Mutasarrıflık Bütçelerine Göre Birinci Dünya Savaşı Yıllarında İzmit

Vilayetlerin gelir ve giderlerini belirlenen bir program çerçevesinde kullanma anlayışı Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra önem kazanmış ve bu fermanla başlayan süreç vilayet bütçelerinin yasal zeminini oluşturan 26 Mart 1913 tarihli İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanunu’yla tamamlanmıştır. Bu kanun vilayet meclislerinin, her yıl için, adî ve fevkalade bölümlerinden oluşan bir bütçe hazırlamasını yasal bir zorunluluk haline getirmiştir. Bu makalede Müstakil İzmit Mutasarrıflığı’nca, yasal düzenlemeye uygun olarak hazırlanan Birinci Dünya Savaşı’na ait üç bütçesi (1916, 1917 ve 1918) değerlendirilecek ve bütçeler ışığında İzmit’in savaş yıllarındaki sosyo-ekonomik durumu aydınlatılmaya çalışılacaktır. İrade-i seniyyelerinin onaylanmasından sonra yürürlüğe giren üç bütçede dikkati çeken en önemli ayrıntı mutasarrıflığın gelir (varidat) ve gider (masraf) tutarlarının yıldan yıla artmasıdır. Gelir miktarı 1916 yılında 2.865.560, 1917 yılında 3.626.275, 1918 yılında 5.361.250 kuruşken, gider miktarı 1916’da 2.564.821, 1917’de 3.348.275, 1918’de 4.896.250 kuruş olmuştur. Bu sayılar, gelir gider dengesini tutturma yolundaki çabayı da ortaya koymaktadır. Gelir kaynakları içinde vergiler önemli bir yekûn tutmakta ve aşar vergisinin payı da bir hayli yüksek gözükmektedir. Yol bedeli ve ilköğretimle ilgili vergiler de aşardan sonra gelen iki önemli vergi kalemidir. Gider tutarlarının eğitim, bayındırlık ve sağlık sektörüne ayrıldığı görülmekte maaş ödemelerininse büyük bir yekûna karşılık geldiği dikkat çekmektedir. Gelir ve gider miktarı daha az olan fevkalade bütçelerse İzmit hakkında daha öznel verileri yansıtmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İzmit Mutasarraflığı, vilayet bütçeleri, Birinci Dünya Savaşı, bayındırlık, eğitim

Izmit During the First World War According to Lieutenant Governors’ Budget

The understanding of using the income and expenses of the provinces within the framework of a determined program became important after the publication of The Imperial Edict of Reorganization, the process started with this edict was completed with the Administrative General Law of Vilayat dated 26 March 1913 which constitutes the legal basis of the provincial budget. This law has made it a legal obligation for the provincial councils to prepare a budget consisting of "vulgar" and "marvellous" sections for each year. In this article, three budgets (1916, 1917 and 1918) of the First World War prepared by the Independent Izmit Lieutenant Governor, will be evaluated in accordance with the legal regulation and the socio-economic situation of Izmit in the war years will be tried to be illuminated in the light of the budgets. All three budgets have entered into force after the approval of imperial decree in accordance with the legal framework. The most striking detail on these budgets is that the amount of income (expense) and expense (cost) of Lieutenant Governors have increased annually. The amount of income was 2.865.560 in 1916, 3.626.275 in 1917, 5.361.250 in 1918; the expenditure amount was 2.564.821 in 1916, 3.348.275 in 1917 and 4.896.250 in 1918. These figures also illustrate the effort to maintain an income and expenditure balance. Taxes hold a considerable share in income sources, and the share of tith seems quite high. The road costs and the Primary Education tax are two tax items that come afterwards tith. Expenditure payments are divided into education, public works and the health sector, but salary payments correspond to a large sum. The marvellous budget, which has a lower amount of income and expenditure, reflects more subjective data about Izmit.

