Ü. Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü Dergisi, sayı 40, Erzurum 2009, s.357-374. Azerbaycan Müellimi Gazetesi, Bakü, 18 Eylül 1947, N35. Azerbaycan SSC Kanunları, Azerbaycan SSC Ali Soveti Reyaset Heyetinin Fermanları ve Azerbaycan SSC Hökumeti Kararlarının Kronoloji Külliyyatı, c. 3, Azerneşr, Bakü, 1963. Balayev, Xegan, Azerbaycan Dilinin Dövlet Dili kimi Teşekkül Tarihinden, Elm ve Hayat, Bakü, 2002. Cooper, Robert L, Language Planning and Social Change, Cambridge University Press, Cambridge, 1989. Esed, Zahir, “Azerbaycan’da dil siyaseti: Rus dili bugün” http://7news.az/ azerbaycanda-dil-siyaseti-rus-dili-bu-gn-zahir-esed-yazir/ Erişim:25.01.2017 Fishman, Joshua A., GARCİA, Ofeli, Handbook of Language and Ethnic Identity, Oxford University Press, 2010. Gandilov, Seyfettin, Azerbaycan Tarihi, Çaşıoğlu, Bakü, 2000. Guliyev, Cemil, Azerbaycan Tarihi, Elm, c. 6, Bakü, 2008. Gurbanov, Afat, Müasir Azerbaycan Dili, Maarif, Bakü, 1967. Gurbanov, Afat, Lenin ve Dilçilik, Azerbaycan SSR Ali ve Orta İxtisas Teshili Nazirliyi Yayınevi, Bakü, 1969. Hudiyev, Nizami, Radio, Televiziya ve Edebi Dil, Azerneşr, Bakü, 2001. Kaya, Ülger İrfan, “Rusya Azınlıkları”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, cilt 3, 2007, s. 1399-1415. Mehdiyev, Ramiz, Azerbaycan Komunist Partiyasının Kurultayları, Konfransları ve MK Plenumlarının Ketname ve Kararları, Azerneşr, Bakü, 1987. Özel, Merve Suna, “Stalin Dönemi Rus Milliyetçiliği ve Politikaları”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 4, sayı 2, 2014, s. 99-122. Özkan, Nevzat, “Türk Dili ve Latin Alfabesi”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 206, İstanbul, Ekim 2013, s.351-362. Şimşir, Bilal, Azerbaycanda Türk Alfabesi tarihçe, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1991. Şireliyev, Memmedağa, Azerbaycan Edebi Dili Tarihi, Elm, Bakü, 1982. Vladimir, Lenin İ, Milli Mesele ve Milli-Müstemleke Meselesi Hakkında, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakü 1959. Yılmaz, Mehmet Y, “İşgal Döneminde Türkistan’da Rus Dil Planlaması ve Cedid Hareketi”, The Journal of Academic Social Science Studies, sayı 29, Elazığ, 2014, s.339-349. Бромлей, Юлиан, Современные этнические процессы в СССР, Наука Издательство, Москва, 1977 Дешериев, Юнус, Развитие национально-русского двуязычия, Наука, Moskova, 1976.