Ermeni Sorunu'nun Ortaya Çıkış Sürecinde Bir Ermeni Aydını: Minas Çeraz ve Yurtdışındaki Faaliyetlerinin Analizi

19. yüzyılın başından itibaren Osmanlı Devleti’nin en önemli sorunlarından biri milliyetçilik cereyanına paralel olarak gelişen gayrimüslim tebaanın bağımsızlık hareketleri olmuştur. Yunan, Bulgar ve Ermeni örneklerinde bu hareketlerin bayraktarlıklarını kiliseler ve din adamları, komiteler ve öğretmenler gibi milletlerini etkileme konumunda bulunanlar yapmıştır. Ermenilerin özerklik/bağımsızlık isteklerinde meselenin uluslararası boyuta taşınması ve dünya kamuoyunda tanınmasında birçok Avrupa ülkesi ve Amerika'daki faaliyetleriyle karşımıza çıkan önemli simalardan biri de çok yönlü bir şahsiyet olan Minas Çeraz'dır. 1852-1929 yılları arasında yaşamış olan Çeraz, Ermeni Sorunu'nun gelişim sürecindeki simalardan biri olarak eğitim hayatını müteakip önce Ermeni Patriği Genel Sekreteri ardından Berlin Kongresi'ne patrikhane tarafından gönderilen heyetin tercümanı olarak görev almıştı. Bu süreçteki çabalarından memnun kalan dönemin Patriği Nerses Varjabedyan, onu heyetin Berlin’den dönmesinden bir süre sonra, Londra’da Ermeniler adına çeşitli temaslarda bulunmak üzere İngiltere'ye gönderdi. Daha sonra, “Ermenilerin temsilcisi” olarak 1893’te Chicago Dünya Dinleri Konferansı ve ardından 1899’da Lahey Barış Konferansı gibi uluslararası toplantılara katılan Çeraz'ın önemli bir özelliği de önce İngiltere'de ardından Fransa’da yayınladığı “L’Arménie” dergisi ile Osmanlı Devleti’ne karşı yürüttüğü yayın faaliyeti olmuştur. Bu makalenin amacı Ermeni Davası için daha birçok görev ve sorumluluk üstlenen Minas Çeraz'ın Ermeni Sorunu'nun ortaya çıkış sürecinde özellikle Batı kamuoyunu kazanmaya yönelik faaliyetlerinin genel bir çerçevesini çizmek ve böylece Çeraz örneğinde dönemin Ermeni aydınlarının meseleye bakışlarını analiz etmektir.

Anahtar Kelimeler:

Minas Çeraz, Ermeni Sorunu, L’Arménia, Propaganda, Basın

An Armenian Intellectual in the Emergence of the Armenian Question: An Analysis of Minas Tcheraz and His Activities in Abroad

Since the beginning of the 19th century, one of the most important problems of the Ottoman Empire was the independence movements of her non-muslim subjects that developed in parallel with the idea of nationalism. The pioneers and leaders of these movements in the Greek, Bulgarian and Armenian examples were their churches, and those who influenced their nation, such as clergyman committees and teachers. One of the most important figures in bringing the Armenian Issue to the international dimension and recognition in the World public opinion for the Armenian autonomy/independence was Minas Tcheraz, an all-rounder, with his activities both in many European countries and the United States. Lived in between 1852 and 1929 and as one of the figures in the development process of the Armenian Question, Tcheraz served at first following his education as the Secretary General of the Armenian Patriarchate and then as the interpreter of the delegation sent to the Congress of Berlin by the Patriarchate. Following the Berlin mission, Patriach Nerses Varjabedian, satisfied with his efforts, sent him to England for various contacts in London on behalf of the Armenians. Afterwards, Tcheraz participated in international meetings such as the Chicago World Religions Conference in 1893 and later in 1899 The Hague Peace Conference as the “representative of the Armenians“. Another important feature of Tcheraz was the publication activities with his journal “L’Arménie", first published it in England and then in France, against the Ottoman Empire. This article aims to provide a frame of the activities of Minas Tcheraz, in particular gaining the Western public opinion, who assumed numerous duties and responsibilities during the emergence of the Armenian Question, and thus to analyze in the case of Tcheraz the views of the Armenian intellectuals of the period towards the Armenian Question.