Keywords:

Lieutenant Governors of Izmit, Provincial Budgets, First World War, Public Works, Education,

PDF

___

Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İUM, 26-10 BOA, DH.İUM, E101-18 BOA, DH.UMVM, 8-11 BOA, DH.UMVM, 26-7 BOA, DH.UMVM, 26-10 BOA, DH.UMVM, 37-15 BOA, DH.UMVM, 45-3 BOA, DH.UMVM, 85-28 BOA, İ.DUİT, 128-80 BOA, İ.DUİT, 128-81 BOA, İ. DUİT, 131-10 BOA, İ. DUİT, 131-11 BOA, İ.DUİT, 131-12 BOA, İ. DUİT, 131-24 BOA, İ.DUİT, 134-27 BOA, İ. DUİT, 134-28 BOA, İ.DUİT, 134-31 BOA, İ. DUİT, 134-32 BOA, İ.DUİT, 134-33 Akkuş, Yakup. Osmanlı Taşra Maliyesinde Reform: Merkez-Taşra Arasındaki İdarî-Malî İlişkiler ve Vilayet Bütçeleri (1864-1913), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2011. Ayın Kazım, “Açık Sütunlar-İzmit’ten Bir Nida-yı Şükran”, Musavver Malumat-ı Nafia, 1. Sene, sayı: 10 (17 Nisan 1330) s. 148-149. Bilâ-Vasıta Tekâliften Bazılarına Vilayât Hissesi Olarak İcra Edilen Zamaim ile Zebhiye Rüsûmunun Miktarı Ve Tarik-i Mükellefiyet Nakdiyesi Hakkındaki Kavanin-i Muvakkate ile Zebhiye Resmi Hakkındaki Kanuna Tezyil Olunan Mevad-ı Muvakkata-i Kanuniyye Suretleridir, Hilal Matbaası, Dersaadet, Tarih belirtilmemiş. Bostan, İdris. “İzmit”, DİA, c. 23, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2001, ss. 536-541. Güçtekin, Nuri. “I. Dünya Savaşı’nın İzmit Eğitim Kurumlarına Etkisi”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli, 2017, ss. 2171-2192. İnal, Nail. İzmit Sancağı 1330 Büdcesi ve Meclis-i Umûm (1 Mart 1914-1 Mart 1915), Kocaeli Dökümantasyon Merkezi Yayınları, İzmit, 2010. Muhasebe-i Hususiyyelerde Tutulacak Kuyûd ve Defâtir-i Hesabiyye Hakkındaki Talimatnâmenin Vilayet Bütçelerinin Suret-i Tertib ve Tanzimine Dair Olan Mevâddını Muaddil Talimatnâmedir, Hilal Matbaası, Dersaadet, 1330. Oral, Atilla. Misyonerlerin ve Fransa’nın baskısıyla görevinden azledilen İzmit Mutasarrıfı Selim Sırrı Paşa, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2010. Osmanlı Belgelerinde Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2017. Özel, Sabahattin. Milli Mücadelede İzmit-Adapazarı ve Atatürk, 2. baskı, Derin Yayınları, İstanbul, 2009. Sofuoğlu, Adnan. Kuva-yı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu 1919-1921, Genelkurmay Basım Evi, Ankara, 1994. Şahin, Enis-Sinan Demirağ, “Kocaeli Vilayeti’nin Teşekkül Süreci”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, c. II, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli, 2017, ss. 1461-1505. Tuna, Serkan. “Kal’a-yı Sultaniye Vilayet Bütçeleri (1915-1922)”, Çanakkale Tarihi, c. VI, ed. Mustafa Demir, Değişim Yayınları, İstanbul, 2008, ss. 3167-3193. Vilayât Muhasebe-i Hususiyyelerinde Tutulacak Kuyûd ve Defâtir-i Hesabiyye Hakkında Tarifname, Matbaa-yı Osmaniye, Dersaadet, 1329.