Cumhuriyet Döneminde Markalaşma Sürecinin Analizi (1923-1931)

Sanayileşen dünyada gelişen üretim ve pazarlama anlayışı birbirine benzeyen ürünlerin birtakım ayırt edici işaretler ya da sembollerle ayrılmasını zorunlu kılmıştı. Osmanlı Devleti de çağdaşı Avrupa ülkelerini yakından takip etmiş ve gerekli yasal düzenlemeleri yaparak markalaşma ve marka tescili işini belirli bir sisteme bağlamıştı. Konuyla ilgili olarak yayınlanan 1871 tarihli ilk nizamname, 1888 yılında “Fabrika Mamulatıyla Eşya-yı Ticariyyeye Mahsus Alamet-i Farikalara Dair Nizamname” adıyla geliştirilmişti. Marka tescilini konu edinen bu düzenleme dünyadaki ilk örneklerden biridir ve metin içinde geçen “marka” kavramının karşılığı olarak gösterilen “alamet-i farika” tabiri hemen benimsenmiş, cumhuriyet döneminde de uzun bir süre kullanılmıştır. Adı geçen nizamname 1965 yılına kadar yürüklükte kalmış, yaşanan siyasi, idari ve ekonomik değişimlerin yarattığı eksiklikler, boşluklar kanunlar, kararnameler ve 1928’de yayınlanan talimatname ile giderilmeye çalışılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Lozan Antlaşması ve antlaşmanın eklerinden olan Ticaret Muahedesi’yle sınai mülkiyet üst başlığı altında belirli yükümlülükler altına girmiş ve bu yükümlülüklerin bir kısmının kalkmasıyla birlikte 1930 yılından itibaren köklü değişikliklere gitmişti. 1931 yılında imzalamış olduğu uluslararası antlaşmaların da gereğini yaparak marka tescil sistemini yenilemişti. Belirtilen tarihe kadar tescil edilen markalar alamet-i farika defterine işlenir, hangi markanın kim tarafından tescil edildiği marka sahibi ve devletin bilgisi dahilinde kalırdı. Yapılan değişiklikle defter sistemi terk edilmiş ve marka tescilleri Resmî Sınai Mülkiyet Gazetesi’nde yayınlanmaya başlamıştı. Hem alamet-i farika defterleri hem de Resmî Sınai Mülkiyet Gazetesi’nde tescil edilen markalarla ilgili verilen bilgiler neredeyse aynı içerikte olmakla birlikte, format değişmiş ve çok daha önemlisi marka tescilleri bir gazete aracılığıyla kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bu makalede Türkiye Cumhuriyeti hükümetlerinin 1923-1931 yıl aralığında marka başlığı altında gerçekleştirdiği yasal düzenlemeler, Lozan Antlaşması ve eki olan Ticaret Muahedesi’yle uluslararası konferanslar merkeze alınarak incelenecektir. İncelemeye Lozan Antlaşması tutanakları, arşiv belgeleri, ilgili kanunlarla, kanun gerekçeleri ve gazete haberleri kaynak teşkil edecektir.

Anahtar Kelimeler:

Marka, Marka Tescili, Markalaşma

Analysis of Branding Process in Republican Era (1923-1931)

Developing production and marketing in the industrialized world necessitated the separation of similar products with some distinctive signs or symbols. The Ottoman Empire followed closely the contemporary European countries and made the necessary legal arrangements and organised the branding and trademark registration in a certain system. The first regulation dated 1871, which was published on the subject, was developed in 1888 under the name of “Fabrika Mamulatıyla Eşya-yı Ticariyyeye Mahsus Alamet-i Farikalara Dair Nizamname (Regulation on the Signs of Goods for Commercial Goods and Factory Goods)”. This regulation, which deals with trademark registration, is one of the first examples in the world. The term “alamet-i farika (trademark)”, was adopted immediately and was used for a long time during the Republican period. The aforementioned regulation remained until 1965, and the deficiencies, gaps created by the political, administrative and economic changes experienced were tried to be solved by laws, decrees and instructions issued in 1928. The Republic of Turkey, under the Treaty of Lausanne and top headlines of industrial property Trade Aggrement the from the annexes to the agreement entered into certain obligations and together with the removal of a portion of these liabilities had gone through fundamental changes from 1930. In 1931, it renewed its trademark registration system by the necessity of the international agreements it signed. Trademarks registered until the specified date are entered into the trademark book, which trademark is registered by who would remain between the owner of the brand and the state. With the amendment, the book system was abandoned and trademark registrations started to be published in the Resmî Sınai Mülkiyet Gazetesi (Official Industrial Property Newspaper). Although both the trademark records and the information about the trademarks registered in the Resmî Sınai Mülkiyet Gazetesi are almost the same, the format has changed and, more importantly, the brand registrations have been shared with the public through a newspaper. This article tries to evaluate regulations under the brand name title between 1923-1931 by the government of the Republic of Turkey, through the Treaty of Lausanne, the additional Trade Aggrement and international conferences. The minutes of the Lausanne Treaty, archival documents, relevant laws, justifications of law and newspaper news will be the source of the article.