Keywords:

Minas Tcheraz, Armenian Question, L'Arménia, Propaganda, Press,

PDF

___

BOA, HR. SYS, 2751/51. BOA, HR. SYS, 2823/3, BOA, HR.SFR3., 363/55. BOA., BEO. 292/21830. BOA., HR. SFR. 363/49 BOA., HR. SFR. 433/13. BOA., HR. SYS. 2751/16. BOA., HR. SYS. 2756/51. BOA., HR.SFR3., 363/49. BOA., HR.SYS. 2736/8. BOA., Y.Mtv. 193/33. BOA., Y.PRK. HR. 27/93-94, BOA., YA. HUS. 273/104 BOA., YA.HUS. 281/103. BOA., Y.PRK.A., 3-25.
Süreli Yayınlar Chicago Daily Tribune L’Arménie L’Intransigeant L’Universe Le Grand Echo du Nord, Le Journal Le Journal des Débats Politiques et Littéraires. Le Matin Le Petit Caporal Le Petit Marseillais Le Radical Le Rappel Le Temps Leamington Spa Courier Les Nouvelles D’Orient London Daily News Morning News Paris-Soir Rock Island Daily Argus The Indianapolis Journal The Manchester Guardian The New Armenia The New York Herald The New York Times The Sun The Washington Post
Kitaplar ve Makaleler BARDAKJIAN, Kevork B., A Reference Guide to Modern Armenian Literature 1500-1920, Wayne State University Press, Detroit, 2000. BARROWS, John Henry(Ed.), The World’s Parliament of Religions Vol. I, The Parliament Publishing Company, Chicago, 1893. CARUS, Paul, The Dawn of a New Religious Era, The Open Court Publishing Company, Chicago, 1916. GEORG, Joan, Merchants in Exile: The Armenians in Manchester, England, 1835-1935, Taderon Pr., 2002. GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878-1923), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015. HACIKYAN, Agop J. vd., The Heritage of Armenian Literature Vol. III, Wayne State University, Detroit, 2005. İSKEFİYELİ, Zeynep, "Ermeni Vatanperver Cemiyeti ve Karabet Agopyan'ın Faaliyetleri", Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Ed. Bünyamin Kocaoğlu, Samsun, 2017, s. 221-259. KARENTZ, Varoujan, Mitchnapert the Citadel: A History of Armenians in Rhode Island, iUniverse, 2004. KNADJIAN, H.M., The Eternel Struggle, Fresno Republican Printery, California, 1900. KRBEKYAN, V.G., “Armyanskiy Vopros na Berlinskom Kongresse”, Lraber Hasarakakan Gitut’yunneri, Yerevan, 2002. MARSHALL, Annie C.,“Minas Cheraz, A Biographical Sketch”, Armenia, Vol. XI, No. 8, March 1913. MATTEI, Jean-Louis, "Mıgırdiç Portukalyan ve “Armenia” Gazetesi (Terörizmden Şüpheli Ilımlığa)", Ermeni Araştırmaları Dört Aylık, Tarih, Politika ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, Sayı 42, Ankara 2012, s. 47-77. PAMUKCİYAN, Kevork, Biyografileriyle Ermeniler, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2003. PARSAMIAN, Vardan Aramovic, Istoria Armianskogo Naroda 1801-1900 gg. Erivan, 1972. SAKİN, Serdar, "Minas Çeraz’ın (Minasse Tcheraz) Avrupa Temasları ve Berlin Kongresi İzlenimleri", Gazi Akademik Bakış, Cilt. 8, Sayı 16, 2015, s. 237-258. SARKISSIAN, A. O., History of the Armenian Question to 1885, Urbana : the University of Illinois Press, 1938. ŞAŞMAZ, Muşa, British Policy and the Application of Reforms for the Armenians in Eastern Anatolia 1877-1897, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2001. TCHERAZ, Minas, Conférence Arménienne a Amsterdam, Libraire Höveker&Wormser, Amsterdam, 1899. TUĞLACI, Pars, Ermeni Edebiyatından Seçkiler, Cem Yayınevi, İstanbul, 1992. URAS, Esat Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1987.