Keywords:

Trademark, Brand Registration, Branding,

PDF

___

Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) 030.10, 172.192.1 030.10, 18.102.12 030.18.01.01, 18.24.4 030.18.01.01, 20.45.02. 030.18.01.01, 24.33.14. 030.18.01.01, 29.32.10 030.18.01, 16.78.5. 030.18.1.1, 29.47.16
Süreli Yayınlar Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Düstûr Hakimiyet-i Milliye İkdam İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası Legal Fikri ve Sınaî Haklar Dergisi Resmî Gazete Resmî Sınai Mülkiyet Gazetesi Ticaret Vekâleti Mecmuası Türkiye Barolar Birliği Dergisi
Kitaplar Makaleler
AKAY, Tolga. “Osmanlı Devleti’nde Marka Hukukunun Gelişimi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, sayı. 126 (Eylül-Ekim 2016), ss. 363-392. ------, I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nde Sınai Mülkiyet Haklarının Durumu ve Alman Silah Patentleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, nr. XVI/32 (2016 Bahar) ss. 67-83. ARSEVEN, Haydar. “Alameti Farika Hakkının Mahiyeti, Gayrı Kanuni Rekabetle Münasebeti ve Doğumu”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 16/3-4, 1950, ss.822-893. AYBER, İncilay. Sınai Mülkiyet Haklarıyla İlgili Uluslararası Kuruluşlar (Wipo, DTÖ, AB), Türk Patent Enstitüsü Markalar Dairesi Başkanlığı, Ankara, 2005. BAYRAM, Elif Betül. Uluslararası Marka Tescil Sistemleri, Madrid Protokolü ile Topluluk Marka Sisteminin Karşılaştırmalı İncelemesi, Türk Patent Enstitüsü Uzmanlık Tezi, Ankara, 2001. BOZGEYİK, Hayri. “Markalarda Rüçhan Hakları”, Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuk Dergisi, c. 7, sayı: 2007/1, ss. 49-83. ÇOLAK, Uğur. “Paris Sözleşmesi’nin 6bis Maddesi Anlamında Tanınmış Markalar, Bu Tanınmışlığın Nasıl Belirleneceği Sorunu ve Wipo Kriterleri”, Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, c. 4. Sayı. (2004/2), ss. 24-70. Fikri ve Sınai Haklar Özel İhtisas Komisyonu Raporu, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, 1995. HIRSCH, Ernst E., “Bern Sözleşmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. 7, sayı. 1-2 (1950), ss. 130-145. Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar-Belgeler, Birinci Takım, c. III, çev. Seha L. Meray, YKY, İstanbul, 1993. ÖZDEMİR, Kubilay. Tanınmış Marka Kavramı ve Ulusal Uluslararası Uygulamaları, Türk Patent Enstitüsü Markalar Dairesi Başkanlığı, Uzmanlık Tezi, Ankara 2008. PINAR, Hamdi. Uluslararası Rekabette Fikri Mülkiyet Haklarının Önemi ve Türkiye, İstanbul Ticaret Odası, İstanbul 2004. Reşat İbrahim, “Beynelmilel Sınaî Mülkiyet İttihadının ve İsviçrede Bernde Kain Beynelmilel Sınaî Mülkiyet Bürosunun Mevzu, Vazife ve Mesaisi Hakkında Rapor, Resmî Sınai Mülkiyet Gazetesi, sene. 1, nr. 2 (Kânunevvel 1931), ss. 2-10. SOYAK, Alkan. “Fikri ve Sınaî Mülkiyet Hakları: Tanımı, Tarihsel Gelişimi ve GOÜ’ler Açısından Önemi”, Legal Fikri ve Sınaî Haklar Dergisi, yıl. 1, sayı.1 (2005), ss. 11-30 YAZICI, Serkan-Sıla ŞAHİN, “Osmanlı Devleti’nde Patent Uygulaması: Örneklerle İhtira Beratı Kanunu İncelemesi”, History Studies, 11/2, Nisan 2019, s. 815-825 Ticaret ve Sanayi Odasında Müteşekkil İstanbul İktisat Komisyonu Raporu, haz. Aynur Karayılmazlar-Ekrem Karayılmazlar, İto Yayınları, İstanbul, 2006.